GENERAL FAHRİ BELEN’İN HAYATI, SİYASİ FAALİYETLERİ VE ESERLERİ (1892-1975)

General Fahri Belen, Osmanlı Devleti’nin son döneminde Bolu’da dünyaya gelmiş olup Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne geçişi bizzat yaşamış, cumhuriyetin kuruluşundan sonra tek partili dönemi görmüş çok partili hayata geçişin ardından da siyasette aktif rol almış bir komutan ve siyaset adamıdır. Fahri Belen’in ismi, nüfus kayıtlarında “Mehmet Fahrettin Belen” olarak geçiyor olsa da; 1934 yılında Türkiye Cumhuriyeti tarafından çıkarılmış olan Soyadı Kanunu’ndan sonra mahkeme kararı ile ismindeki ‘Fahrettin’i, “Fahri” olarak değiştirmiş ve “Belen” soyadını almıştır. İlk askeri görevi Balkan Harbine katılmak olmuş burada Yanya Kalesi müdafaasına iştirak etmiş, harp sırasında birliği ile birlikte esir düşmüş, bir süre Yunanistan’da esir olarak tutulmuştur. I. Dünya Savaşı başladığında ilk olarak Kafkas Cephesinde görev almış, ardından görevine Çanakkale Cephesinde devam etmiştir. Çanakkale Savaşı’nda Seddülbahir Cephesi civarında bir şarapnel parçasının bacağına isabet etmesi neticesinde yaralanmıştır. Çanakkale Savaşı’nda gösterdiği başarılar nedeniyle 4 yıl kıdem zammı, harp ve imtiyaz madalyaları ile ödüllendirilmiştir. Kurtuluş Savaşı sırasında görev aldığı Batı Cephesinde önemli bir rol oynamış; Başkomutanlık Meydan Savaşı’nda Yunan ordusunun kaçış hattını kesen ve Yunan ordusu artıklarını teslim alan 23. tümende kurmay başkanlığı görevi icra etmiştir. Başkanlık yapmış olduğu bu tümen, Yunan Ordusu Başkomutanı General Nikolaos Trikupis'i esir alarak Kurtuluş Savaşı’nda büyük bir başarı elde etmiştir. Kurtuluş Savaşı’ndan sonra askeriye içerisinde; Genelkurmay Harekât Şubesi Müdürlüğü, Doğu sınırında Sınır Tespit Komisyonu Başkanlığı, Türk-Rus Sular Sözleşmesini düzenleyen heyetin başkanlığını ve Cenevre’de Silahların Sınırlandırılması Konferansında Türk Heyeti Askeri Danışmanlığı, alay ve tugay komutanlıkları gibi pek çok askeri görevde yer almıştır. Fahri Belen, Askeri Yargıtay II. Başkanlığı görevini yürütürken 6 Nisan 1950 tarihinde emekli olmuştur. Askerlik hayatının sona ermesinin ardından siyasete katılmaya karar vermiş, ilk siyasi adımı Çanakkale ve Bolu’da Demokrat Parti’den milletvekili adayı olarak seçimlere katılarak atmıştır. İki şehirde de seçimi kazanmış ancak milletvekilliği görevini memleketi olan Bolu’dan yapmayı tercih etmiştir. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin IX. (22 Mayıs 1950-12 Mart 1954) ve X. (14 Mayıs 1954-12 Eylül 1957) Döneminde milletvekilliği yapmış, IX. Dönemde kısa bir süre Bayındırlık Bakanlığı (22 Mayıs 1950-28 Ekim 1950) görevini üstlenmiştir. 1957 seçimi öncesi Demokrat Parti’den istifa etmiş, bir süre herhangi bir siyasi partiye katılmamış, 1960 yılının Nisan ayında Demokrat Parti’nin ardından Cumhuriyet Halk Partisi’ne katılarak siyasi hayatına devam etmiştir. 27 Mayıs 1960’da gerçekleşen darbe sonucunda kurulan Kurucu Meclis’te görev almıştır. 1961 yılında Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel tarafından senatörlüğe atanmış, senatörlük görevinde uzun süre kalmamakla birlikte 1961 yılından sonra siyasi hayatına son vererek siyasetten tamamen ayrılmıştır. Tüm bu görevlerden ayrıyeten Milli Savunma Komisyonu Başkanlığı, Eski Muharipler Birliği Başkanlığı, Dünya Eski Muharipler Genel Kurulu üyeliği, Türkiye Harp Malulü Gaziler Şehitler Dul ve Yetimleri Cemiyeti üyeliği ve Mustafa Kemal Derneği’nin başkanlığı yapmıştır. Vefatına kadar, Büyükdere’deki evinde inzivaya çekilmiş zamanının büyük çoğunluğunu eserlerini kaleme alarak geçirmiştir. 15 Temmuz 1975 tarihinde 83 yaşında iken yaşamını yitirmiştir. Hayatı boyunca yaşadığı tüm siyasî ve askerî tecrübelerini yazıya dökerek ardında birçok eser bırakmıştır. Bu çalışmada Fahri Belen’in kişiliği, ailesi, eğitim hayatı, askerî, siyasî faaliyetleri ve eserleri hakkında bilgi verilmeye çalışılmıştır. Bilgi verirken de yer yer yaşadığı dönemin önemli olay ve konularına da yer verilmiştir. Çalışmamızda, arşiv kaynaklarından, hatıratlardan ve gazetelerden derlenen bilgilerden, Belen’in anlattığı anılardan, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde yaptığı konuşmalardan ve Belen’in yayımlanan kitap ve makalelerinden yararlanılmıştır.

LIFE, POLITICAL ACTIVITIES AND WORKS OF GENERAL FAHRI BELEN (1892-1975)

General Fahri Belen has been a respected commander and politician who was born in Bolu in the late Ottoman Empire and has lived during the transition period from the Ottoman Empire to the Republic of Turkey, has witnessed the single-party republic period of the country and has also played an active role in after the transition to multi-party system. Although the name of Fahri Belen is mentioned as “Mehmet Fahrettin Belen” in the population records; After Surname Law issued by the Republic of Turkey in 1934, with the decision of the court, he changed the name "Fahrettin" to "Fahri" and got the surname "Belen". His first military mission was to join the Balkan War, where he participated in the defense of Ioannina Castle, during the war, he was captured with his troops, and was held captive in Greece for a while. When World War I started, he first served on the Caucasian Front, and then continued his service on the Çanakkale Front. He was injured as a result of hitting the leg of a shrapnel piece around the Seddülbahir Front during the Çanakkale War. He was rewarded with 4 years of seniority hike, warfare and concession medals for his success in the Battle of Çanakkale. He played an important role in the Western Front, where he served during the War of Independence; In the Commander-in-Chief Battle, he served as the chief of staff in the 23rd division, which cut the escape line of the Greek army and received the Greek army residues. This division, which he headed, achieved great success in the War of Independence by capturing the General Commander of the Greek Army, General Nikolaos Trikupis. After the war of Indepence, inside the military; he took part in many military missions such as General Staff Operation Branch Directorate, Head of Border Detection Commission in the East, Head of Delegation Organizing Turkish-Russian Water Contracts, Turkish Delegation Military Consultancy at the Limitation of Weapons Conference in Geneva, Commanders of Regiment and Brigade. He retired on April 6, 1950 while he was serving as the President of the Military Supreme Court II. After his military life ended, he decided to participate in politics and took the first political step as a candidate for parliamentary candidate from Democrat Party in Çanakkale and Bolu. He won the election in both cities but preferred to perform his parliamentary duty from his hometown, Bolu. He served as a deputy in the 9th (22 May 1950-12 March 1954) and 10th (14 May 1954-12 September 1957) periods of the Turkish Grand National Assembly, and also he had a short period of being the Minister of Public Works (22 May 1950 - 28 October 1950) at the 9th term. He resigned from the Democratic Party before the 1957 election, did not join any political party a while, continued his political life by joining the Republican People's Party after the Democrat Party in April 1960. He served in the Constituent Assembly, which was established as a result of the coup on May 27, 1960. He was appointed as a senator by President Cemal Gürsel in 1961, he did not stay in senator for a long time, he ended his political life after 1961 and completely left politics. All furthermore provided he also served as the President of the National Defense Commission, the Chairman of the Former Combatants Union, a member of the General Meeting of the World Veterans Federation (Fédération mondiale des anciens combattants), Turkey Disability of War Martyrs Veterans Widows and Orphans Association membership and the President of the Mustafa Kemal Association. Until his death, he spent most of his time in seclusion at his house in Büyükdere by writing his works. He died at the age of 83 on July 15, 1975. He left many works behind by writing his whole political and military experiences. In this study, it was tried to give information about Fahri Belen’s personality, family, education life, military, political activities and works. While giving information, important events and topics of the period he lived in were also included. In our study, archive sources, memoirs and newspapers, Belen’s memories, speeches at the Turkish Grand National Assembly and Belen’s published books and articles were used.

___

  • BCA, 30.11.1/152.7.18.
  • BCA., 30.11.1/196.3.1.
  • BCA., 30.11.1./213.12.7.
  • Milli Savunma Bakanlığı Arşiv Müdürlüğü, Subay Şahsi ve Emeklilik Dosyası Kayıtları (Sicil No:328-C-41)
  • AĞAOĞLU, Samet, Yassıada, Kayseri Ve Toptaşı Cezaevi Günlükleri, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2018.
  • “Askeri Terfi Listesi Yüksek Tasdikten Çıktı”, Cumhuriyet, 29.08.1948.
  • “Ata’nın 83 üncü Doğum Yılı Dönümü Kutlandı”, Milliyet, 14.03.1964.
  • “Atatürk’ün Silah Arkadaşı Fahri Belen’i Kaybettik”, Cumhuriyet, 16.07.1975.
  • “Bayındırlık Bakanı F. Belen İstifa Etti”, Zafer, 29.10.1950.
  • BELEN, Fahri, Çanakkale Savaşı’ndan Alınan Dersler, Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2009.
  • BELEN, Fahri, Demokrasiden Diktatörlüğe, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1960.
  • BELEN, Fahri, Ordu ve Politika, Bakış Matbaası, İstanbul, 1971.
  • “Bölükbaşı ve Belen Geziye Çıkıyorlar”, Milliyet, 20.05.1961.
  • ÇELİKOĞLU, Adnan, Bir Darbeci Subayının Anıları 27 Mayıs Öncesi ve Sonrası, Hazırlayan: Engin Konuksever, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2010.
  • DİNÇ, Ünal Yiğit, “Fahri Belen Paşa”, İş ve Düşünce, C:36, Sayı:275, 1971.
  • “Evvelki Günkü DP Grup İçtimasında Kırmızı Oy Verenler Kimler?”, Cumhuriyet, 15.12.1955. “Fahri Belen”, Cumhuriyet, 06.06.1950.
  • “Fahri Belen, DP’den Dün İstifa Etti”, Tercüman, 12.09.1957.
  • “Gnl. Fahri Belen Bolu’da CHP’yi Destekliyor”, Cumhuriyet, 19.09.1957.
  • GÜVEN, Dilek, Cumhuriyet Dönemi Azınlık Politikaları ve Stratejileri Bağlamında 6-7 Eylül Olayları, Çev. Bahar Şahin, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2005.
  • GÜRÜN, Kamuran, Dış İlişkiler ve Türk Politikası, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, 1983.
  • KARPAT, Kemal H., Osmanlı’dan Günümüze Asker ve Siyaset, Timaş Yayınları, İstanbul, 2010.
  • KARPAT, Kemal H., Türkiye’de Siyasal Sistemin Evrimi 1876-1980, Çeviren: Esin Soğancılar, İmge Kitabevi, Ankara, 2017.
  • “Memleketçi Serbest Parti Koalisyona Gidilmesini İstiyor”, Cumhuriyet, 09.08.1961.
  • ÖZTÜRK, Kazım, Türk Parlamento Tarihi: TBMM IX. Dönem 1950-1954, VII. Cilt, Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları, Ankara, 1999.
  • “Şeref Gününde İnönü Konuşma Yaptı”, Milliyet, 27.08.1970.
  • TBMM Albümü 1920-2010, TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Yayınları No:1, II. Cilt, Ankara, 2010.
  • TOKER, Metin, “Demokrasimizin İsmet Paşa’lı Yılları 1944-1973(Tek Partiden Çok Partiye 1944-1950), Bilgi Yayınevi, Ankara, 1990
  • Tülün Belen Yalçın (1935 doğumlu), İstanbul, 23 Haziran 2018 tarihinde yapılan görüşme. Üç Kuşak Cumhuriyet, Hazırlayan: Uğur Tanyeli, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, 1998
  • YILMAZ, Ensar, “1954 Seçimlerinin Önemi, Öne Çıkan Özellikleri ve Siyasi Sonuçları”, E-Journal of New World Sciences Academy, S:4, 2010.
  • KAL, Nazmi(Yap./Yön.), Anılarla Atatürk 4.Bölüm, TRT Belgesel, 1973 https://www. youtube.com/watch?v=ToKFumXf-hQ (Erişim tarihi, 17 Kasım 2019)
  • “9.Dönem TBMM Mebusları için Tercüme-i Hal Varakaları”, https://www.tbmm.gov.tr/ eyayin/GAZETELER/WEB/MAZBATALAR/TBMM/d09/HT_1598_1_9.pdf, [ Erişim Tarihi: 14 Kasım 2019].
  • “10.Dönem TBMM Mebusları İçin Tercüme-i Hal Varakaları”, https://www.tbmm.gov.tr/ eyayin/GAZETELER/WEB/MAZBATALAR/TBMM/d10/HT_1598_1_10.pdf, [Erişim Tarihi: 14 Kasım 2019].