Osmanlı Defin Merasimlerinde Otağ Kurma Geleneği

Osmanlı tarihleri ve görsel kaynaklara göre naaş veya mezar üzerine otağ kurulması Osmanlı sultanlarının defin merasimlerinin önemli bir parçasıdır. Elimizdeki bilgilere göre I. Murad, I. Selim, I. Süleyman, II. Selim, III. Murad, III. Mehmed ve II. Mahmud mezarı üzerine otağ kurulan sultanlardır. Sultanlar dışında şehit mezarları üzerine de otağ kurulduğu bilinmektedir. Türklerin İslam öncesi defin merasimlerinde de saptana bu uygulama Osmanlılar tarafından eski bir geleneği sürdürmenin yanı sıra türbeleri inşa edilene kadar sultan mezarlarını korumak ve görülür kılmak amacıyla kullanmıştır. Elimizdeki bilgilere göre sadece sultan ve şehit mezarları üzerine kurulabilen otağlar sultani bir imge ve bir prestij unsurudur. Böylece kökleri yüz yıllar öncesine kadar uzanan bir gelenek mevcut koşullar içerisinde yeniden şekillenmiş ve Osmanlı döneminde de varlığını devam ettirmiştir.

Ottoman Tradition of Otagh (Setting up a Tent) for the Funeral Ceremonies

According to Ottoman history and visual resources, setting up an otagh for the corpse or funeral, is an important part of the funeral ceremonies of Ottoman Sultans. As we know, Murat I, Selim I, Suleyman I, Selim II, Murat III, Mehmet III and Mahmud II were among the sultans for whom funeral ceremonies the otaghs (tent) were held. Except from the sultans, the otagh was also set on the martyrizes funerals. This tradition which is known to be applied in pre-islamic Turks, was also used by the Ottomans for both carrying on an anciet tradition and preventing the tomb until the corpse was taken to the burial site, and letting it to be seen by everyone. As we know otagh which can only be set on Sultans’ and martyrizes’ tomb, is a symbol of a stature and sultanic image. So, a tradition of which roots lay on centuries ago, reshaped in suitable conditions and had continued to live in Ottoman Period.

Keywords:

Burial ceremonies, Ottoman, Sultan, Tomb, Otagh (Tent), Mousoleum, Tent, Tent for funeral ceremonies Martyrize,

