BREST LİTOVSK BARIŞ ANTLAŞMASI’NIN SİYASİ SONUÇLARI (SOVYET RUSYA VE OSMANLI İMPARATORLUĞU AÇISINDAN)

Rusya’da Ekim İhtilali’yle iktidara gelen Bolşevikler, yayınladıkları bildiri ile tüm savaşan devletlere, savaşı sona erdirme ve ateşkes çağrısında bulunmuştur. Yapılan görüşmeler sonucunda 3 Mart 1918 tarihinde Almanya, Rusya, Osmanlı Devleti, Bulgaristan ve Avusturya Macaristan İmparatorluğu arasında Brest Litovsk Barış Antlaşması imzalanmıştır. I. Dünya Savaşı’na İtilaf Devletleri sırasından katılan Rusya İmparatorluğu, savaş sürecinde iç politikasında sorunlar yaşamış ve bütün bunlar Rusya İmparatorluğu’nda Çar rejiminin kaldırılması ile sonuçlanmıştır. Daha savaşın ilk günlerinden I. Dünya Savaşı’nı emperyalist güçlerin kendi aralarında çıkar savaşı olarak nitelendiren Bolşevik Partisi başta Lenin olmakla birlikte hâkimiyeti ele aldıktan sonra ilk iş olarak, Rusya’yı I. Dünya Savaşı’ndan çıkarmaya çalışmıştır. Ekim Devrimi zamanı onlarla aynı cephede olan birçok parti bu meselede onlarla aynı düşünceleri paylaşmadığından bu mesele hâkimiyet buhranını getirmiş, hatta Sol SR’ler Temmuz ayında bu sebeple isyan bile çıkarmıştır. Ayrıca, Alman İmparatorluğu Bolşeviklerin ateşkes isteklerini doğal olarak güçsüzlük göstergesi olarak kabul ettiklerinden barış için şartları zorlayan Bolşeviklerin bile kabul etmeyeceği kadar ağır şartlar ileri sürmüştür. Durumun Rusya’nın aleyhine cereyan ettiğini anlayan Bolşevikler, Troçki’nin deyimiyle “ne savaş ne barış” sloganını ileri sürseler de Almanların ateşkesi kaldırarak 1918 yılının ilk aylarında hızlı bir şekilde Rusya arazilerine girmesi ve başkent Petrograd’ın 40 km’sine kadar gelmesi Bolşeviklerin Alman İmparatorluğu’nun ağır şartlarını kabul ederek onlarla ilk başta ateşkes, sonrasında ise Brest Litovsk Barış Anlaşması’nı imzalamasına sebep olmuştur. Bu anlaşmayla Rusya’da hâkimiyeti ele alan Bolşevikler, Finlandiya, Ukrayna, Baltık Denizi kenarındaki arazileri, Belarus’un bir kısmını, 1877-78 yıllarında yapılmış RusOsmanlı Savaşı’nın sonucu olarak elde ettiği Kars, Ardahan, Batum vilayetlerini terk etmeyi, Ukrayna Halk Cumhuriyeti’nin bağımsızlığını tanımayı, ordu ve deniz kuvvetlerini silahsızlandırmayı, müttefik devletler için yaptığı propagandalara son vermeyi kabul etmiştir. Sovyet Rusya, Brest-Litovsk Antlaşması ile nüfusunun %34’ünü, topraklarının %32’sini (Polonya, Baltık devletleri, Finlandiya, Ukrayna ve Beyaz Rusya topraklarının bir bölümünü), sanayi şirketlerinin %54’ünü, demiryollarının %33’ünü, demir cevherinin %73’ünü, kömür madenlerinin %90’ını kaybetmiştir. Ama Sovyet Rusya ile Brest Litovsk Antlaşması, Rusya için büyük kayıplara sebep olmuşken, metni imzalayan diğer ülkeler açısından farklı sonuçlara sebep olmuştur. Özellikle Osmanlı Devleti, bu antlaşma sayesinde işgal altında bulunan Kars, Ardahan ve Batum vilayetlerini geri alabilmiştir. Ayrıca Rusya’nın milletlerin mukadderatını tayin hakkını tanımış olması, Osmanlı Devleti’nin de ortaya çıkan bu durumdan istifade etmesine neden olmuştur. Bir zamanlar Rusya İmparatorluğunun işgal ettiği bazı devletler, Doğu Avrupa’da Polonyalılar, Ukraynalılar, Baltık halkları, Güney Kafkasya’da Azerbaycan Türkleri, Gürcüler ve Ermeniler kendi cumhuriyetlerini ilan etmiş ve Sovyet işgaline kadar bağımsız devlet olarak yaşamlarını sürdürmüştürler. Bu konuda yapılan diğer çalışmalarda daha çok Türk ve Alman kayıtları kullanılmıştır. Bu çalışmanın diğerlerinden farkı ise Rusça kaynaklara ağırlık verilmesi ve Sovyet Rusya iç siyasetinde bu barış antlaşması ile ilgili süren tartışmaların gün yüzüne çıkarılması olmuştur. Çalışmada, genel anlamda Sovyet Rusya’yı Brest Litovsk Antlaşması’na götüren yol, antlaşmanın imzalanmasından sonra gelişen olaylar, barış antlaşmasının imzalanmasından sonra doğan sonuçlar hem Sovyet Rusya, hem de Osmanlı Devleti açısından değerlendirilmiştir. Brest Litovsk Antlaşması sadece birkaç ay yürürlükte olan bir antlaşma olsa da ister Sovyet Rusya, isterse de Osmanlı Devleti açısından farklı sonuçlar doğurmuştur.

