İsmail (Tuncu) Bey’in Hâtıra-i Seyahât’inde Sultan Reşad’ın Rumeli Ziyareti: Kosova

Osmanlı sultanlarının çok yönlü faydalar temin etmek amacıyla yurt içi gezilere çıkmaları, özellikle II. Mahmud’la başlamış ve II. Abdülhamid hariç, son dönemlere kadar devam etmiş bir uygulamadır. Bu çerçevede Abdülmecid ve Abdülaziz, ülkenin çeşitli yörelerini içeren, kısa veya oldukça da uzun süreli muhtelif gezilere çıkmışlardır. Bu serinin son örneğini ise Sultan Reşad’ın 5-26 Haziran 1911 tarihleri asında gerçekleştirdiği Rumeli ziyareti oluşturmuştur. Sultan Reşad’ın bu gezisinde, dönemin sadrazamıyla üst düzey görevlilerin de refakat ettiği kalabalık bir heyetle birlikte İstanbul’dan başlayarak Çanakkale, Selanik, Üsküp, Priştine, Manastır gibi merkez ve çevreleri ziyaret edilmiş, bölge halkının Osmanlı yönetimine bağlılıklarının güçlendirilmesi hedeflenmiştir. Rumeli’nin Osmanlı yönetiminden tamamen ayrılmasının hemen öncesinde yapılan bu gezinin en önemli ziyaret noktasında ise Murad-ı Hüdâvendigâr’ın türbesi ve burada geniş katılımla kılınacak Cuma namazı bulunmaktaydı. Bu tebliğimizde biz, gezinin özellikle de bu bölümünü yani Priştine ve Meşhed-i Hüdâvendigâr diye de isimlendirilen Sultan Murad türbesinin ziyaretiyle burada kılınan Cuma namazını, bizzat padişahın heyetinde yer alan ve dikkatli bir gözlemci olduğunda şüphe bulunmayan İsmail (Tuncu) Bey’in yayınlanmamış Hâtıra-i Seyahât ismini verdiği seyahat notlarını merkeze alarak değerlendirmeye çalıştık. Böylece, aslında iyi bilinen bu gezinin, merkezinde bulunan, Sultan Reşat’a birinin gözüyle nasıl göründüğünü ortaya koymayı hedefledik.

Visit of Sultan Resad to Rumeli in the İsmail (Tuncu) Bey's Travelogue (Hâtıra-i Seyahât): Kosova

Domestic travels of Ottoman Sultans, in order to provide multiple benefits, had started with Mahmud II and continued until the end of the period, except Abdulhamid II. In this context, Abdulmajid and Abdulaziz, had quite a long period or several short trips, containing various regions of the country. The latest example of this serie was Sultan Rashad’s Rumeli visit between 5 to 26 June 1911. On this trip, the grand vizier of the period (sadrazam) and senior officials accompanied Sultan Rashad. Core and periphery regions of Çanakkale, Thessaloniki, Skopje, Pristina and Manastir had been visited with this crowded committiee and aimed to strengthen the loyalty of the people to the Ottoman administration. The most important part of this trip, that had realized just before the separation of the management of Rumelia from Ottoman Empire, was the visit to Murat Hudavendigar’s mouseloum and Juma’a prayer with a wide participation. In our presentation, we tried to analyze especially the part of the Sultan Murat’s mousueloum, which is also called Mashad-i Hudavendigar, visit and Juma’a prayer. This analyze is based on unpublished travel notes, called “Hâtıra-i Seyahât” of Ismail (Tuncu) Bey, who was without a doubt, a careful observer and took part in Sultan Rashad’s delegation. Thus, we aimed to put forth the features of Sultan Reshad, according to another person.

Keywords:

Sultan Rashad, Murad Hudavendigar, Mashad-i Hudavendigar, Rumelia, Kosovo (region) Pristina,

PDF

___

BOA., MV., D. 154, G. 59, 13/B/1329.
BOA., DH. İD., D. 23, G. 17, 12/Za/1330.
BOA., DH.İD., D. 60, G. 20, 13/S/1331.
BOA., İ.MMS., D. 139, G. 1329/Ca-04, 04/Ca/1329.
BOA., İ.MBH., D. 6, G. 1329/Ca-004, 04/Ca/1329.
BOA., DH.EUM.VRK., D. 21, G. 57, 26/Ca/1329.
BOA., İ.MBH., D. 6, G. 1329/Ca-023, 26/Ca/1329.
BOA., İ.MBH., D. 6, G. 1329/Ca-27, 29/Ca/1329.
Donanma Mecmuası, Sene 2, S. 16 (İstanbul, Haziran 1327), 21 fotoğraf, muhtelif sayfalar.
Donanma Mecmuası, Sene 2, S. 16 (İstanbul, Haziran 1327), s. 1427-1429, 1466-1467, 1467- 1469.
Resimli Kitap, c. V, S. 30 (İstanbul Mayıs 1327) 99 fotoğraf, muhtelif sayfalar.
Servet-i Fünûn, S. 1045, 1046, 1047, 1048 (İstanbul, 2, 9, 16, 23 Haziran 1327), 24 fotoğraf, muhtelif sayfalar.
Şehbâl, S. 41, 42 (İstanbul 15 Temmuz-15 Eylül 1327), 42 fotoğraf, muhtelif sayfalar.
Açıkgenç, Alparslan, “Said Nursi”, DİA., c. XXXV, s. 565-572.
Ademi, Nuran, Sultan Reşad’ın (V. Mehmed) Rumeli Seyahati, Ankara, 2000, Yayınlanmamış Lisans Tezi, A. Ü. İlâhiyat Fakültesi Kütüphanesi.
Aktepe, M. Münir, “Kosova”, İA., c. VI, s. 869-876.
Arseven, Celâl Esad, Sanat Ansiklopedisi, İstanbul, 1983, Milli Eğitim Basımevi, c. IV.
Çelebi, Mevlüt, Sultan Reşad’ın Rumeli Seyahati, İzmir, 1999.
------------------------------, “Osmanlıcılığı İhya Girişimi; Sultan Reşad’ın Rumeli Seyahati”, Osmanlı, Ankara, 1999, c. II, s. 527-531.
Çelik, Yüksel, “Sultan Reşad’ın Rumeli Seyahati Esnasında Salih Asım Bey Tarafından Tak- dim Edilen Üsküp Tarihçesi”, İslâm Konferansı Teşkilâtı İslâm Tarih, Sanat ve Kültür Araştırmaları Merkezi (IRCICA) ile Makedonya Bilimler ve Sanatlar Akade- misi (MANU) (Üsküp 13-17 Ekim 2010) tarafından müştereken düzenlenen Balkanlar- da İslâm Medeniyeti Dördüncü Uluslararası Kongresi’ne sunulan tebliğ, baskıda.
Doğan, Recai, “Cumhuriyet Öncesi Dönemde Yaygın Din Eğitimi Açısından Hutbeler”, Dinî Araştırmalar, c. I, S. 2 (Ankara Eylül-Aralık 1998), s. 5-51.
Emecen, Feridun, “Kosova Savaşları”, DİA., c. XXVI, s. 221-224.
Eyice, Semavi, “Kosova’da “Meşhed-i Hüdâvendîgâr” ve Gâzi Mestan Türbesi”, İÜEF Tarih Dergisi, c. XII, S. 16 (İstanbul 1962), s. 71-82..
------------------------------, “Ayasofya Camii”, DİA., c. IV, s. 221-222.
------------------------------, “İshakiye Camii ve Külliyesi”, DİA., c. XXII, s. 546-547.
Gökaçtı, Mehmet Ali, “Balkanlarda Mevlevîliğin Gelişimi ve Selanik Mevlevîhâhesi”, Tarih ve Toplum, c. XXXIV, S. 201 (İstanbul Eylül 2000), s. 46-55.
İnalcık, Halil, “Murad I”, DİA., c. XXXI, s. 156-164.
İsmail Hakkı Efendi (Manastırlı el-Hâc), Kosova Sahrası Mev’izası, Selanik, 1327.
İsmail (Tuncu), Konya Seyahati Hâtırâları, TTK Kütüphanesi, T/I.265.
------------------------------, Hâtıra-i Seyahât, TTK Kütüphanesi, T/I.266.
Kandemir, Feridun, (Haydar Vaner’den naklen), “Sultan Reşad’ın Rumeli Seyahati”, Yeni Tarih Dünyası, c. II-III, S. 19-22 (15 Haziran-1 Ağustos 1954 İstanbul), s. 747-750, 858-860.
Kiel, Machiel, “Priştine”, DİA., c. XXXIV, s. 346-348.
Kosova Zaferi’nin 600. Yıldönümü Sempozyumu, Ankara, 1992.
Levi Sam, Sevgili Padişahımız Efendimiz Sultan Mehmed Hân-ı Hâmis Hazretlerinin Selânik’i Teşrifleri Hatırasıdır/Souvenir du Voyage de S. M. I. Le Sultan Mehmed V à Salonique, Selanik, 1327 (İBB Atatürk Kitaplığı Nadir Eserler Bel_Osm_O.00359).
Lütfi (Simavi) Bey, “Sultan Reşad’ın Rumeli Seyahati”, Resimli Tarih Mecmuası, c. VI, S. 63 (Mart 1955 İstanbul), s. 3706-3710.
------------------------------, “Kosova”, DİA., c. XXVI, s. 216-219.
Mülayim, Selçuk, “Sultan Reşad’ın Rumeli Seyahati”, Balkanlar’da Kültürel Etkileşim ve Türk Mimarisi Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 2000, c. I, s. 477-481.
Önkal, Hakkı, Osmanlı Hanedan Türbeleri, Ankara, 1992.
Örik, Nahid Sırrı, “Balkan Harbi Arefesinde Sultan Reşad’ın Rumeli Seyahati”, Hayat Tarih Mecmuası, c. III, S. 26 (İstanbul Mart 1967), s. 26-31.
Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kosova Vilayeti, (Haz. H. Yıldırım Ağanoğlu ve arkadaşları), İstanbul, 2007.
Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul, 1971, Milli Eğitim Basımevi, c. II, III.
Seyahat-i Hümayûn Tafsilâtı Rûznâme”, Donanma Mecmuası, Sene 2, S. 16 (İstanbul Haziran 1327), s. 1463-1470.
Simavi, Lütfi, Sultan Mehmed Reşad, Vahdettin ve Osmanlı Sarayının Son Günleri, İstanbul, 2006.
Soyyiğit, İbrahim, 15467 Numaralı Kosova Nahiyesi Temettuat Defterinin Tahlil ve Değerlendirilmesi, Adapazarı, 2002, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Şevket, Hüseyin, Kosova Sahrası (Maziyi İhya Âtîyi Îlâ Eden) Bir Mahşer-i İkbâl, Selanik, Mayıs 1327.
Ubeydullah Es’ad, “İstanbul’dan Meşhed-i Hüdâvendigâr’a”, Resimli Kitap, c. V, S. 30 (İstanbul Mayıs 1327), s. 511-533.
Uşaklıgil, Halit Ziya, Saray ve Ötesi Son Hatıralar, İstanbul, 1941, c. II.
Ünlü, Mucize, Kosova Vilâyeti’nin İdarî ve Sosyal Yapısı (1877-1912), Samsun, 2002, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
Ünver, A. Süheyl, “Selanik Mevlevîhânesi”, Mevlana Yıllığı, Konya, 1963.
Virmiça, Raif, Kosova’da Osmanlı Mimari Eserleri I, Ankara, 1999.
Yavuz, Salih Sabri, “Manastırlı İsmail Hakkı”, DİA., c. XXVII, s. 563-564.
Yazıcı, Nesimi, “Osmanlıların Son Döneminde Dingörevlisi Yetiştirme Çabaları Üzerine Bazı Gözlemler”, Diyanet Dergisi, c. XXVII, S. 4 (Ankara Ekim-Kasım-Aralık 1991), s. 55- 123.
------------------------------, “Sâlih Âsım’ın Eserlerinde Üsküb”, Tarih Boyunca Balkanlardan Kafkaslara Türk Dünyası Semineri Bildiriler, İstanbul, 1996, s. 49-61.
------------------------------, “Karesi Gazetesi Penceresinden Balıkesir’de Dinî Hayat Üzerine Bazı Gözlemler (1916-1917)”, AÜİFD., c. XXXVII (Ankara 1998), s. 105-129.
------------------------------, “Osmanlı Son Döneminden Cumhuriyete Hutbelerimiz Üzerine Bazı Düşünceler”, AÜİFD., Cumhuriyetin 75. Yıldönümüne Armağan Özel Sayı (Ankara 1999), s. 209-216.
------------------------------, “İsmail (Tuncu) Bey’in Seyahatleri ve Seyahat Yazıları”, Kültür, Kış 2008/2009, S. 13 (İstanbul Aralık-Şubat 2008/2009), s. 82-89.
Yazıcı, Nesimi - Akkuş, Mehmet, “Mevlevî Tarikatı Müntesibi Sultan V. Mehmed Reşad Döneminde Hey’et-i Mevleviyye’nin Konya Ziyareti Günlüğü (4-12 Haziran 1912)”, Uluslararası Mevlânâ Sempozyumu Bildirileri, İstanbul, 2010, c. I, s. 123-174.
Yazıcı, Nesimi, “İsmail Bey’in Hâtıra-i Seyahat’inde Sultan Reşad’ın Rumeli Ziyareti: Make- donya (Üsküp)”, İslâm Konferansı Teşkilâtı İslâm Tarih, Sanat ve Kültür Araştırmaları Merkezi (IRCICA) ile Makedonya Bilimler ve Sanatlar Akademisi (MANU) (Üsküp 13-17 Ekim 2010) tarafından müştereken düzenlenen Balkanlarda İslâm Medeniyeti Dördüncü Uluslararası Kongresi’ne sunulan tebliğ, baskıda.
------------------------------, “İsmail Bey’in Hâtıra-i Seyâhat’inde Sultan Reşad’ın Rumeli Seyahati: Manastır”, IRCICA, Zeytinburnu Belediyesi ve Sabahattin Zaim Üniversitesi (İstanbul 20-21 Ekim 2012)’nce düzenlenen 100. Yılında Balkan Savaşları Uluslararası Sempozyumu’na sunulan tebliğ, baskıda.
------------------------------, “Sultan Reşadın Rumeli Seyahati Sırasındaki Deniz Yolculuğu (Haziran 1911)”, Muğla Üniversitesi ve Turgut Reis Belediyesi (Bodrum 1-4 Kasım 2013)’nce düzenlenen 2. Turgut Reis ve Türk Denizcilik Tarihi Uluslararası Sempozyumu’na sunulan tebliğ, baskıda.