PDF

___

Ahmet Lütfi Efendi, Vak’anüvis Ahmed Lütfi Tarihi, c. 6-7-8, haz. Yücel Demirel, Tarih Vakfı-Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
Ahmet Refik, “Sultan Abdülhamid’in Na’şı Önünde,” Tarih Dünyası, 1(1950), s. 95-99.
Aktepe, Münir, “Ahmed III”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 2(1989), s. 34-38.
Akyıldız, Ali, “Sultan II. Mahmud’un Hastalığı ve Ölümü,” Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 4(2001), s. 49-84.
Ali Vâsıb Efendi, Bir Şehzadenin Hâtırâtı-Vatan ve Menfâda Gördüklerim ve İşittiklerim, haz. Osman Selahaddin Osmanoğlu, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2004.
Anonim, Tevârîh-i Âl-i Osman, neş. F. Giese, haz. Nihat Azamat, Marmara Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1992.
Âşık Paşazade, Osmanoğulları’nın Tarihi, haz. Kemal Yavuz-M. A. Yekta Saraç, K Kitaplığı, İstanbul 2003. Atıl, Esin, The Age of Süleyman the Magnificent, National Gallery of Art, Washington 1987.
Aybakan, Bilal, “Şâfiî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 38(2010), s. 223-233.
Azarpay, Guitty, Sogdian Painting the Pictorial Epic in Oriental Art, University of California Pres, London 1981.
Bağcı, Serpil, “İslam Toplumlarında Matemi Simgeleyen Renkler: Mavi, Mor ve Siyah”, Cimetières et traditions funéraires dans le monde islamique İslâm Dünyasında Mezarlıklar ve Defin Gelenekleri, c. II, ed. Jean-Louis Bacqué-Aksel Tibet Ankara, Türk Tarih Kurumu, 1996, s. 163-168.
Bağcı, Serpil, Filiz Çağman-Günsel Renda ve Zeren Tanındı, Osmanlı Resim Sanatı, ed. Serpil Bağcı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, İstanbul 2006.
Bayat, Fuzuli, Türk Mitolojik Sistemi 1 (Ontolojik ve Epistemolojik Bağlamda Türk Mitolojisi), Ötüken Neşriyat, İstanbul 2007.
Beydilli, Kemal, “Ignatius Mouradgea D’Ohsson (Muradcan Tosunyan) Ailesi hakkında kayıtlar, “Nizâm-ı Cedîd’e Dâir Lâyihası ve Osmanlı İmparatorluğundaki Siyâsi Hayatı”, Tarih Dergisi, 34 (1984), s. 247-314.
–––––––, “Mustafa IV”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 31(2006), s. 283-285.
–––––––, “Selim III”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 36(2009), s. 420-425.
Buharalı, Eşref, “Türklerde Matem Alâmetleri”, Türk Dünyası Araştırmaları, 65(1990), s. 149-159.
Celâl-zâde Mustafa, Selim-nâme, haz. Ahmet Uğur-Mustafa Çuhadar, Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1990.
Cevdet Paşa, Tezâkir, 13-20, haz. Cavid Baysun, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991.
Çakan, İsmail-Muhammed Eroğlu, “Abdullah b. Abbas”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 1(1988), s. 76-78.
Çeşmeli, İbrahim, “Sogdlularda Cenaze Töreni ve Cennete Yükseliş Sahneleri”, Mimarlık ve Dekorasyon, 178 (2008), s. 88-94.
Çoruhlu, Yaşar, “Kurgan ve Çadır (Yurt)’dan Kümbet ve Türbeye Geçiş”, Geçmişten Günümüze Mezarlık Kültürü ve İnsan Hayatına Etkileri Sempozyumu, 18-20 Aralık 1998, AKSM-İstanbul, İstanbul 1999, s. 47-63.
Danesvari, Abbas, Medieval Tomb Towers of Iran an Iconographical Study, Mazdâ Publishers, Lexington, 1986.
Diyarbekirli Nejat, Türklerde Mezar Yapısı ve Defin Merasimleri”, Türk Kültürü Araştırmaları, Prof. Dr. Muharrem Ergin’e Armağan, 28/1-2(1992), s. 53-62.
D’Ohsson, I. M., Haremi-i Humâyûn, çev. Ayla Düz, İstanbul 1972.
Eldem, Edhem, İstanbul’da Ölüm: Osmanlı İslam Kültüründe Ölüm ve Ritüelleri, Osmanlı Bankası Arşive ve Araştırma Merkezi, İstanbul 2005.
Emecen, Feridun, “Osman II”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 33 (2007), s. 453-456.
Ertuğ, Zeynep Tarım, XVI. Yüzyıl Osmanlı Devleti’nde Cülûs ve Cenaze Törenleri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1999.
Evliya Çelebi b. Derviş Mehemmed Zilli, Evliya Çelebi Seyahatnamesi Topkapı Sarayı Kütüphanesi Revan 1457 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu-Dizini, haz. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2002.
Eyice, Semavi, “Hudâvendigar Meşhedi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 18(1998), s. 295-296.
–––––––, “Mustafa ı-Sultan İbrâhim Türbesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 5 (1994), s. 543-545.
Fatih Devri Kaynaklarından Düstûrnâme-i Enverî, Osmanlı Tarihi Kısmı (1299-1456), haz. Necdet Öztürk, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2003.
Fındıklılı Silâhdar Mehmed Ağa, Silâhdar Tarihi, c. II, İstanbul 1928.
–––––––, Nusretnâme, c. I-II, sad. İsmet Parmaksızoğlu, İstanbul 1962.
Görkem, İsmail, “Türk Dünyasında Yas Törenleri ve Ağıtlar”, Türk Dünyası Araştırmaları, 77(1992), s. 158-166.
Hasan Bey-zâde Ahmed Paşa, Hasan Bey-zâde Tarihi, c. III, haz. Şevki Nezihi Aykut, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2004.
İbni Tagrıberdi, En-Nucûm’uz-Zâhire (Parıldayan Yıldızlar), çev. D. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2013.
İnalcık, Halil, “Orhan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 33(2007), s. 375-386.
–––––––,, “Osman I”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 33(2007), s. 443-453.
İnan, Abdülkadir, Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1954.
Jordanes, Romana et Getica. Monumenta Germaniae Historica: Auctores Antiquissimi, Ed. Theodor Mommsen, Berlin 1882.
Kandemir, M. Yaşar, “Ahmed b. Hanbel”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 2(1989), s. 75-80.
–––––––,, “Ebû Hüreyre”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 10(1994), s. 160-167.
Karaman, Hayreddin, “Ölüm, Ölü, Defin ve Merasimler”, Cimetières et Traditions Funéraires dans le Monde Islamique İslâm Dünyasında Mezarlıklar ve Defin Gelenekleri, c. I, ed. Jean-Louis BacquéAksel Tibet, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1996, s. 3-15.
Köprülü, Fuat, Edebiyat Araştırmaları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1986.
Kuban, Doğan, “Sultan Selim Külliyesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 7(1994), s. 62-63.
Küçük, Cevdet, “Murad V”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 31(2006), s. 183-185.
Kütükoğlu, Bekir, “Süleyman II”, İslam Ansiklopedisi, 11(1993), s. 155-170.
Mangho-un Niuça Tobça’an (Yüan-Ch’ao Pi-shi), Moğolların Gizli Tarihi, çev. Ahmet Temir, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1995.
Mehmed Neşri, Kitâb-ı Cihan-numâ Neşrî Tarihi, c. I, yay. Faik Reşit Unat-Mehmed A. Köymen, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1987.
Moltke, Helmuth von, Moltke’nin Türkiye Mektupları, çev. Hayrullah Örs, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1969.
Müneccimbaşı Ahmed b. Lütfullah, Camiü’d-Düvel Osmanlı Tarihi (1299-1481), yay. Ahmet Ağırakça, İnsan Yayınları, İstanbul 1995.
Naîmâ, Mustafa Efendi, Târih-i Na‘îmâ (Ravzatü’l-Hüseyin Fî Hulâsati Ahbâri’l-Hâfikayn), c. II, haz. Mehmet İpşirli, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2007.
Önkal, Hakkı, Osmanlı Hanedan Türbeleri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1992.
Örnek, Sedat Veyis, Anadolu Folklorunda Ölüm, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara 1979.
Özcan, Abdülkadir, “Mahmud I”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 27(2003), s. 348-352.
–––––––, “Mahmed IV”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 28(2003), s. 414-418.
–––––––, “Mustafa II”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 31(2006), s. 275-280.
Özel, Ahmet, “Ali el-Kâri”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 2(1989), s. 403-405.
Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Değimleri ve Terimleri Sözlüğü, c. I-III, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1993.
Perin, Hélène, “Kazaklarda ve Kırgızlarda Kara Üi Yurdu ve Yas Tutma (Çağdaş Etnografya Verilerine Göre)”, Osmanlılar ve Ölüm, yay. haz. G. Veinstein, çev. Ela Gültekin, İletişim Yayınları, İstanbul 2007, s. 75-92.
Piyadeoğlu, Cihan, “Büyük Selçuklular Dünyasında Yas Tutma Âdetleri ve Taziye Merasimleri” Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2/3(2012), s. 29-41.
Raghep, Youssef, “İslam Hukukuna Göre Mezarın Yapısı”, Cimetières et Traditions Funéraires dans le Monde Islamique İslâm Dünyasında Mezarlıklar ve Defin Gelenekleri, c. I, ed. Jean-Louis BacquéAksel Tibet, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1996, s. 17-23.
Rosedale, H. G., Queen Elizabeth and the Levant Company: A Diplomatic and Literary Episode of the Establishment of Our Trade with Turkey, Oxford University Press, London 1904.
Roux, Jean-Paul, Altay Türklerinde Ölüm, çev. Aykut Kazancıgil, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 1999.
Sahîh-i Buhari ve Tercemesi, c. 3, müt. Mehmed Sofuoğlu, Ötüken Yayınları, İstanbul 1987.
Sakaoğlu, Necdet, “Abdülaziz”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 1(1993), s. 22-26.
–––––––, “Mehmed VI (Vahideddin)”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 5(1994), s. 349-354.
Sarıcaoğlu, Fikret, “Osman III”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 33(2007), s. 456-459.
Schimmel, Annemarie, Sayıların Gizemi, çev. Mustafa Küpüşoğlu, Kabalcı Yayınları, İstanbul 2000.
Selaniki Mustafa Efendi, Tarih-i Selânikî, haz. Mehmet İpşirli, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1989.
Seyid, Lokman, Hünernâme, Cild-i sânî, İstanbul 1589, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, H. 1524.
Solak-zâde Mehmed Hemdemî Çelebî, Solak-zâde Tarihi, Mahmud Bey Matbaası, İstanbul 1297 (1880).
Stephan, Gerlach, Türkiye Günlüğü 1573-1576, c. I, ed. Kemal Beydilli, çev. Türkis Noyan, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2007.
Şehsuvaroglu, Haluk Y., Sultan Aziz; Hususî, Siyasî Hayatı, Devri ve Ölümü, Hilmi Kitabevi, İstanbul 1949.
Taşağıl, Ahmet, Göktürkler, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1995.
Tekinalp, V. Macit, “Remodelling The Monastery of Hagios Ioannes in Prousa Ad Olympum (Modern Bursa, Türkiye)” Trudy Gosudarstvennogo Ermitaja-The State Hermitage Papers, 53 (2010), s. 62-177.
Tekindağ, Şahabeddin, “Bayezid’in Ölümü Meselesi”, Tarih Dergisi, 24(1970), s. 1-16.
–––––––, “Padişahlar İçin Tertiplenen Türk Usulü Cenaze”, Türk Kültürü, 17(1963), s. 46-47.
Tryjarski, Edward, Türkler ve Ölüm, çev. Hafize Er, Pinhan Yayınları, İstanbul 2012.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin Saray Teşkilâtı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1984.
Vatin, Nicolas-Veinstein, Gilles, “Les obsèques des sultans ottomans de Mehmed II à Ahmed I er (1481-1616)”, Les Ottomans et la mort: permanences et mutations, ed. Gilles Veinstein, E. J. Brill, Leiden, New York, Köln 1996, s. 207-244.
–––––––, “II. Mehmed’in Ölümü (1481)”, Osmanlılar ve Ölüm, yay. haz. Gilles Veinstein, çev. Ela Gültekin, İstanbul 2007, s. 227-251.
–––––––, II. Mehmed’den I. Ahmed’e Osmanlı Padişahlarının Cenaze Törenleri (181-1616)”, Osmanlılar ve Ölüm, yay. haz. Gilles Veinstein, çev. Ela Gültekin, İletişim Yayınları, İstanbul 2007, s. 253-298.
–––––––, Le Sérail ébranlé Essai sur les morts, dépositions et avènements des sultans ottomans (XIVe -XIXe siècle), Fayard, Paris 2003.
Yanatma, Servet, “The Deaths and Funeral Ceremonies of Ottoman Sultans (From Sultan Mahmud II to Sultan Vahideddin)”, Boğaziçi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Lisansüstü Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksel Lisana Tezi, İstanbul 2006.
Yazar, Turgay, “Çadır-Bark-Türbe”, Geçmişten Günümüze Mezarlık Kültürü ve İnsan Hayatına Etkileri Sempozyumu, 18-20 Aralık 1998, AKSM-İstanbul, İstanbul 1999, s. 418-431.
Yılmazer, Ziya, “Murad IV”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 31(2006), s. 177-182.
Zeynü’d-dîn Ahmed b. Ahmed b. Abdi’l-Lâtifi’z-Zebîhî, Sahîh-i Buhari Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi, cilt 4, müt. ve şar. Kâmil Miras, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1980.
Mehmed Es’ad Mehdî, Sadaret Teşrîfât Defteri, haz. Üzeyir Yıldırım, ed. Abdülkadir Özcan, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, İstanbul 2007. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83610/mehmed-esad-medhi---sadaret-tesrifat defteri.html
Kur’an-ı Kerim ve Türkçe Meâli (Diyanet İşleri Başkanlığı) http://www.diyanet.gov.tr/kuran/default.asp?mnct=36