POLITICAL RESULTS OF THE BREST LITOVSK PEACE TREATY (IN TERMS OF SOVIET RUSSIA AND THE OTTOMAN EMPIRE)

TThe Bolsheviks, who came to power with the October Revolution in Russia, called on all belligerents to end the war and cease fire with a notice they published. As a result of the negotiations, Brest Litovsk Peace Treaty was signed between Germany, Russia, Ottoman State, Bulgaria and Austria-Hungary Empire on March 3, 1918. The Russian Empire, which participated in World War I from among the Allied Powers, had problems in its internal politics during the war period and all this resulted in the abolition of the Tzar regime in the Russian Empire. The Bolshevik party, which described World War I from the first days of the war as the war of interest among the imperialist powers among themselves, tried to get Russia out of the World War I after taking over the domination with Lenin in charge. Since many parties, who at time of October Revolution was on the same front with them, did not share the same opinions with them on this issue, this issue brought the crisis of domination, and even the Left SR even revolted in July for this reason. In addition, the German Empire stipulated too severe conditions that even the Bolsheviks who pushed the limits for Peace would not accept, as the Bolsheviks naturally accepted the ceasefire demands as a sign of weakness. Although the Bolsheviks, who understood that the situation was against Russia, brought forward the slogan of "neither war nor peace" as Trotsky put it, with the Germans quickly entering Russia's lands in the first months of 1918 and reaching up to 40 km of the capital Petrograd, accepted the harsh conditions of the German Empire, signed a ceasefire with them, and then the Brest Litovsk Peace Treaty. Bolsheviks taking over the domination in Russia with this Treaty agreed to leave Finland, Ukraine, the lands on the edge of the Baltic Sea, a part of Belarus, Kars, Ardahan, Batumi provinces that were acquired as a result of the Russian-Ottoman war between 1877-78, to recognize the independence of the People's Republic of Ukraine, to disarm its army and navy, to end propaganda for Allied Powers. Soviet Russia, with the Treaty of Brest-Litovsk, lost 34% of its population, 32% of its territory (Poland, Baltic states, Finland, Ukraine and a part of Belarus), 54% of industrial companies, 33% of railways, 73% of its iron ore and 90% of coal mines. However, the Treaty of Brest Litovsk with Soviet Russia caused great losses for Russia, but had different consequences for other countries that signed the text. In particular, by this treaty, the Ottoman Empire was able to reclaim the provinces of Kars, Ardahan and Batumi, which were occupied. In addition, Russia's recognition of the right of nations to determine their destiny caused the Ottoman Empire to benefit from this situation. Some states, once occupied by the Russian Empire, Polish, Ukrainians, Baltic peoples in Eastern Europe, Azerbaijan Turks, Georgians and Armenians in the South Caucasus declared their republics and continued their lives as an independent state until the Soviet occupation. In other studies, on this subject, mostly Turkish and German records were used. The difference of this study from the others was the emphasis on Russian resources and the ongoing discussions about this peace treaty in the Soviet-Russian domestic politics. In this study, the road that led Soviet Russia to the Brest Litovsk Treaty in general, the events that developed after the signing of the Treaty, the results of the signing of the Peace Treaty were evaluated in terms of both the Soviet Russia and the Ottoman State. Although Brest Litovsk was a Treaty that had power only for a few months, it had different consequences for both Soviet Russia and Ottoman states.

