Osmanlı topraklarında yaşamış olan Ermeniler ile ilgili mevcut yerli ve yabancı çalışmaların pek çoğu 1915 Tehcirini konu edinmiş ve bu konuda bilinen Türk ya da Ermeni bakış açısını yansıtmış, hatta bu bakış açılarından birinin haklılığını ispatlamaya çalışmıştır. Ancak bunlardan çok azı her iki bakış açısından uzak, farklı bir bakış açısı ortaya koyabilmiştir. Bu noktadan hareketle araştırmamızda, Mayıs 1915- Ekim 1918 tarihleri arasındaki Bundesarchiv belgelerinde yer alan Osmanlı Ermenileri ile ilgili bir takım gözlem ve tespitler üçüncü bir gözle ele alınacaktır. Bu tespitler; tercüman olarak Osmanlı topraklarında görev yapan Ermenilere karşı Türklerin duyduğu şüphe ve bu nedenle ortaya çıkan bir takım diplomatik ve askeri sorunlar, Ermeniler ile Türkler arasında yaşanan düşmanlığın altında yatan bir takım ekonomik gerekçeler, Ermenilerin ticaretteki üstün ve zayıf yönleri ve diğer gayrimüslim tüccarlardan farklılıkları, Enver Paşa’nın Ermenilere karşı özel hassasiyeti nedeniyle alınan bir takım tedbirler, posta ve telgraf hizmetlerinde çalışan Ermeni memurlardan duyulan şüphe yüzünden yaşanan olumsuzluklar ve İzmir’de bombalı bir saldırı planlamaktan tutuklanan Ermenilerin salıverilmesine yönelik yabancı misyon teşebbüsü ve bu teşebbüsün yarattığı kriz gibi birçok siyasi, sosyal ve ekonomik konuların yanı sıra bir Ermeni ile bir Fransızın yaşadığı sıra dışı ilişki ve Osmanlı topraklarında yaşayan Danimarkalı bir kadının Ermeni evlatlığını ülkesine götürmesi sırasında yaşananlara dair günlük hayattan kesitler de içermektedir. Çalışmamızda söz konusu arşiv belgeleri ışığında Ermeniler ile ilgili elde edilen ve pek bilinmeyen izlenim ve tespitler yorumlanıp değerlendirilecektir.

Most of the current available local and foreign studies conducted regarding the Armenians who lived in Ottoman lands have dealt with the 1915 Relocation, refl ecting the Turkish or Armenian point of view known in this subject, and strived for proving the accuracy of either of them. However, few of them achieved to put forward a different perspective. In light of this, a number of observations and detections about Ottoman Armenians in Bundesarchiv documents between May 1915 and October 1918 will be dealt with through a far diff erent standpoint. The detections include the suspicion of the Turkish towards the Armenians working as a translator in Ottoman lands and the diplomatic and military problems thereof; some economic reasons rooting the animosity between Turks and Armenians; the superior and weak points of Armenians in commerce and their diff erences from the non-Muslim merchants; measures taken against Armenians due to Enver Pasha’s approach towards them; problems due to the suspicions over Armenian offi cers working in mail and telegraph services; a foreign missionary attempt directed to the release of the Armenians arrested for planning a bomb attack in İzmir and the political social and economic consequences of this attempt; and daily events such as an aff air of an Armenian and French; episodes from while a Danish woman who lived in Ottoman lands took her Armenian adopted child back to her country. In the study, the obtained and less known observations and detections about Armenians will be evaluated while commented in light of the said archive documents.