AKDENİZ’DE BİR “MÜMTAZ EYALET”: GİRİT (1669-1869)

Anadolu'da kurulan beylikler döneminden itibaren Türklerin dikkatini çeken Ege denizindeki adalar, gerek stratejik önemleri gerek ticari kaygılar, gerekse iskân politikaları çerçevesinde özellikle Aydınoğulları ve Saruhanoğulları'nın fetih siyasetlerinin kapsamına girmişlerdir. Osmanlı Devleti zamanında bu siyasetin bir parçası olan bu adaların en büyüklerinden olan Girit ve Kıbrıs adaları 1538 Preveze Deniz Savaşı'nın verdiği rahatlıkla fethedilmişlerdir. Bu savaştan sonra Osmanlılar, Venediklilerden aldıkları Akdeniz hâkimiyetini 1571'de Kıbrıs'ı alarak sağlamlaştırmışlardır. Osmanlı Duraklama Devri'nin getirdiği bazı gailelerden dolayı geciken Girit'in fethi, tamamen Osmanlı idaresine geçmesi ise 6 Eylül 1669'da "Poliocastro Antlaşması" ile gerçekleşmiştir. Venedikliler tarafından Fazıl Ahmet Paşa'ya teslim edilen adaya, Osmanlı Devleti tarafından "mümtaz eyalet" statüsü verilmiş ve bu durum Venedik siyasetinden mustarip olan ahaliyi rahatlatmıştır. Bu yüzden bir kısmı Müslümanlığı seçen Hristiyan Giritlilerin ayrıcalıklı statülerini içlerine sindiremeyen birkaç Osmanlı Valisi cezalandırılarak Adadan uzaklaştırılmak zorunda kalınmıştır. Adada adil bir yönetimi asırlarca uygulayan Osmanlı Devleti, değişik tarihlerde çıkardığı fermanlarla adada kurulan meclisleri de ıslaha tâbî tutmuş ve Ada halkının çağdaş bir yaşantı içerisinde olmasını sağlamıştır. Hanya, Kandiye ve Resmo'da kurulan bu meclis sistemi, 1868 Girit Nizamnamesi adı altında yeni bir demokratik düzenleme gelinceye kadar devam etmiştir

“THE DISTINGUISHED PROVINCE” IN MEDITERRANEAN: CRETE (1669-1869)

The islands in the Aegean Sea, which attracted Turks’ attention as from the period of beyliks established in Anatolian, were entered into the conquest policy particulary for Saruhans and Aydıns because of the islands’ strategic significance, commercial concerns and location policys. In Ottoman Empire, Crete and Cyprus Islands, two of the biggest ones, which were part of this policy were conquered with the comfort of The Battle of Preveza. After this battle, Ottomans strengthened the Mediterranean domination took from Venetians by taking Cyprus in 1571. Crete Conquest delayed because of some troubles resultinf from Ottoman Unproductive Period was occured with the treaty of Poliocastro in 6th september of 1669. The island granted Fazıl Ahmet Pasha by Venetians was given statu as “distinguished province” by Ottoman Empire and this situation relieved the community suffering from Venetians’ policy. Therefore, some Ottoman governors who couldn’t accept the distinctive statü of some of the Christian Gretans chose the Islam were have to be expelled. Ottoman Empire practicing the equitable government in the island for ages put the parliament establish in the island through the edicts passed in the different dates to the improvements and provided a modern life for society in the island. The chamber system established in Hanya, Kandiye, Resmo continued under the name of 1868 Crete Regulation until a new democratic regulation came

PDF

___

Adıyeke, Ayşe Nükhet, Osmanlı İmparatorluğu ve Girit Bunalımı (1896-1908), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2000.
Akın, Himmet, Aydınoğulları Tarihi Hakkında Bir Araştırma, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları, No:60, Ankara 1968.
Andıç, Fuad-Andıç Süphan, Sadrâzam Âli Paşa (Hayatı, Zamanı ve Siyâsi Vasiyetnâmesi), İstanbul 2000.
Aydın, Mithat, “Girit Ayaklanması (1866-1869)’nın Ortaya Çıkışı ve Uluslararası Bir Sorun Haline Gelişinde Yunanistan’ın Rolü”, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi/Turkish Journal of Social Research, Yıl: 11, Sayı:1, Nisan 2007, s.113- 147.
Banoğlu, Niyâzi Ahmet, Tarihte Girit ve Osmanlılar Dönemi, İstanbul, 1991.
Cin, Halil, Osmanlı Toprak Düzeni ve Bu Düzenin Bozulması, Ankara, 1978
Cömert, Bedreddin, Mitoloji ve İkonografi, Ankara, 1980.
Defterdar Sarı Mehmet Paşa, Zübde-i Vekâyiat (Olayların Özü), C.II, Sadeleştiren: Abdülkadir Özcan, Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul, 1977.
Deftrerdar Sarı Mehmet Paşa, Zübeyde-i Vekâyiât (Olayların Özü 1968-1694), C.III, Sadeleştiren: Abdülkâdir Özcan,Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul 1979.
Encyclopedia Britanica “Crete”, Vol:5, s.254.
Ertem, Sadri,Tarih El Kitabı, İstanbul, 1938
Gökman, Muzaffer, Tarih Boyunca Ege Kavgası, İstanbul, 1977.
Gökyay, Orhan Şaik, Kâtip Çelebi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları , İkinci Baskı, Genel Yayın No:232, Ankara (Yayın tarihi bulunmamaktadır).
İslam Ansiklopedisi “Girid” , C.4, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1988, s.790-804
Kâtip Çelebi, Tuhfetül Kibâr Fi Esfâri Bihâr (Deniz Savaşları Hakkında Büyüklere Armağan), Tercüman 1001 Temel Eser, C.I, C.II, Yayına Hazırlayan: Orhan Şaik Gökyay, İstanbul, 1980.
Kienitz, Karl-Friedrich, Büyük Sancağın Gölgesinde, Çev: Seyfettin Halit Kakınç, Tercüman 1001 Temel Eser, No:45 (Basım tarihi bulunmamaktadır.)
Kur’an-ı Kerim ve Meâl-i Âlîsi, Hazırlayan: A.Fikri Yavuz, Sönmez Neşriyat, İstanbul (Basım tarihi bulunmamaktadır.)
Zıllioğlu Mehmet (Evliya Çelebi), Evliya Çelebi Seyahatnamesi, C.3, 4, Üçdal Neşriyat, İstanbul (Basım tarihi bulunmamaktadır.)
Mehmed Selahi, Girid Meselesi 1866-1889, Hazırlayan: Münir Aktepe, Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul, 1967.
Zıllioğlu, Mehmet, (Evliya Çelebi),Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, C.1, 2, 8,
Sadeleştiren: Tevfik Temelkuran-Necati Aktaş-Münir Çevik, Üçdal Neşriyat, İstanbul (Basım tarihi bulunmamaktadır.)
Mustafa Nuri Paşa, Netâyic ül-Vukûat (Kurumları ve Örgütleriyle Osmanlı Tarihi), Sadeleştiren: Neşet Çağatay, C.I, II, Ankara, 1991.
Purgstall, Baron Joseph Von Hammer, Osmanlı Devleti Tarihi, C.10, Kitap: 49-52, İstanbul, 1985.
Sayar, Nihad S., Türkiye İmparatorluk Dönemi Mali Olayları, İstanbul, 1977
Silahdar Fındıklı Mehmed Ağa, Silahdar Tarihi, C.II, İstanbul, 1329
Tukin, Cemal, “Osmanlı İmparatorluğunda Girit İsyanları-1821 yılına kadar Girit”, Belleten, Türk Tarih Kurumu Basımevi, C.IX, Sayı:34, Ankara (Nisan 1945).
Türk Silâhlı Kuvetleri Tarihi, Genel Kurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, C.III, Kısım:2, Ankara 1977.
Türk Silâhlı Kuvvetleri Tarihi – Girit Seferi (1645-1669). C.III, Kısım:3, Genel Kurmay Harp Tarihi Yayınları, Ankara, 1975.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C.1 Ankara, 1982.
Yıldız, Hakkı Dursun (Ed.), Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, C.10, İstanbul, 1987.
Yinanç, Mükremin Halil, Düsturnâme-i Enverî (Türk Tarih Encümeni Külliyâtı), Evkaf Matbaası, İstanbul, 1929.

ISSN: 2146-4456
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2011
Yayıncı: Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi