Çivi Yazılı Kayıtlardan Antik Yunan Kaynaklarına Efsaneleşen Anadolulu Kral Adı Mita/Midas

Eski Anadolu uygarlıkları içerisinde Anadolu kültür mirasına Muškiler/Frigler, başkentleri Gordion (Polatlı-Ankara) ve onların ünlü kralları Mita/Midas oldukça derin etkiler bırakmıştır. Özellikle Hellenistik dönemle birlikte efsanevi yönleriyle mitoslara konu edilen Frig Kralı Midas, hem Frigler’in Anadolu siyasi tarihindeki varlığı hem de kralın icraatları açısından ayrıca merak konusu olmuştur. Kral Mita/Midas adıyla ilişkili olarak erken veriyi Orta Hitit dönemi sonlarına tarihlenen Hitit çivi yazısıyla kaydedilmiş Pahhuwalı Mita metinleri sağlamıştır. Bu metinlerin ardından Mita kral adına MÖ 8. yüzyıl ortalarından sonra Asur çivi yazılı kayıtlarda rastlanılmıştır. Bu kayıtlarda Muškili Mita olarak geçen kral Anadolu siyasetinin belirleyicilerinden, güçlü bir lider figürü olarak aktarılmıştır. Yine aynı döneme tarihlenen Hiyeroglif Luvice kayıtlarda Mita olarak yazılan kral adı, Eski Frigce yazıtlarda Mida olarak anılmış ve kral Mida genellikle inanç pratiklerine ait metinlerde kaydedilmiştir. Anadolu kökenli bir kral adı olan Mita’nın temelde birincil kaynaklarla tarihi ve dilbilimsel açıdan irdelenmesinin amaçlandığı bu çalışmada, Mita/Midas adını kullanan kralların tarihi süreç içerisinde hem siyasi hem de efsanevi varoluşuna dair aktarımlara da yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Frigler, Bryg, Muški, Kurtis, Gordios, Tyana, Midae, Μίδας

Mushkians/ Phrygians, their capital Gordion (Polatlı-Ankara), and their famous king Midas had a profound influence on Anatolian cultural heritage among the ancient Anatolian civilizations. Especially during the Hellenistic period, the Phrygian king Midas, who was the subject of myths with his legendary aspects, was also a subject of curiosity in terms of both the Phrygians’ presence in Anatolian political history and the king’s actions. The earliest source related to the name of king Midas was provided by the Mita of Pahhuwa texts, recorded in Hittite cuneiform dating to the end of the Middle Hittite period. Following these texts, the name Mita the king was found in Assyrian cuneiform records after the middle of the 8th century BC. In these records, the king, referred to as Mita of Muški, was transferred as a powerful leader figure, one of the determinants of Anatolian politics. The name of the king, written as Mita in the Hieroglyphic Luwian records dated to the same period, was referred to as Mida in the Old Phrygian inscriptions, and the King Mida was usually recorded in the texts of religious practices. This study aimed to examine Mita, the name of an Anatolian king, historically and linguistically with primary sources; and also included the transfer of both the political and legendary existence of the kings who used the name Mita/ Midas in the historical process.

Keywords:

Phrygians, Bryg, Mushki, Kurtis, Gordios, Tyana, Midae, Μίδας.,

PDF

___

Aelianus Claudius, Varia Historia, trans. Stanley, T. (MDCCCLVI) 1965.
Aristoteles, fragmenta, ed. Rose, V., Aristoteles qui ferebantur librorum fragmenta, Leipzig 1886.
Cicero, De Divinatione I. XXXVI, M. Tullii Ciceronis De divinatione libri, Rud. Kleins eftf., California University 1894.
Esebius, Chronicon, Die Chronic des Hieronymus, trans. Helm, R., Eusebius Werke, Vol. 7, Berlin 1956.
Herodotos, Historiai (Tarih), çev. Ökmen, M., İş Bankası Yayınları, İstanbul 2016.
Homeros, İlyada, çev. Erhat, A, İş Bankası Yayınları, İstanbul 2011.
Julius Pollux, Onomasticon, Hultsch, Teubner 1864.
Ksenephon, Anabasis, çev. Gökçöl, T., Sosyal Yayınları, İstanbul 1998.
Ksenephon, Cyropaedia, Volume I: Books 1-4, trans. Walter M., Loeb Classical Library 51., MA: Harvard University Press, Cambridge 1914.
Lycophron, Alexandra, trans. Mair, A. W., Loeb Classical Library Volume 129-William Heinemann, London 1921.
Ovidius, (Publius Naso/Ovide) Metamorphoses, (trans. Brookes, M.) Cornhill Publishing Co. Boston 1922.
Philostratus, Imagines, I, (Philostratus, The Elder), (trans. Fairbanks, A.) Descriptions Loeb Classical Library No. 256, William Heinemann, London 1931.
Plinius, Historia Naturallis, (Gaius Plinius Secundus), The Natural History, eds. Bostock, J.-Riley, H., London 1855.
Strabon, Geographika, XII-XIV, çev. Pekman, A, Arkeoloji ve Sanat Yay., İstanbul 1993.
Aro-Valjus, Sanna, Gurdî, The Prosopography of the NeoAssyrian Empire 1/2, edt. Karen Radner, Helsinki 1999.
Bahar, Hasan, Demirçağında Konya ve Çevresi, Selçuk Üniversitesi Vakfı Yayınları, Konya 1999.
Bajun, Lilia, “A Phrygian Word in Hieroglyphic Luwian”, Journal of Ancient Civilizations 1992, s. 131-139.
Barnett, D. Richard, “Phrygia and the People of Anatolia in Iron Age”, CAH II/2, 1975, s. 417–447.
Bates, William N., “Archaeological News”, American Journal of Archaeology, Jan. - Mar., 1909, Vol. 13/No. 1, 1909, s. 69-124: 75.
Berndt-Ersöz, Susanne, Phrygian Rock-cut Shrines: Structure, Function, and Cult Practice, Brill, 2006.
Berndt-Ersöz, Susanne, “The Chronology and Historical Context of Midas”, Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte, Bd. 57/1, 2008, s. 1-37.
Berndt-Ersöz, Susanne, “Sacred Space in Iron Age Phrygia”, edt. C. Gates, J. Morin and T. Zimmerman, Sacred Landscapes in Anatolia and Neighboring Regions, BAR International, Oxford 2009, s. 11-19.
Brixhe, Claude, “Réflexions sur phrygieniman”, Mansel’e Armağan I. Mélanges Mansel I., Ankara 1974, s. 239-250.
Brixhe, Claude, Michel Lejeune, Corpus des inscriptions paléo-phrygiennes, Editions Recherche sur les Civilisations, Paris 1984.
Bryce, Trevor, The World of The Neo-Hittite Kingdoms: A Political and Military History, Oxford Univ. Press, New York 2012.
Cursach, B. Obrador, Lexicon of the Phrygian Inscriptions, Barcelona Univ., Barcelona 2018.
Cursach, B. Obrador, “Γoρδíας and Γóρδιov: A Remark on Phrygian Onomastics and Ethnics”, Washington International Law Journal 28/2, s. 545-552.
Çeçen, Salih, “Eski Çağda Türkler”, Eski Ön Asya Uygarlıklarından Günümüze Anadolu’da Türk Varlığı, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara 2008, s. 101-108.
Desideri Paolo-Anna M. Jasink, Cilicia, Dall’eta di Kizzuwatna alla Conquesta, Macedona 1990.
Elayi, Josette, Sargon II, King of Assyria, Archaeology and Biblical Studies Series 2017.
Erdan, Emre, Frig Kültürü ve Uygarlığı, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2012. Erdan, Emre, “Yerleşim Tipleri Işığında Anadolu’da Frig Kültür Varlığı”, Asia Minor Studies, C 4/8, 2016, s. 42-64.
Erdoğan, Serkan, Pahhuwa Krallığı: Doğu Anadolu’da Hititler’in Çağdaşı Yerel Bir Güç, Lap-Lambert Academic Publishing 2016.
Friedrich, Johannes, Kayıp Yazılar ve Diller, çev. Recai Tekoğlu, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2000.
Fuchs, Andreas, Die Inschriften Sargons II aus Khorsabad, Gottingen 1994.
Gadd, Cyril John, “Inscribed Prisms of Sargon II from Nimrud”, Iraq, 16/2, 1954, s. 173-201.
Goetze, Albrecht, Kulturgeschichte des alten Orients: 3.1, Kleinasien, C. H. Beck, München 1957.
Gökçek, L. Gürkan, Asurlular, Bilgin Kültür ve Sanat Yayınları, Ankara 2015.
Gurney, Oliver Robert, “Mita of Pahhuwa”, Annuals of Archaeology and Anthropology 28, 1948, s. 32-47.
Günbatı, Cahit-Çeçen, Salih- Gökçek, L. Gürkan, Akyüz F., Kahramanmaraş’ta Bulunmuş Yeni Asurca Tabletler, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2020.
Hall, Alan, S., “Notes and Inscriptions from Eastern Pisidia”, Anatolian Studies, Vol. XVIII, 1968, s. 57-92.
Haspels, C. H. Emilie, The Highlands of Phrygia. Sites and Monuments. 2 vols. Princeton University Press, 1971.
Hawkins, J. David, “Mita”, RLA, 8/3-4, 1997, s. 271-273.
Hawkins, J. David, Corpus of Hiyeroglyphic Luwian Inscriptions; Vol. 1, Walter De Gruyter-Berlin 2000.
Hawkins, J. David, “New Sargon Stele From Hama”, edt. Grant Frame, From The Upper To The Lower Sea, Studies in the History of Assyria and Babylonia in Honour of A.K. Grayson, Nederlands 2004, s. 151-164.
Hoffner, Harry A, “A Join to the Hittite Mita Text”, Journal of Cuneiform Studies Vol. 28/1, 1976, s. 60-62.
Klengel, Horst, Geschichte des Hethitischen Reiches, Handbuch der Orientalistik I/ XXXIV, Leiden 1999.
Konyar, Erkan, “M.Ö. I. Binyılda Maraş: Gurgum Krallığı”, Toplumsal Tarih 2008, s. 74-79.
Kosyan, Aram, “Arnuwandas I in the East”, Aramazd –Armenian Journal of Near Eastern Studies1, 2006, s. 72-97.
Kurt, Mehmet, “M.Ö. I. Bin Yıl Asur-Anadolu İlişkilerinde Kilikya Bölgesi”, Belleten, C LXX/S. 257, Ankara 2006, s. 1-26.
Lanfranchi, B. Giovanni, “Sargon Letter to Aššur-šarru-uṣur: An Interpretation”, SAAB II / I, 1988.
Lemaire, Andre, “Aşşur-şarra-usur, gouverneur de Qué”, NABU, 1, 1987, s. 5-14. Mansel, A. Müfit, Ege ve Yunan Tarihi, TTK Yayınları, Ankara 2014.
Marchesi, Gianni, “A New Historical Inscription of Sargon II from Karkemish”, Journal of Near Eastern Studies, 5, April 2019, s. 1-24.
Melchert, H. Craig, “Middle Hittite revisited” Studi Micenei ed Egeo-Anatolici XLIX (VI Congresso Internazionale di Ittitologia Roma, 5-9 Settembre 2005), 2007.
Mellink, Machteld J., “Mita, Mushki and Phrygians”, Anadolu Araştırmaları, II/1-2, 1965, s. 317-325.
Memiş, Ekrem, “Frig Göçlerinin Zamanı Üzerine Bazı Öneriler”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 7/3, 2020, 1914-1930.
Muscarella, Oscar White, “The Date of the Destruction of the Early Phrygian Period at Gordion”, Ancient West and East 2/2, 2003, s. 225–252.
Myres, L. John, Midas Beyond The Halys, A Further Note on the Black Stone from Tyana, Annals of Archaeology and Anthropology I, University Press Liverpool 1967.
Olmstead, T. Albert, “Tiglath-Pileser I and His Wars”, Journal of the American Oriental Society, Vol. 37, 1917, s. 169-185.
Orel, E. Viladimir, The Language of Phrygians: Description and Analysis, Anatolian and Caucasian Studies, Caravan Books, NewYork 1997.
Parpola Simo, “Neo-Assyrian Treaties From Royal Archives of Nineveh”, Journal of Cuneiform Studies, Vol. 39/No. 2, 1987, s. 183-197.
Postgate, Nicholas, “Assyrian Texts and Fragments,” Iraq 35-1973, s. 21-34. Radner, Karen, “Buchbesprechungen Wittke, Anne-Maria: Mušker und Phryger. Ein Beitrag zur Geschichte Anatoliens vom 12. bis zum 7. Jh. v. Chr. (= Beihefte zum Tübinger Atlas des Vorderen Orients B Geisteswissenschaften 99). Wiesbaden Zeitschr.”, Assyriologie Bd. 96, 2006, s. 144-149.
Roller, Lynn E., In Search of God the Mother: The Cult of Anatolian Cybele, University of California Press, Berkely 1999.
Sabziyeva, Makbule, Muharreova, “Antik Kaynaklarda Midas”, Folklor/Edebiyat, 20/79, 2014, s. 119-136.
Saggs, H.W. Frederick, “The Nimrud Letters”, Iraq 20, 1958, s. 182-187.
Sayce, Archibald Henry, “The Decipherment of the Hittite Hieroglyphic Texts”, The Journal of the Royal Asiatic Society, Volume 54 /4, 1922, s. 537-572.
Sayce, Archibald Henry, “The Moscho-Hittite Inscriptions”, The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, Vol. 4, 1927, s. 699-715.
Sayce, Archibald Henry, “Midas of Phrygia”, The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, Jan. 1, 1931, s. 35-138.
Sams, G. Kenneth, “Gordion ve Frigler”, edt. Ş. Şentürk, T. Tüfekçi Sivas and H. Sivas, Friglerin Gizemli Uygarlığı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2007, s. 49-58.
Sevin, Veli, “Elazığ Yöresi Erken Demir Çağı ve Muşkiler Sorunu”, Höyük I, 1988, s. 51-64.
Sevin, Veli, “Eski Anadolu Halkları Mozaiğine Genel Bir Bakış”, Palmet II, 1998, s. 21- 36.
Sivas-Tüfekçi Taciser, Eskişehir- Afyonkarahisar- Kütahya İl Sınırları İçindeki Phryg Kaya Anıtları, Anadolu Üniversitesi Yayınları, No: 1156, Eskişehir 1999.
Soysal, Oğuz, “A New Join to the Mita-Text (Bo 8742) and A Duplicate of the Zannanza-Affair (Bo8757)”, NABU 2014/4, s. 145-148.
Starr, Ivan, Queries to the Sungod: Divination and Politics in Sargonid Assyria, SAA 4, No. 1-3, Helsinki University, 1990.
Tamsü, Polat, R.-Polat, Y.-Lubotsky, A. “An Idol-shaped Stele with an Old Phrygian Inscription in the Territory of Nakoleia”, Gephyra, 19, 2020, s. 45- 67.
Toptaş, Koray, “Asur Kaynakları’nda Kimmerler,” Gazi Akademik Bakış, 14/27, 2020, s. 31-60.
Tarhan, Taner, Ön Asya Dünyasında İlk Türkler: Kimmerler ve İskitler, Türkler Ansiklopedisi. C 1. Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, s. 597-610. Vassileva, Maya, “Phrygian Literacy in Context: Contınued”, Orpheus 16, 2006, s. 91-95.
Vassileva, Maya-Erbaşı, Fatma Sevinç, “Güneydoğu Anadolu’da Kral Midas” TAD, C 30/S. 50, 2011, s. 197 – 210.
Yakar, Jak, Anadolu’nun Etnoarkeolojisi: Tunç ve Demir Çağlarında Kırsal kesimin SosyoEkonomik Yapısı, Çev. S.H. Riegel, Homer Kitabevi, İstanbul 2007.
Yıldırım, Ercüment, “Kahramanmaraş’ın Eskiçağ Tarihi”, ed. İbrahim SolakSamet Alıç, Milli Mücadelenin 100. Yılında Kahramanmaraş, Palet Yayınları, Konya 2020, s. 8-14.
Yıldırım, Nurgül, “Çivi Yazılı Belgelere Göre Patina Krallığından Unqi Krallığına Antakya ve Amik Ovasının Tarihsel Süreci” Belleten, C LXXX/S. 289, Ankara 2016, s. 701-722.
Yıldırım, Nurgül, “II. Sargon’un Aššur-Šarru-Uṣur’a Mektubu (ND 2759) Kapsamında MÖ 8. Yüzyılda Anadolu’nun Siyasi Görünümü Üzerine Bir İnceleme”, Cappadocia: Journal of History and Social Sciences, 8, 2017, s. 243-252. Yiğit, Turgut, “Tabal”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 3/4, 2000, s. 176-189.
Young, S. Rodney, “Old Phryian Inscriptions from Gordion: Toward A History Of The Phrygian Alphabet”, American School of Classical Studies at Athens Hesperia II, Vol. 38, 1969, s. 252-296.
Younger, Jr. K. Lawson, “The Scripts of North Syria in the Early First Millennium: The Inscription of Yariri (KARKAMIŠ A15b) Once Again”, Transeuphratène 46, 2014: 169-183.
Wittke, Anne-Maria, Mušker und Phryger. Ein Beitrag zur Geschichte Anatoliens vom 12. Bis, zum 7. Jh. v. Chr. TAVO Beihefte B99. Wiesbaden 2004.
Zimansky, Paul, Ecology and Empire: The Structure of the Urartian State, Studies in Ancient Oriental Civilization 41, Chicago 1985.
Zoroğlu, Levent, “Cilicia Tracheia in the Iron Ages: the Khilakku Problem”, Anatolian Iron Ages 3, BIA Monography 16 (The Proceeding of the Third Anatolian Iron Ages Colloquium held at Van, 6-12 August 1990), 1994, 301- 306.
Zsolt, Simon, “Kurtis: A Phrygian Name in the Neo-Hittite World, News from the Lands of the Hittites” Scientific Journal for Anatolian Research, Università degli Studi Suor Orsola Benincasa, Vol. 1, 2017, s. 113-118.