PDF

___

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), (2019). Hariciye Nezareti Hukuk Müşavirliği İstişare Odası Belgeleri (HR. HMŞ. İŞO.), 68/41, 12-15, Tarih: R-18-01-1334.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), (2019). Hariciye Nezareti Siyasi (HR. SYS), 2294/11-77, Tarih: M-20-12-1917.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), (2019). Hariciye Nezareti Siyasi (HR. SYS.) 2296/1, Tarih: M-17-02-1918.
Akgüller, H. (2019). XX. Yüzyıl Başlarında Kafkas Halklarının Siyasi Mücadelesi Kapsamında Kuzey Kafkasya Dağlıları Birliği Cumhuriyeti, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Karabük.
Arslan, N. (2019). “Brest-Litovsk’tan Milli Mücadeleye Kars’ta Askeri ve Siyasi Gelişmeler”, İnternational Journal of Russian Studies (IJORS), No: 8/2: 106.
Askarova, A. (2003). Rus Belgelerine Göre Güney Kafkasya’da Sınır Meselesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Azerbaycan Sovyet Ansiklopedisi (ASE). (1984). (Ed.) Resul Reza, Jamil Guliyev, Cilt VIII, Bakü.
Bekcan, U. (2013). “Devrimden Sonra: Bolşeviklerin Zorunlu Dış Politikası 1917-1925”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt: 68, No: 4: 78.
Carr, H. E. (2015). Lenin’den Stalin’e Rus Devrimi, 1917-1929, (Çev.) Cinemre, L. Yordam Kitap, İstanbul.
Chernev B. (2017). Twilight of Empire: The Brest-Litovsk Conference and the Remaking of East-Central Europe, 1917—1918, University of Toronto Press, 257 p.
Çolak, B. (2007). Atatürk Dönemi Türk-Rus İlişkileri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
Efe, H. ve Kızıl, M. (2018). “Osmanlı’nın Kuzey ve Doğu Politikası ve Rusya’nın “Sıcak Denizlere İnme Politikası” Kapsamında Şekillenen Doğu Sınırları”, Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi (KAÜİİBFD), Cilt: 9, Sayı: 17: 323.
Eksik, B. (2018). Siyasi ve Sosyal Açıdan Kafkas Cephesi (1914-1918), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.
Erdaş, N. (1993). Milli Mücadele Döneminde Kafkas Cumhuriyetleri İle İlişkiler, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Ankara.
Gunther, H. (1998). Quellen zu den deutsch-sowjetischen Beziehungen 1917-1945. Darmstadt, Wissenschaftliche Buchgesellschaft.
Kılıç, S. (1994). Brest-Litovsk Müzakereleri ve Barışı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Erzurum.
Kılıç, S. (1997). “Türk-Alman Belgeleri Işığında “Elviye-i Selase” ve Enver Paşa’nın Oluşturduğu Kafkas Komitesi”, Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı:7: 201.
Kollektif Heyet. (1993). Birinci Dünya Harbinde, Türk Harbi, Kafkas Cephesi, 3’üncü Ordu Harekâtı, Cilt II, Genelkurmay Basımevi, Ankara.
Konak, İ. (2017). Türkiye’nin İç Savaş Döneminde (1918-1922) Sovyet Rusya İle İlişkileri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Kurat, N. A. (1967). “Brest-Litovsk Müzakereleri ve Barışı (20 Aralık 1917-3 Mart 1918)”, Belleten Dergisi, Cilt: XXXI, Sayı: 123, Temmuz 1967, 376-377.
Kurat, N. A. (2011). Türkiye ve Rusya XVIII. Yüzyıl Sonundan Kurtuluş Savaşına Kadar TürkRus İlişkileri (1798-1919), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
Küçükkayhan, Ç. (2001). Osmanlı Basınına Göre Brest Litovsk’tan Mondros’a Kadar Kafkasya, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Kürkçüoğlu, E. (1994). 1918-1920 Türkiye-Azerbaycan İlişkileri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Erzurum.
Ludendorff, E. (1919). Meine Kriegserinnerungen. Berlin, Halbleder.
Mercan, S. M. (1991). Erzincan Müterakesi’nden Brest-Litowsk’a (Aralık 1917-3 Mart 1918), Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Murgul, Y. (2017). “Osmanlı Devleti İçin Bolşevik İhtilali Neyi İfade Ediyordu?”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl: 13, Sayı: 26: 20.
Mustafayev, S. (2015). 1918-1922 Arası Türk-Rus İlişkilerinde Azerbaycan’ın Rolü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
