İstanbul'un İaşesinin Temini Meselesi ve İstanbul'un İaşesine Katkı Sağlayan Bir Merkez: Tekirdağ Kazası (XVIII.-XIX. Yüzyıllar)

Osmanlı Devleti'nde İstanbul’un ihtiyaçlarının sorunsuz şekilde karşılanması önemli bir iktisat politikasıdır. Bu politika ise kapsamlı bir organizasyon çerçevesinde şekillenmektedir. Osmanlı Devleti'nin Klasik Dönemi boyunca her türlü üretimin, üretim bölgelerindeki ihtiyaçlar giderildikten sonra kalan kısmının belirli bir plan dâhilinde öncelikli olarak İstanbul'a gönderilme zorunluluğu bulunmaktaydı. İstanbul’un hububat gibi temel tüketim ihtiyaçları ise ulaşım açısından elverişli çevre merkezlerden karşılanmaktaydı. Başkent İstanbul’un iaşe ihtiyaçlarının bir kısmına cevap vermesi bakımından elverişli limanı ve limanı besleyen arka bölgesiyle Tekirdağ kazası ve çevresi bu açıdan Osmanlı tarihi boyunca önemli bir yere sahip olmuştur. Bu araştırmayla Osmanlı iktisat politikaları doğrultusunda, XVIII. ve XIX. yüzyıllarda Tekirdağ kazasında üretim, ulaşım ve sevkiyat süreçleri iaşe sistemi çerçevesinde tahlil edilerek İstanbul’un tüketimini karşılamada Tekirdağ ve çevresinin katkıları incelenmeye çalışılmaktadır.

Procurement Issue of Provision of İstanbul and A Contributing Center for Provision of İstanbul: Tekirdağ District (XVIII.- XIX. Century)

In the Ottoman Empire, it is an important economic policy to be met the needs of Istanbul seamlessly. This policy is shaped within the framework of a comprehensive organization. During The Classical Age of Ottoman Empire, within a specifi c plan, all kinds of production were required to be sent to Istanbul primarily, after the removal of the needs of production areas. Fulfi lling the basic consumption needs of İstanbul like cerials, was made possible by the close, easily accessible surrounding settlements. With the adequate port and hinterland, Tekirdağ district and the surrounding settlements had an important role in fulfi lling some provision needs of capital İstanbul, during the Ottoman history. With this study, at XVIII and XIX. centuries, alongside with the Ottoman economic policies, the attributes of Tekirdağ district to İstanbul's consumption been studied through production, transportation and shipment processes of Tekirdağ district which assayed in the context of provisioning system.

Keywords:

Provision, Ottoman Economy Policies, Tekirdağ, İstanbul XVIII. and XIX. Century,

PDF

___

BOA, Ali Emiri Abdülhamid I (AE.SABH.I), nr. 119/8086, 241/16078.

BOA, Bab-ı Defteri Mevkûfat Kalemi (D.MKF), nr. 30436.

BOA, Cevdet Adliye (C.ADL), nr. 64/3866.

BOA, Cevdet Askeriye (C.AS), nr. 134, 466/19451, 147/6504.

BOA, Cevdet Belediye (C.BLD), nr. 87/4343, 59/2910, 3006, 1681, 2411, 4760.

BOA, Cevdet Dâhiliye (C.DH), nr. 168/8398.

BOA, Cevdet Evkaf (C.EV), nr. 571.

BOA, Cevdet Hariciye (C.HR), nr. 133/6636.

BOA, Cevdet Maliye (C.ML), nr. 145/6125, 20008,17500.

BOA, Cevdet Nafıa (C.NF), nr. 42/2084.

BOA, Cevdet Saray (C.SM), nr. 44/2203.

BOA, Hariciye Nezareti Mektûbi Kalemi (HR.MKT), nr. 69/39, 94/69.

BOA, Hatt-ı Hümâyûn (HAT), nr.1384/54842, 198/9972, 608/29845, 614/30196, 620/3062, 612/30083.

BOA, İbnülemin Timar ve Zeamet (İE.TZ), nr. 11/1095.

BOA, Kâmil Kepeci (KK.d), nr. 5577.

BOA, Nüfus Defteri (NFS.d), nr. 3971, 4013, 4015.

BOA, Sadâret Mektûbi Kalemi (A.MKT), nr. 33/40, 67/97, 161/61, 164/14/1.

BOA, Sadâret Mektûbi Umumi (A.MKT.UM), nr.151/73, 164/11, 265/31, 823/8, 100/75.

BOA, Sadaret Mühimme Evrakı (A.MKT.MHM), nr. 296/87, 164/37, 234/43, 376/19.

BOA, Sadaret Nezaret ve Devair Evrakı (A.MKT.NZD), nr. 94/33, 109/87, 255/9, 109/64, 107/21, 320/21, 97/14, 148/711.

BOA, Zahayir Defteri (ZD.d), nr. 9, 11, 19.

BOA, 3 Numaralı Mühimme Defteri (966–968/1558–1560), Özet-transkripsiyon, haz. Hacı Osman Yıldırım, Vahdettin Atik, Murat Cebecioğlu ve diğerleri, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 1993.

BOA, 5 Numaralı Mühimme Defteri (973 / 1565–1566), Özet-transkripsiyon, haz. Hacı Osman Yıldırım, Vahdettin Atik, Murat Cebecioğlu ve diğerleri, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 1994.

BOA, 6 Numaralı Mühimme Defteri I (972 / 1564–1565), Özet-transkripsiyon, haz. Hacı Osman Yıldırım, Vahdettin Atik, Murat Cebecioğlu ve diğerleri, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 1995.

BOA, 85 Numaralı Mühimme Defteri, (1040-1041 (1042)/ 1630-1631 (1632)), Özet-trans- kripsiyon, haz. Hacı Osman Yıldırım, Vahdettin Atik, Murat Cebecioğlu ve di- ğerleri, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2002. Şer’iyye Sicilleri

Numaralı Rodoscuk Şer’iyye Sicili.

Numaralı Rodoscuk Şer’iyye Sicili.

Numaralı Rodoscuk Şer'iyye Sicili. Salnameler

Salname-i Vilayet-i Edirne 1293.

Salname-i Vilayet-i Edirne 1301.

Salname-i Vilayet-i Edirne 1309.

Salname-i Vilayet-i Edirne 1310.

Salname-i Vilayet-i Edirne 1317. Kitaplar ve Tezler

Albayrak, Gökçen Coşkun, 19. Yüzyılda Osmanlı Tunası’nda Ticaret, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.

Altınay, Ahmet Refi k, Onuncu Asr-ı Hicrîde İstanbul Hayatı, haz. Abdullah Uysal, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 1987.

Ateş, Hacer, Kuzey Marmara Sahilleri ve Ard Alanında Şehirleşmenin Tarihi Süreci: XVI.-XVII. Yüzyıllarda Tekirdağ ve Yöresi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2009.

Aynural, Salih, İstanbul Değirmenleri ve Fırınları (Zahire Ticareti 1740-1840), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2002.

Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Yer Adları I: Rumeli Eyaleti (1514-1550), haz. Ahmet Özkılınç, Ali Coşkun ve Abdullah Sivridağ, Devlet Ar- şivleri Genel Müdürlüğü Yay., Ankara 2013.

Boyar, Ebru and Fleed, Kate, A Social History of Ottoman Istanbul, Cambridge Univer- sity Press, UK 2010.

Camgöz, Mevlüt, 19. Yüzyıl Osmanlı İstanbul’unda Tahıl Fiyatları ve Tedarik Bölgeleri, Yayın- lanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010.

Demirtaş, Mehmet, Osmanlı Esnafında Suç ve Ceza (İstanbul Örneği), Birleşik Yayınevi, Ankara 2010.

__________, Osmanlıda Fırıncılık (XVII. Yüzyıl) İstanbul Örneği, Atıf Yayınları, Ankara 2014.

Doğru, Halime, Bir Kadı Defterinin Işığında Rumeli’de Yaşam, Kitap Yayınevi, İstanbul 2008.

Ergin, Osman Nuri, Türkiye'de Hanlar, Kervansaraylar, Oteller ve Çeşitli Barınma Yerleri, haz. Müslüm Yılmaz, Marmara Belediyeler Birliği Yayınları, İstanbul 2013.

Faroqhi, Suraıya, Osmanlı'da Kentler ve Kentliler, çev. Neyyir Kalaycıoğlu, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2000.

Genç, Mehmet, Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Yayınları, İstanbul 2005.

Gökbilgin, Tayyib, Osmanlı Müesseseleri Teşkilatı ve Medeniyeti Tarihine Genel Bir Bakış, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları Nr. 2272, İstanbul 1977.

Göktepe, Kaya, Tekirdağ Sancağı’nda Tarımsal Yapı (1840-1914), Yayınlanmamış Dokto- ra Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2012.

Güçer, Lütfi , XVI- XVII. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Hububat Meselesi ve Hububattan Alınan Vergiler, İstanbul Üniv. İktisat Fakültesi Yayınları Nr. 152, İstanbul.

Güran, Tevfi k, 19. Yüzyıl Osmanlı Tarımı, Eren Yayınları, İstanbul 1998.

İnalcık, Halil - Quataert, Donald, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi: 1600-1914, çev. Ayşe Berktay, Süphan Andıç ve Serdar Alper, Eren Yayınları, İstanbul 2000.

İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600), çev. Ruşen Sezer, Yapı Kre- di Yayınları, İstanbul 2003.

İnbaşı, Mehmet, Ukrayna'da Osmanlılar Kamaniçe Seferi ve Organizasyonu (1672),Yeditepe Yayınları, İstanbul 2004.

İstanbul Büyükşehir Belediyesi İstanbul Araştırmaları Merkezi, İstanbul Esnaf Tarihi Tahlilleri İstanbul Esnaf Birlikleri ve Nizamları 1, haz. Ahmet Kal’a, İstanbul Büyük- şehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları Nr. 60, İstanbul 1998.

Karal, Enver Ziya, Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831, II. Baskı, Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları, Ankara.

Karpat, Kemal H., Osmanlı Nüfusu, çev. Bahar Tırnakçı, Timaş Yayınları, İstanbul 2010.

Kömürciyan, Eremya Çelebi, XVII. Asırda İstanbul, çev. Hrand. D. Andreasyan, Eren Yayınları, İstanbul 1988.

Mantran, Robert, XVII. Yüzyıl’ın İkinci Yarısında İstanbul, çev. M.Ali Kılıçbay-E. Özcan, Cilt 1, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1990.

__________, XVI- XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu, çev. M.Ali Kılıçbay, İmge Yayınları, Ankara 1995.

Murphey, Rhoads, Ottoman Warfare 1500–1700, UCL Press, London 1999.

Quataert, Donald, Anadolu’da Osmanlı Reformu ve Tarım (1876-1908), çev. Nilay Özok Gündoğan ve Azat Zana Gündoğan, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstan- bul 2008.

Sandfuchs, Özlem Sert, Reconstructing a Town From İts Courd Records Rodoscuk (1546- 1553), Submitted to Ludwig-Maximilians Universitaet. Ph. D. Thesis. Munchen 2008.

Sezen, Tahir, Osmanlı Yer Adları, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayın- ları, Ankara 2006.

Tabakoğlu, Ahmet, Türk İktisat Tarihi, Dergâh Yayınları, İstanbul 2003.

Türkhan, Mehmet Sait, 18. Yüzyılın İkinci Yarısında İstanbul'un Et İaşesinin Temini: Hassa Kasabbaşılık Kurumu, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006.

Uzun, Ahmet, İstanbul’un İaşesinde Devletin Rolü: Ondalık Ağnam Uygulaması 1783-1857, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2006.

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu Ya- yınları, Ankara 1988. Makaleler

Aygün, Necmettin, “XIX. Yüzyıl Başlarında İstanbul Merkezli Osmanlı Deniz Ta- şımacılığı”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), Sayı 23, Bahar 2008, Ankara 2010, ss. 53-84.

Barkan, Ömer Lütfi , “Saray Mutfağının 894-895 (1489-1490) Yılına Ait Muhasebe Bilançosu”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, Sayı XXIII, 1962-1963, ss. 380-398.

__________, “Research on the Ottoman Fiscal Surveys”, Studies in the Economic History of the Middle East, ed. M. A. Cook, Oxford Univercity Press, London, 1970, ss. 163-171.

Bostan, İdris, “XVII. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Gemi Teknolojisinin Değişi- mi Kadırgadan Kalyona”, Osmanlı Araştırmaları, XXIV, 2004, ss. 64-87.

Cezar, Yavuz, “Osmanlı Devletinin Mali Kurumlarından Zahire Hazinesi ve 1795 (1210) Tarihli Nizamnamesi”, Toplum ve Bilim. Sayı 6-7, 1978, ss. 111-156.

Çelik, Gülfettin, “Osmanlı Devleti’nin Nüfus ve İskân Politikası”, Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 1999/1, Sayı 6, İstanbul, ss. 49-111.

Çiftçi, Cafer, “Osmanlı Döneminde İstanbul’un İaşesinde Bursa’nın Rolü”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), Ankara 2004, ss. 151-171.

Ekinci, İlhan, “XIX. Yüzyılda Osmanlı Deniz Ticaretinde Değişim ve Tepkiler”, Ta- rih İncelemeleri Dergisi, Cilt XXI, Sayı 2, Aralık 2006, ss. 35-76.

Emecen, Feridun, “XVI. Asrın İkinci Yarısında İstanbul ve Sarayın İaşesi İçin Batı Anadolu’dan Yapılan Sevkiyat”, Tarih Boyunca İstanbul Semineri (Bildiriler), İstanbul Üniv. Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1989, ss. 197-230.

Eyice, Semavi, “Haliç”, DİA, Cilt 15, İstanbul 1997, ss. 264-280.

Faroqhi, Suraiya,“İstanbul’un İaşesi ve Tekirdağ-Rodoscuk Limanı (16. – 17. Yüz- yıllar)”, Türkiye İktisat Tarihi Üzerine Araştırmalar II, ODTÜ Gelişme Dergisi, Ankara 1979 – 1980, ss. 139-154.

Genç, Serdar, “XVIII. Yüzyılda Karesi Sancağı’nda Hububat Kaçakçılığı”, Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fak. Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl 5, Sayı 7, Bursa 2004/2, ss. 49-60.

Güçer, Lütfi , “ 18. Yüzyıl Ortalarında İstanbul’un İaşesi İçin Lüzumlu Hububatın Temini Meselesi ”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, Cilt 11, İstanbul 1952, ss. 397-416.

Güran, Tevfi k, “İstanbul’un İaşesi”, İstanbul: Şehir ve Medeniyet, ed. Ş. Kamil Akar, İs- tanbul 2004, ss. 319-325.

İnalcık, Halil, “İâşe - Osmanlı Dönemi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yay., Cilt IV, Ankara, 1994, ss. 116-120.

__________, “İstanbul”, DİA, Cilt 23, İstanbul 2001, ss. 220-239.

Kal’a, Ahmet, “Esnaf ”, DİA, Cilt 11, İstanbul 1995, ss. 423-430.

Küçükkalay, Abdulah Mesud ve Topuz, Hüseyin, “Gerileme Dönemi Osmanlı İstan- bul’unun İaşesi (Beslenmesi) Sorunu: Genel Değerlendirme”, Tarih ve Medeniyet Dergisi, Yıl 5, Sayı 58, Ocak 1999, ss. 22-25.

Küçükkalay, Abdullah Mesud, “Farklılıkları Bağlamında Osmanlı İstanbul’unda İt- halat: İzmir İle Bir Karşılaştırma (1793-1803)”, Osmanlı Araştırmaları, Cilt XLI, 2013, ss. 321-359.

McGowan, Bruce, “The Age of the Ayans 1699–1812”, An Economic and Social History of the Ottoman Empire 1300–1914, ed. Halil İnalcık ve Donald Quataert, Cambri- dge Univ. Press, 1996, ss. 637-758.

Murphey, Rhoads, “Provisioning İstanbul: The State And The Subsistence in the Ear- ly Modern Middle East”, Food And Foodways, 1988, II, ss. 217-263.

Necipoğlu, Nevra, “İâşe - Bizans Dönemi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt IV, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yay., Ankara 1994, s. 116.

Ortaylı, İlber, “16. Yüzyılda Rodoscuk (Via Aegnetia’nın Marmara Uzantısı)”, Osman- lı İmparatorluğunda İktisadi ve Sosyal Değişim Makaleler I, Turhan Kitabevi Yayınları, Ankara 2000, ss. 85-93.

__________, “Kadı”, DİA, Cilt 24, İstanbul 2001, ss. 69-73.