TÜLÜN DEĞİRMENCİ, İktidar Oyunları ve Resimli Kitaplar: II. Osman Devrinde Değişen Güç Simgeleri, Kitap Yayınevi, İstanbul 2012, 362 sayfa. [Kitap Tanıtımı]

Öz Tülün Değirmenci’nin 2007 yılında Hacettepe Üniversitesinde tamamladığı doktora tezinin kitap haline getirilmiş örneği olan eser, her biri alt başlıklar içeren altı temel bölümde şekillenmiştir. Giriş bölümünde (s. 7-17) II. Osman dönemi Osmanlı sarayında resimli elyazması üretiminin nasıl başladığı, konu olarak neden bu dönemin seçildiği ve elyazmalarının siyaset-iktidar ilişkileri bağlamında nasıl “okunabileceğinin” üzerinde durulmaktadır. II. Osman döneminin ilk resimli el yazması, darüssaade ağası el-Hac Mustafa Ağa tarafından sultana tavsiye edilen Meddah Medhi’nin hükümdara yazılmasını önerdiği üç eserden (Dasitân-ı Hamza, Süleymannâme-i Kebir ve Şehnâme-i Firdevsî) sultanın tercihi olan Şehnâme-i Firdevsî’dir. Medhi’ye göre sultan Şehnâme-i Firdevsî’yi seçerek, alemi bilme arzusunu ve adil bir sultan olma niyetini ortaya koymuştur. Burada ilginç olan nokta, II. Osman o zamana kadar yazılmamış bir öykü ve destanın yazılıp resimlenmesini istememiş, dahası kendisine isimleri bildirilen üç eserden birini seçebilmiştir. Resimli bir kitabın diğer kitaplardan farklı olarak, hamisinin beğenisini ve siyasi mesajlarını ileten bir araç olduğu ileri sürülür. Ancak saray kütüphanesinden veya sultanın şahsi kütüphanesinden dışarı çıkıp çıkmadığı bilinmeyen bir eserin sultanın siyasi mesajlarını kimlere veya kaç kişiye iletebileceği ayrı bir tartışma konusudur. Yazar, elyazmalarındaki resimleri anlayabilmek ve çözümleyebilmek için sadece minyatürlerin bulunduğu kitaptaki metni okumanın yetmediğini, devrin diğer tarih kitaplarını da okumak gerektiğini vurgular. Bu dönemde yapılmış minyatürleri doğru yorumlayabilmenin sadece haminin hayatını bilmekle mümkün olmadığına değinen yazar, III. Murad dönemiyle birlikte sarayda önemli bir güç odağı haline gelen darüssaade ağalarının ve ilişkili oldukları siyasî, askerî ve entelektüel çevrelerin de göz önünde bulundurulması gerektiğine dikkat çeker ve eserinde dönem minyatürlerini böyle bir metotla yorumlamaya çalışacağını belirtir. Kitabın giriş bölümü, II. Osman’ın saltanatı (1618- 1622) sırasında hazırlanan Şehnâme-i Türkî, Divân-ı Nâdirî, Şehnâme-i Nadirî, Tercüme-i Şakâ’iku’n-nu’mâniye gibi farklı içerikteki kitapların hamilerinin siyasi eğilimlerinden ipuçları taşıdıkları ve kitaplardaki resimlerin bir yandan gelenekten kopmadan geçmişi yaşattıkları, öte yandan üretildikleri sosyo-politik ortam içinde kendine göre yenilikleri de barındırdıkları kanaatiyle tamamlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı, II. Osman, III. Murad, I. Ahmed

PDF

___

Ahmetbeyoğlu, Ali, Grek Seyyahi Priskos (V. Asır) ’a Göre Avrupa Hanları, İstanbul 1995.
The Annals of St—Bertin. Ninth Century Histories, Cilt [, çev. Janet L. Nelson, Manchester 1994.
Bartha, Antal, “A magyar nép Östörtenete” Magyarorszag törte’nete —I—: Elözme’nyek e’s magyar to'rte’net l242—ig. Budapest 1984, s. 377-5 74.
Baştav, Şerif, “Sabir Türkleri”, Belleten, XVII-XVIII (1941), s. 53-99.
Bayram, Bülent, Çuvaş Türkçesi- Türkiye Türkçesi Sözlük, Konya 2007.
Belâzurî, Fütâhu’l—Buldân, çev. M. Fayda, 2. Basım, Ankara 2002.
Berta, Arpad, Türkçe Kökenli Maear Kavim Adlari, çev. N. Demir E. Yılmaz, Ankara 2002.
Biro, A. Z. Zalan, A. Völgyi, A. Pamjav, H., “A Y—chromosomal comparison of the Madjars (Kazakhstan) and the Magyars (Hungary)”, Ameritan journal of Physical Anthropology, Cilt 139/3 (2009), s. 305-310.
Carpini, Friar Giovanni di Plan, The Story of the Mongols Whom We Call the Tartars, çev. E. Hildinger, Boston 1996.
Constantine, Porphyrogenitus, (1962) De Administrando Imperio. Voll]: Commentary), ed. F. Dvornik RJ. H.,jenkins B., Lewis Gy. Moravcsik D. Obolensky S. Runciman, London.
Constantine, Porphyrogenitus, De Administrando Imperio, yay. Gy. Moravcsik R. ]. H. Jenkins, Washington 1967.
Czeglédy, Karoly, “Magna Hungaria”, Magyar östo'rte’neti tanulmaryroh, Budapest 1985, s. 3-32.
“A IX. szazadi magyar törtenelern föbb kerdesei”, Magyar Östorte’neti tanulmanyok, Budapest 1985, s. 33-55.
“A magyar népnév legrégibb elöfordulasai forrasokban”, Magyar Östörte’neti tanulman yok, Budapest, 1985, s. 56-63.
“Gardizi “török” fejezetének magyarazatahoz”, Magyar östo'rte’neti tanulrnaryrok, Budapest 1985, s. 105-112.
_, “Arpad es Kurzan”, Magyar östörte’neti tanulmaryrok, Budapest 1985, s. 113-128.
Dienes, Mary, “Eastern Misisons of the Hungarian Dominicans in the first half of the thirteenth century”, ISIS, XXVII/2 (1937), s. 225-241.
Egorov, V. G., Etimologiçeskğ) Slovar’ Çuzraşskoğo Hızı/ra, Çeboksarı 1964.
Engel, Pal, The Realm of St. Stephen: History of Medieval Hungary 89571526, London 2001.
Ergin, Muharrem, Orhun Abideleri, 7. basım, İstanbul 1980.
Fasmer, Maks, Etimologiçeskzy Slovar’Ruskogo Kızı/ca, II, Moskva 1986.
Fedotov, M. R., Etimologiçeshğ) slovar’ Çuvaşskoğoyazika —I—, Çeboksarı 1996.
Fehértoi, Katalin, “Arpacl-kori Levente es Leae, lewedi szemelyneveink eredete”, Magyar Nyelv, XCIIV/4, Kış 1997, s. 426-441.
“Az ömagyar (Arpad-keri) fta/te denominalis nomenkepzö eredeteröl”, Magyar Nyelv, XCV/l, Bahar 1999, s. 45-53.
_, “Lebediasz vajda”, Magyar Nyelv, XCV/3, Güz 1999, s. 320-323.
Golden, Peter B., “The People 3435.55”, Arehizıum Earasiae Medii Aezıi, (1975), s. 21-35.
_, Türk Halkları Tarihine Giriş, çev. O. Karatay, 2. Baskı, Çorum 2007.
Harmatta,_]ânos, “A Volgatöl Dunaig. honfoglalö magyarsâg törteneti utja”, Magyar nyelı', XÇVİİ/l (Mart 2001), s. 1-14.
Helilov, M. Nyitray, Sz., “Kaukazusi hunok es magyarok”, hunok örokse’ge, yay. L. Maracz B. Obrusansky, Budapest 2010, 3. 97-142.
Hölbling, Tamas, horyfoglalasforraskıitikaja —l—, Budapest 2010.
İbn Fazlan, İbn Fazlan Seyahatnamesi, çev R. Şeşen, İstanbul 1975.
İbn Hurdazbih, Yollar ve Ülkeler Kitabı, çev. M. Ağarı, İstanbul 2008.
Jordanes, The Gothic History (jjordanes, çev. C. C. Mierow, London 1915.
Karatay, Osman, “Ziezi ex quo Vulgares: Orta Asya’da Bulgar Aramak”, Orta Asya ve Kafkasya Araştırmaları, İİİ/ (2008), s. 48-67.
_, “Karadeniz’de İlk Ruslar ve Şarkel’in İnşası”, Belleten, LXXIV/269 (Nisan 2010), 5. 69-108.
_, “Dnyeper Nehrinin Türkçe Adı ve İzahı Gereken 2500 Yıl”, Karadeniz Araştırmaları, Sayı 26 (Yaz 2010), s. 17-26.
“Suvarlar: Doğu Avrupa’nın Esrarengiz Kavmi”, Ege Üniversitesi Türk Dünyası İnceleme— leri Dergisi, X/l (2010), 5. 99-116.
—, “Magyarok vagy “hungarok”: nép eredetének kutatasa”, Szkı’ta Nepek Hitvilaga, yay.
Obrusanszky Borbala Maracz Laszlö, Budapest, 2010, s. 175-183; Türkçe çev. “Macarlar veya Onoğurlar: Köken Araştırmalarında Etnik Süreçleri Gözetmek”, Yiıran, Sayı 11 (Ekim 2010), s. 27-34.
_, “Arpadlılar Çağında (895-1301) Macarlar Arasında İslam”, Balkanlar ve İslam: Karşılaş— ma, Dönüşüm, Kırılma, Devamlılık, 3-5 Kasım 2010, Çanakkale.
_, “Hazarlar”, Doğal Avrupa Türk Târihi, ed. O. Karatay S. Acar, İstanbul 2013, s. 335- 407. Karatayev, Oljobay, Kırgız Etnonimder Sözdügı'ı', Bişkek 2003.
Kaşgarlı Mahmut, Divan—ı Lügat—it Türk Freümesi, cilt, çev. B. Atalay, 3. basım, Ankara 1995.
Kokovtsov, P. K., Yezıreysko—Xazarskaya Perepiska zıeke, Leningrad 1932.
Kristö, Gyula, Hungarian History in the Ninth Century, Szeged 1996.
Kunik, A. Rozen, V., İzvestğıa al—Bekri iDragix Aıvtorov Rasi Slaıyanax —I— (ZIAJV 32’ye ek olarak yayınlanmıştır), Petersburg 1878.
Kuzeyev, R. G., İtil—Ural Türkleri, çev. A. Acaloğlu, İstanbul 2005.
Lezina, L. N. Superanskaya, A. V. Batur, D. A., Bütün Türk Halkları, İstanbul 2009.
Macartney, C. A., The Magyars in the Ninth Century, Cambridge 1930.
Meszaros, Gyula, Magna Ungaria: Baskir—Magyar Ke’rde’s, Budapest 1910.
Nemeth, Gyula, Horyfoglalo’ Magyarsag Kialakuldsa, Budapest 1930.
Nikolov, Stephen, “The Magyar Connection or Constantine and Methodius in the Steppes”, Byzantine and Modern Greek Studies, 21 (1997), s. 79-92.
Ostrogorsky, George, Bizans Devleti Yuri/ti, çev. Fikret Işıltan, Ankara 1995.
Povest’ orernennıx let po Laorent’evskoy letopisi, yay D. S. Lihaçev B. A. Romanov, Moskva-Leningrad 1950.
Pritsak, Omeljan, “From the Sabirs to the Hungarians”, Hungaro—Yürkica. Studies in Honour of ]ulius Nemeth, yay. Gy. Kaldy-Nagy, Budapest 1976, s. 17-30.
Rady, Martin, “The Gesta Hungarorum of Anonymus, the Anonymous Notary of King Bela: Translation”, South and East Euro/Jean Review, 87-4 (2009), s. 681-727.
Rasonyi, Laszlo, Tarihte Türklük, 2. baskı, Ankara 1988.
_, “Başkurt ve Macar yurtlarındaki Ortak Coğrafi Adlar Üzerine”, Doğu Avrupa’da Türk lük, der. Yusuf Gedikli, İstanbul 2006, s. 333-341.
Rona-Tas, Andras, Hungarians and Europe in the Early Middle Ages, Budapest 1996. Rona-Tas, Andras Berta, Arpad, West Old Turkia 'lürkie loanwords in Hungarian, Wiesbaden 2011.
Simon Kézai, The Deeds of the Hungarians, yay. Laszlo Veszpremy, Frank Schaer, Jenö Szücs, Budapest 1999.
Şeşen, Ramazan, İslam Coğreyyaezlarina Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, 2. baskı, Ankara 1998.
Takacs, B. Zoltan, “IX. Yüzyılda Hazarlar, Peçenekler ve Macarlar”, Türkler, C.II, Ankara 2002, 497-505.
Theophanes, The Chroniele of Theophanes the Coryfessor, çev. Mango R. Scott, New York 1997.
Üstün, Abdullah, Türk Tarihinin Bir Keyrnağz: De origine actibusque Getarurrı. Balıkesir Üniversitesi SBE, Yayınlanmamış YL Tezi, Balıkesir 2007.
Vambéry, Armin, Magyarsdg keletkeze’se e’s gyara/Jodasa, Budapest 1895.
Vernadsky, George, Rusya Târihi, çev D. Mızrak E. Ç. Mızrak, İstanbul 2009.
Vinnikov, A. Z., “Kontaktı Donskix Slavyan Alano-Bolgarskim Mirom”, Sovetskeyza Arxeologiya, (1990), s. 124-137.
Wilhelm von Rubruk, Moğolların Büyük Hanzna Seyahat 1253—1255, çev. E. Ayan, İstanbul 2001.
Ya’kubî, Ülkeler Kitabı, çev. M. Ağan, İstanbul 2002.
Yörükân, Y. Ziya, Müslüman Coğreyyaczlarin Gözüyle Ortaçağda Türkler, İstanbul 2004.
Yücel, Mualla U., İlk Rus Tilliklarzna Göre Türkler, Ankara 2007.
Zimony, Istvân, The Origins of the Volga Bulghars, Szeged 1990.
“A besenyök nyugatra vândorlâsânak okai”, Atta Universitas Szegediensis de Atilla ]âszef Nominatae. Atta Historical, 106 (1998), s. 129-144.
“Constantinus Porphyrogenitus De administando imperio magyar fejezetânek török hétterétél”, Studia Varia. Yanulmaayok SzadetzPEy—Kardoss Samu ayolcvanadik születe’snapjara, ed F.
Makk, I. Tar, Gy. Wojtilla, Szeged 1998, s. 159-166.
_, “The Hungarian Passage of the Ğayhânî—tradition”, Chronica, (2005), s. 161-170.
,A magyarsa’g komi törtânete’nek Sarakaontjai az ajabb imdalom tükre’ben, Szeged 2012.