Oba, E. A. (2019). “Diplomasi Tarihinde Karşılıklı Etkileşim Örneği: Almanya ve Sovyet İhtilali”, s. 18, (Haz.) ÜNLEN, E. 100. Yılında Sovyet İhtilali, Gelişimi ve Bölgesel Etkileri Uluslararası Sempozyumu, 25-27 Ekim 2017/Kars, Bildiriler, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
Oğuz, C. C. (1998). The Relations Between The Ottoman Empire And Bolshevik Russia (1917-1918), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Pipes, R. (1990). The Russian Revolution, New York, Vintage Books, 1990.
Qafarov, V. (2015). “Brest-Litovsk Barış Konferansı’nda Osmanlı Devleti’nin Kafkasya Politikası”, Yeni Türkiye Dergisi, Kafkaslar Özel Sayısı, III, Sayı: 73: 215.
Reynolds М. А. (2011). Brest-Litovsk and the opening of the Caucasus // Shattering Empires: The Clash and Collapse of the Ottoman and Russian Empires 1908-1918, Cambridge University Press, xiv, p. 173.
Sander, O. (2013). Siyasi Tarih: İlkçağlardan 1918’e, İmge Kitabevi, Ankara.
Şahin, E. (1996). Türkiye ve Mavera-yı Kafkasya İlişkileri İçerisinde Trabzon ve Batum Konferansları ve Antlaşmaları (1917-1918), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Erzurum.
Yüceer, S. (2016). Milli Mücadele Yıllarında Ankara-Moskova İlişkileri, Sentez Yayıncılık, İstanbul.
Zeman, Z. A. B. (Ed.), (1958). Germany and The Revolution in Russia 1915-1918, Documents from the Archives of the German Foreign Ministry, Oxford University Press, London.
Базанов С. Н. (2012). Крестьянская армия после первых поражений в ноябре 1917 — марте 1918 г. // Мир и политика / Журнальный клуб «Интелрос»; гл. ред. Э. А. Галумов, № 9.
Бьюкенен, ДЖ. (1924). Мемуары дипломата. 2-е изд. М. ГАРФ, Ф. 130. Оп. 2. Д. 1.
Гончарова, С. М. (1991). К вопросу об авторстве Декрета СНК «Социалистическое Отечество в опасности!» (1918) // Вопросы истории КПСС. 1991. №9. С. 99–101.
Декреты Советской Власти (1957). Т. 1. 25 октября 1917 г. — 16 марта 1918 г. М.: Политиздат.
Деникин, А. И. (1990). Очерки русской смуты. М.: Наука.
Земледелецa, Г. (1918). Брестский мир несет смерть России, рабство и нищету трудящимся. Самара: Самарский губернский комитет партии социалистовреволюционеров.
Кондуфор, Борьба за мир // История Украинской ССР в 10 томах / Кондуфор Ю. Ю. (гл. ред.). — К.: Наукова думка, 1984, Т. 6: Великая Октябрьская социалистическая революция и гражданская война на Украине (1917—1920), с. 274.
Ксенофонтов И. Н. (1991). Мир, которого хотели и который ненавидели : Докум. Репортаж [о заключении Брест. мир. договора]. — М.: Политиздат, 391 с.
Мировые Войны Хх Века: В 4-х кн. Кн. 2. (2002). Первая мировая война. Документы и материалы.М.: Наука. С. 471.
Рабинович, А. (2006). Раскол между большевиками и левыми эсерами: поворотный пункт в ранней советской истории // Политическая история России первой четверти XX века. Памяти профессора Виталия Ивановича Старцева. СПб.: ДАРК.
РВИО, «100 главных документов».Брестский мир. 03.03.1918. («100 главных документов российской истории». Проект Российского военно-исторического общества).
Ргвиа, Ф. (2003). Оп. 4. Д. 50. Л. 117, 118.
Советская Энциклопедия. (1983). Гражданская война и военная интервенция в СССР. М.: Политиздат,703 c.
Советско-Германские Отношения. (1968). От переговоров в Брест-Литовске до подписания Рапал-льского договора. Сб. документов. Т. 1. 1917–1918 гг. M.: Политиздат.
Троцкий, Л. Д. (2001). Моя жизнь. М.: Вагриус.
Уилер-Беннет Д. (2009). Брестский мир. Победы и поражения советской дипломатии = Brest-Litovsk: The Forgotten Peace March 1918 / пер. с англ. С. К. Меркулова. —М.: Центрполиграф, 570 c.
Фельштинский, Ю. Г. (1992). Крушение мировой революции. Брестский мир: Октябрь 1917 — ноябрь 1918. М.: ТЕРРА.
Фельштинский, Ю. Г. (сост.). (2013). Германия и революция в России. 1915–1918. Сб. документов. М.: Центрполиграф.
Фокке, Д. Г. (1993). На сцене и за кулисами Брестской трагикомедии (Мемуары участника Брест-Литовских мирных переговоров). М. Т. 2.
Хавкин, Б. Л. (2018). Могли ли немцы спасти царскую семью? // Родина. №7. С. 113– 116.

ISSN: 2146-4456
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2011
Yayıncı: Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi