Taşlaşma Motifi Açısından Medusa ve Zülfü Mavi Hikâyelerinin Karşılaştırılması

Taşlaşma motifi, neredeyse tüm dünya halklarının anlatılarında şekil değiştirme motifinin bir alt türü olarak karşımıza çıkmaktadır. Taşlaşma motifine rastlanılan sözlü veya yazılı eserlerde kahraman, ya kendi vücuduyla taş hâlini alır ya da dağ, kaya benzeri bir mevcudiyete dönüşür. Aynı şekilde hayvanların, nesnelerin ve ejderha gibi hayalî varlıkların da taşlaşması mümkündür. Bu motifin kullanıldığı anlatılar aracılığıyla simgesel olarak kutsal değerler ve toplumla iletişime geçilmiş olunur. Yunan mitolojisindeki Medusa, tanrıça Athena tarafından uğradığı lanet sonucu bakışlarıyla insanları taşa çevirir. Elâzığ masallarındaki Zülfü Mavi, kapısına gelen herkesi taş eder. Biz bu bildiride, Medusa ve Zülfü Mavi anlatılarında taşlaşma motifinin işlenmesi açısından ortaklıkları ve farklılıkları tespit edip bunların sebeplerini ortaya koymaya çalıştık. Motifin evrensel olduğunu ve kolektif bilince benzer şekilde yansıdığını gösterebilmek için Yunan mitolojisinden de bir taşlaşma anlatısı seçtik. Bildiride öncelikle taşlaşma motifi hakkında genel bilgi verip anlatılarda taş kesilmenin kim tarafından, ne için ve nasıl gerçekleştiği üzerinde durduk. Ardından sırasıyla Medusa ve Zülfü Mavi hikâyelerinden bahsedip bu anlatılarda taşlaşma motifinin ne şekilde işlendiğini inceledik. Anlatıların daha iyi anlaşılabilmeleri için olay örgüsünde geçen diğer motifleri de açığa çıkartmaya çalıştık. Sonuç kısmında ise bu iki anlatıyı karşılaştırarak hem ortak ve farklı yönlerini tespit ettik hem de sosyal açıdan taşlaşma motifinin kolektif bilinçteki yansımalarını anlamaya çalıştık.

Anahtar Kelimeler:

Taşlaşma Motifi, Medusa, Zülfü Mavi, Türk Mitolojisi, Yunan Mitolojisi, Kolektif Bilinç

A Comparison of Medusa and Zülfü Mavi Stories in Terms of The Staining Motif

Petrification motif appears as a subtype of shapeshifting motif in the narratives of almost all peoples of the world. In oral or written works where petrification motifs are encountered, the hero either takes the form of stone with his own body or turns into a mountain, rock-like presence. Likewise, petrification of animals, objects, and imaginary beings such as dragons is possible. Through the narratives in which this motif is used, it is symbolically communicated with the sacred values and the society. Medusa in Greek mythology turns people into stone with her gaze as a result of the curse suffered by the goddess Athena. Zülfü Mavi in Elazığ tales stone everyone who comes to his door. In this paper, we tried to identify the commonalities and differences in terms of processing the petrification motif in the Medusa and Zülfü Mavi narratives and try to reveal the reasons for them. We also chose a petrification narrative from Greek mythology to show that the motif is universal and reflects similarly to the collective consciousness. In the paper, first of all, we gave general information about the petrification motif and focused on who, why and how the stone was cut in the narratives. Then, we talked about the Medusa and Zülfü Mavi stories, respectively, and examined how the petrification motif was handled in these narratives. We tried to reveal other motifs in the plot so that the narratives could be better understood. In the conclusion part, by comparing these two narratives, we determined both their common and different aspects and tried to understand the reflections of the petrification motif in the collective consciousness from a social point of view.

Keywords:

Petrification Motif, Turkish Mythology, Greek Mythology, Collective Consciousness, Medusa, Zülfü Mavi,

PDF

___

Aliyeva, A. Ş. K. (2021). Azerbaycan Folklor Metinlerinde Taşa Dönme. Bengi: Dünya Yörük-Türkmen Araştırmaları Dergisi, 1, 42-53.
Baturlar, Ş. S. & Yaylagül, L. (2019). Kültürel Süreklilik Bağlamında Türk Halk Kültüründe Mavi/Turkuaz Mavisi ve Nazar Boncuğu. Akdeniz Üniversitesi İletişim Dergisi, 31, 665-688.
Bayat, F. (2006). Türk Mitolojisinde Dağ Kültü. Folklor/Edebiyat, 46, 47-60.
Bayraktar, S. (2022). İnsanın Taşlarla İstiaresi. Toplum ve Kültür Araştırmaları Dergisi, 9, 1-17.
Çorbacı, Ç. (2000). Türk Masallarında Yardımcı İhtiyar Motifi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elâzığ.
Erhat, A. (2015). Mitoloji Sözlüğü. Remzi Kitabevi, İstanbul.
Günay, U. (1975). Elâzığ Masalları [İnceleme]. (Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Basımevi, Erzurum.
Hesiodos. (2016). Theogonia İşler ve Günler. (Çev. A. Erhat, S. Eyüboğlu). İş Bankası Yayınları, İstanbul.
Kara, B. (2019). Mitoloji ve Toplumsal Cinsiyet: Şahmeran Miti. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Nar, M. Ş. (2014). Günümüz Toplumunda Mitler: Anadolu Halk Efsaneleri Üzerine Genel Bir Değerlendirme. Folklor/Edebiyat, 79, 55-77.
Sakaoğlu, S. (1980). Anadolu-Türk Efsanelerinde Taş Kesilme Motifi ve Bu Efsanelerin Tip Kataloğu. Ankara Üniversitesi Basımevi.
Tanyu, H. (1968). Türklerde Taşla İlgili İnançlar. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
Temür, A. (2009). Grek Sanatında Karışık Yaratıklar. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
Tikbaş Apak, F. (2017). Anadolu Sahası Türk Masallarındaki Olağanüstülük Motifi ve Uygulamalı Halk Bilimi. (Doktora Tezi). On Dokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
Uğurcan, F. Z. (2018). Kozmogoni Mitleri Ekseninde Altay Destanlarında Başlangıç. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 23, 50-59.