İLHANLI KOMUTANLARININ ANADOLU’DA HÜKÜMDAR OLMA ÇABALARININ OSMANLI’NIN KURULUŞU’NA ETKİSİ

Anadolu Selçuklu Devleti’nin kudretli Sultanı I. Alû’d-dîn Keykubad’ın korkusundan dolayı yıllarca Anadolu topraklarına yaklaşamayan İlhanlılar, Sultan’ın vefatı üzerine hemen harekete geçip, Anadolu’yu işgal etmeye başlarlar. İlhanlılar, bu işgal girişiminde tecrübesiz ve daha küçük yaşta olan Selçuklu Sultanı II. Gıyaseddin Keyhüsrev’i, 4 Temmuz 1243 yılında, Kösedağ Ovası’ndaki savaş meydanında zahmetsizce yenerek, büyük kıyımlarla Anadolu topraklarını kuşatma altına alırlar. Bu işgal sonucunda batı uç bölgesine doğru göç eden Türkmen aşiretleri, hem İlhanlı ordusuyla hem de İlhanlı hâkimiyeti altındaki Selçuklu Sultanının ordusuyla mücadele ederler. Ancak bu mücadelenin haricinde Anadolu’nun en uç sınır bölgesinde olan Osman Gazi de Alpleri ve Ahileri ile birlikte Bizans’a karşı gazâ hareketi başlatarak, burada beyliğini kurma çabası içerisine girer. Diğer taraftan İlhanlılar’ın içerisine düştüğü taht kavgaları, Anadolu topraklarındaki otoritesini zayıflatır ve buraya göndermiş olduğu kendi komutanları bile isyan ederek hükümdar olmaya çalışır. Böylece İlhanlılar’ın işgalleri son bulurken, Anadolu Selçuklu Devleti de yıkılmaya doğru sürüklenir. Öte yandan da Bizans’a yapmış olduğu gazâ hareketlerini başarıya ulaştıran Osman Gazi de Büyük Osmanlı İmparatorluğu’nun temellerini atar.

Anahtar Kelimeler:

Anadolu, İlhanlılar, Moğol, Noyan, Selçuklu, Türkmen, Osman

THE EFFECT OF ILKHANID COMMANDERS' EFFORTS TO BECOME SOVEREIGN IN ANATOLIA ON THE ESTABLISHMENT OF THE OTTOMAN EMPIRE

Ilkhanids, who could not approach the Anatolian lands for years because of the fear of the mighty Sultan of the Anatolian Seljuk State, I. Alû’d-dîn Keykubad, immediately took action and began to invade Anatolia upon the death of the Sultan. Ilkhanids, inexperienced and younger in this invasion attempt, they effortlessly defeated Seljuk Sultan II. Gıyaseddin Keyhüsrev on the battlefield on the Kösedağ Plain on July 4, 1243, and besieged the Anatolian lands with great slaughter. As a result of this occupation, the Turkmen tribes, who migrated to the western end region, struggled with both the Ilkhanid army and the army of the Seljuk Sultan under Ilkhanid rule. However, apart from this struggle, Osman Gazi, who is in the most extreme border region of Anatolia, started a war movement against Byzantium together with her Alps and Akhis and tried to establish her principality here. On the other hand, the throne struggles of the Ilkhanids weakened his authority in the Anatolian lands, and even his own commanders, whom he sent here, rebelled and tried to become a ruler. Thus, while the occupations of the Ilkhanids came to an end, the Anatolian Seljuk State was dragged towards collapse. On the other hand, Osman Gazi, who succeeded in the battles against Byzantium, laid the foundations of the Great Ottoman Empire.

Keywords:

Anatolia, Ilkhanians, Noyan, Seljuk, Turkmen, Osman,

PDF

___

Abdulfettah, Said, ’Aşur, el-‘Asr el-Memâlîkî fî Mısırve’ş-Şâm, 3. Baskı, b. Y. Y., 1994.
Ahmed b. Mahmud, Selçuk-nâme, II, haz. E. Merçil, İstanbul 1977.
Ahmed Benaketi, Tarih-i Benaketi: Ravzatu uli`l-elbab fi marifeti`l-tevarih ve`l-ensab, tashih Cafer Şiar, Tehran 1348.
Aksarayi, Kerimüddin Mahmud, Müsameret Ül-Ahbar, Çev. Osman Turan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, İstanbul.
Aksarayî, Kerimüddin Mahmud, Müsâmeretü’l-Ahbâr ve Müsâyeretü’l-Ahyâr, çev. Mürsel Öztürk, Ankara 2000.
Aksarâyi, Müsâmeretü’l-Ahbâr, yay. Osman Turan, TTK, Ankara, 1944.
Alunok, Baki Yaşar, “Selçuklu Ekonomisinde Yabanlı Pazarı ve Bu Pazarın Kurulmasında Ahi Evran'ın Rolü”, II. Ahi Evran-ı Velî ve Ahilik Araştırmaları Sempozyumu, Ankara 2007.
Anonim Selçuk-Nâme, Târîh-i Âl-i Selçûk der Anadolu, Anadolu Selçukluları Devleti Tarihi, III, yay. ve çev. F. N. Uzluk, Ankara 1952.
Aşık Paşazâde, Tevârih-i Al-i Osman, yay. Ç. Atsız; Osmanlı Tarihleri, İstanbul 1949.
Baybars el-Mansûrî ed-Devâdâr, Zübdet el-Fikre fî Tarih el-Hicre, yay. D. Rıchards, Berlin 1998.
Cahen, Claude, Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler, (çev. Yıldız Moran), İstanbul 1994.
Cahen, Claude, Pre-Ottoman Turkey, London and New York 1968.
Doğru, H., "Karahisar Kalesi ve Osmanlı Devletinin Kuruluşunda Önemi", Sosyal Bilimler Dergisi, Eskişehir 2000-2001.
Ebu’l Farac, Gregory, Ebu’l Farac Tarihi, Cilt: II, Çev. Ömer Rıza Doğrul, Ankara 1999.
El-Kalkaşandî, A. Subh el-A’şâ fî Sınâat el-İnşâ, 14 cilt, yay. Muhammed Abdurrasul İbrahim, Kahire 1913-1920.
El-Ömerî, Mesâlikü’l-ebsâr, (çev. Ahsen Batur), Selenge Yayınları, İstanbul 2014.
Ersan, Mehmet, Türkiye Selçuklu Devletinin Dağılışı, 2. Baskı, Altınordu Yayınları, 2020.
Flemming, H., Lands chafısgeschichte von Pamphylien, Pisidien und Lykien im Spatmittelalter, Wiesbaden 1964.
Howort, Henry H., History of the Mongols from the 9th to the 19th Century, The Mongols Proper and the Kalmuks, C. 1, London 1876.
İbn Bibi, el-Evâmîrü’l-‘Alâ’iyye fî’l-Umûri’l-‘Alâ’iyye, tıpkıbasım, Çev. M. Öztürk, I, II, Ankara 1956.
İbn Bibi, el-Hüseyin b. Muhammed b. Ali el-Caferî er-Rugadi: el-Evâmirü’l-Ala’iyye fi’l-Umuri’l-Ala’iyye (Selçuk-name), Cilt: I-II, Çev. Mürsel Öztürk, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1996.
İbn Bîbî, Selçuknâme, Mükrimin Halil Yinanç, Haz.: Refet Yinanç-Ömer Özkan, Kitabevi Yay., İstanbul, 2007.
İbn Haldun, A., Kitâbu’l-İber ve Divanu’l Mubtedâ ve’l Haber, c. V, Beyrut 1992.
İbni Tagriberdi, En-Nücûmu’z-Zâhire, Çev. D. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2013.
İnalcık, Halil, “Osman Bey'in ilk Fethi: Karacahisar kalesi”, Kazı Proje Danışmanı Halil İnalcık, Ankara 1999.
İnalcık, Halil, “Osmanlı Beyliği'nin Kurucusu Osman Beg”, Belleten, Cilt: 71, Sayı: 261, (Temmuz 2007), Ankara 2007, s. 479-536.
İnalcık, Halil, Günsel Renda, Osmanlı Uygarlığı I, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 2009.
İnalcık, Halil, Osmanlı Tarihinde İslâmiyet ve Devlet, 6. Baskı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2020.
İnalcık, Halil, Osmanlılar Fütühat, İmparatorluk, Avrupa İle İlişkiler, Timaş Yayınları, İstanbul 2018.
Kafadar, Cemal, “Gazâ”, DİA, Cilt: 13, İstanbul 1996, s. 427-429.
Kaplanoğlu, Raif, Bursa Ansiklopedisi 1 (Yer Adları ), Avrasya Etnografya Yayınları, Orhangazi 2001.
Kaymaz, Nejat Anadolu Selçuklularının İnhitatında İdare Mekanizmasının Rolü, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2011.
Kaymaz, Nejat, Anadolu Selçuklu Sultanlarından II. Gıyâsid-dîn Keyhüsrev Ve Devri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2. Baskı, Ankara 2014.
Koca, Salim, “Türkiye Selçuklu Tarihinin Akışını Değiştiren Ve Anadolu’nun Kaderini Belirleyen Savaş: Kösedağ Bozgunu” Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 37, 2015, s. 35-84.
Köprülü Zâde, M. Fuad, Türk dili ve Edebiyatı Hakkında Araştırmalar, İstanbul 1934.
May, Timothy, The Mongol Art Of War, Pen&Sword, South Yorkshire 2007.
Müneccimbaşı, Câmiüd-Düvel, yay. ve çev. A. Öngül, II, İzmir 2001.
Neşrî, M., Kitâb-i Cihanninnâ, I-II, yay. F.R. Unat ve M.A. Köymen, TTK, Ankara 1970.
Özaydın, Abdülkerim, “Arrân”, DİA, İstanbul 1991, c. 3, s. 394-395.
Özgüdenli, Osman Gazi, Ortaçağ’da Türkler, Moğollar, İranlılar (Kaynaklar ve Araştırmalar), Ötüken Yayınları, İstanbul 2020.
Pachymeres, G., Relations Historiques, yay. A. Failler, çev. V. Laurent, I-IV, Paris, 1999.
Pachymeres, Georges, Bizanslı Gözüyle Türkler, Çev. İlcan Bihter Barlas, İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2009.
Quentin, Simon De Saint, Bir Keşiş'in Anılarında Tatarlar ve Anadolu, Çev. Erendiz Özbayoğlu, Antalya 2006.
Reşideddin Fazlullah, Câmi’üt-Tevârîh, (Moğul Tarihi, III. Kısım), İngilizce Çev. W.M. Thackston, yay. haz. Şinasi Tekin- Gönül Alpay Tekin, Cambridge-Boston 1999.
Reşîdu’d-dîn Fazlullâh Hemedânî, Târih-i mubârek-i Mahmut Gâzânî, neşr. Kari Jahn, Geschicte Mahmut Gâzân-Hân’s aus dem Ta’rîh-i Mubârek-i Mahmut Gâzânî des Rêsîd al-Dîn Fadlallâh b. ‘İmâd al- Daula Abû’l-Hair, London 1940.
Reşidüddin Fazlullah el-Hamedanî, Câmi’üt-Tevârîh Tarihu Mahmut Gâzân Han, Arapça Çev. Fuad Abdu’l-Mu’tî es-Sayyâd, Kahire 2000.
Reşidüddin, Fazlullâh, Câmi’u’t-Tevârih, III, neşr. A. Alizade, Bakü 1957.
Sabbâğ, Abbas, Nebi Bozkurt, “Müstevfî”, DİA, c. 32, İstanbul 2006, s. 147-148.
Sevim, Ali-Merçil, Erdoğan, Selçuklu Devletleri Tarihi Siyaset, Teşkilât ve Kültür, 2. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014.
Spuler, Barthold, Die Mongolen in Iran, Berlin 1955.
Spuler, Barthold, İran Moğolları Siyaset, İdare ve Kültür İlhanlılar Devri, 1220-1350, Çev. Cemal Köprülü, TTK, Ankara 1987.
Sümer, Faruk, “Anadolu’da Moğollar”, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, sayı: I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1970, s. 1-147.
Sümer, Faruk, Oğuzlar, Tarihleri, Boy Teşkilatı-Destanlar, Ankara 1967.
Şahin, Güneş, “Cevat Hakkı Tarım, Kırşehir Tarihi Üzerine Araştırmalar I”, Kırşehir Vilayet Matbaası, Kırşehir 1938, XIX+251.
Takîy ed-Dîn Ahmed b. Alî el-Makrîzî, Kitâb es-Sulûk li-Ma’rifet Duvel el-Mulûk, nşr. Muhammed Mustafa Ziyâde, C.I, k. III, ikinci baskı, Kahire 1970.
Tekinoğlu, Hüseyin, Selçuklu Tarihi, Kamer Yayınları, İstanbul 2018.
Tetevi, Ahmet, Tarih-i Elfî (Tarih-i Hezar Sale-yi İslâm), C. VI, tashih Gulamreza Tebatebayi Mecd, Tehran: 1382.
Togan, Zeki V, Umumi Türk Tarihine Giriş, 2. Baskı, İstanbul 1970.
Tokuş, Ömer, “Moğol Hâkimiyetinde Anadolu Ve Anadolu’da Moğol Noyanlarının İsyanları”, Türk Dünyası Araştırmaları, Cilt: 117, Sayı: 230, s. 177-208.
Tuna, Osman Nedim, “Osmanlıca’da Moğolca Kelimeler”, Türkiyat Mecmuası, C. XVIII, 1976), s. 281-314.
Turan, Osman, “Keyhüsrev II”, İslam Ansiklopedisi, c. 4, s. 624-27.
Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye-Siyasi Tarih- Alp Arslan’dan Osman Gazi’ye (1071-1328), Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1998.
Uyar, Mustafa, İlhanlı Devleti’nin Askerî Teşkilâtı, Ankara 2020.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1988.
Vryonis, S., The Decline of Medieval Hellenism in Asia Minor and the proses of lslamization from the 11th through the 15th Century, Berkeley 1971.
Wittek, Paul, Das Fürstenlum Mentesche, İstanbul 1974.
Yazıcızâde, Ali, Tevârîh-i Âl-i Selçûk, muhtasar İbn Bîbî’nin Osm. Çev. Yazıcızâde Ali, Histoire des Seldjoucides d’Asie Mineure, IV, yay. Th. Houtsma, Leiden 1902.
Yiğit, İsmail, Memlûklüler, Kayıhan Yayınları, İstanbul 2015.
Yücel, Muallâ Uydu, “Kalmuklar”, DİA, c. 24, 2001, s. 267-268.