Avrupa’nın tarihsel gelişimine üç farklı bakış, üç farklı siyaset: Recep Peker, Ahmet Ağaoğlu ve Şevket Süreyya Aydemir

Peker, Ağaoğlu ve Aydemir, 1930’lu yıllarda Türkiye’de hem güncel siyasetin ön saflarında yer almış, hem de toplum ve siyasete dair teorik düzeyde çözümlemeler yapmışlardır. Türkiye’nin temel sorunlarının çözümüne dair önerilerini geliştirirken her üçü de, Avrupa’da son birkaç yüzyıldır yaşanan toplumsal gelişmelerin -özellikle de liberalizmin tarihsel serüveninin- tahliline büyük önem vermişlerdir. Ancak bu üç isim, aynı yöne bakıyor olmalarına rağmen; farklı gerçeklikler tasvir etmişler; buna paralel olarak da Türkiye’de bundan sonra ne yapılması gerektiğine dair farklı çözüm önerileri sunmuşlardır. Ana hatlarıyla, Ağaoğlu’nun reçetesinde liberalizm; Peker’inkinde anti-liberalizm, devletçilik ve tek-parti iktidarı; Aydemir’inkinde ise sadece anti-liberal değil, aynı zamanda anti-kapitalist öğeler de taşıyan ve geniş bir plân dâhilinde tahakkuk etmesi düşünülen bir iktisat politikası yazılıdır. Bu çalışmada Peker, Ağaoğlu ve Aydemir’in, Avrupa’nın tarihsel serüvenine yönelik 1930’lu yıllardaki analizleri karşılaştırmalı biçimde ele alınarak aralarındaki temel farklılıklara vurgu yapılmakta ve bu farklılıkların, söz konusu düşünürlerin Türkiye’ye dair önerdikleri reçetelerin içeriğini nasıl şekillendirdiği ortaya konulmaya çalışılmaktadır.

Three different views on historical development of Europe, three different politics: Recep Peker, Ahmet Ağaoğlu and Şevket Süreyya Aydemir

In Turkey, in the 1930’s, Peker, Ağaoğlu ve Aydemir were at the forefront of current politics and they all did theoretical analysis of society and politics. In developing their proposals for the solution of Turkey’s main problems, all three of them attached great importance to the analysis of social developments (especially the historical adventure of liberalism) in Europe over the past few centuries. Although these three names had looked in the same direction, they depicted different realities and parallel to these different visions, they offered different suggestions as solutions about what needs to be done in Turkey. It is written as liberalism in Ağaoğlu’s prescription; anti-liberalism, statism and one-party rule in Peker’s; and an economic policy that has not only anti-liberal but also anti-capitalist elements and expected to be implemented within a broad plan in Aydemir’s. In this study, the analysis of Peker, Ağaoğlu and Aydemir in the 1930s on the historical adventure of Europe are handled comparatively and the main differences between them are emphasized. By doing so, it is tried to show that how these differences are interrelated with the context of prescriptions of these thinkers which are suggested for Turkey.

Keywords:

Recep Peker, Ahmet Ağaoğlu, Şevket Süreyya Aydemir, Liberalism Early Republican Period,

PDF

___

Ağaoğlu, A. (1930). Serbest insanlar ülkesinde. Sanayiinefise Matbaası.
Ağaoğlu, A. (1933). Devlet ve fert. Sanayiinefise Matbaası.
Ağaoğlu, A. (1949). Serbest Fırka hatıraları. Nebioğlu Yayınevi.
Ağaoğlu, A. (2013). Üç medeniyet. (3. Bs.). Doğu Kitapevi.
Akçura, Y. (1978). Türkçülük: Türkçülüğün tarihî gelişimi. Türk Kültür Yayını.
Alpkaya, F. (2011). Bir 20. yüzyıl akımı: ‘sol kemalizm’. T. Bora ve M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de siyasî düşünce (2. Cilt: Kemalizm) içinde (ss. 477- 499). İletişim Yayınları.
Aydemir, Ş. S. (1932a). İnkılâp ve Kadro. Muallim Ahmet Halip Kitaphanesi.
Aydemir, Ş. S. (1932b). Kadro ve İzvestiya. Kadro, 6, 46-47.
Aydemir, Ş. S. (1933). Darülfünun inkılâp hassasiyeti ve Cavit Bey iktısatçılığı. Kadro, 14, 5-11.
Aydemir, Ş. S. (1934). Yeni devletin iktisadî fonksiyonları. Kadro, 29, 5-14.
Aydemir, Ş. S. (1975). Tek adam: Mustafa Kemal (3. Cilt: 1922-1938). (5. Bs.). Remzi Kitabevi.
Bakırgezer, G. (1997). Batı medeniyeti hayranı liberal bir aydının çelişki ve sınırları: Ahmet Ağaoğlu. Toplumsal Tarih, 41, 36-42.
Belge, B. A. (1932a). Çökmekte olan cihan nizamı. Kadro, 1, 20-26.
Belge, B. A. (1932b). Millî kurtuluş hareketleri ve bunların inkılâp nazariyeleri. Kadro, 9, 39-42.
Boratav, K. (1974). 100 soruda Türkiye’de devletçilik. Gerçek Yayınevi.
Boratav, K. (2004). Türkiye iktisat tarihi: 1908-2002. (8. Bs.). İmge Kitabevi Yayınları.
Coşar, S. (1997). Ahmet Ağaoğlu: Türk liberalizminin açmazlarına bir giriş. Toplum ve Bilim, 74, 155-175.
Çolak, İ. (1996). Paradigmanın inşası: Türk inkılabının ideolojisinin oluşumu ve Recep Peker. Liberal Düşünce, 4, 69-81.
Çolak, İ. (1997). Recep Peker ve Türk inkılabının ideoloji arayışları. Türk Dünyası Tarih Dergisi, 131, 38-41.
Çulhaoğlu, M. (2002). Doğruda durmanın felsefesi: seçme yazılar. YGS Yayınları.
Dinler, D. (2003). Türkiye’de güçlü devlet geleneği tezinin eleştirisi. Praksis, 9, 17-54.
Durmaz, M. N. (2008). Bir ideolog bir ideoloji: Recep Peker ve korporatizm. Amme İdaresi Dergisi, 41 (2), 161-184.
Georgeon, F. (1994). Azerbaycanlı bir entelektüelin ortaya çıkışı: Ahmed Ağaoğlu’nun Fransa yılları 1888-1894. Toplumsal Tarih, 8, 6-12.
Georgeon, F. (1996). Ahmet Ağaoğlu: Aydınlanma ve devrim hayranı bir Türk aydını. Toplumsal Tarih, 36, 28-35.
Görücü, Ç. (2017). Tek parti döneminde halkçılık ve sosyal politika: solidarizm ve korporatizm kavramları çerçevesinde 1936 İş Kanunu hakkında bir değerlendirme. Çalışma ve Toplum, 54 (3), 1335-1368.
Kadıoğlu, A. (1998). Laiklik ve Türkiye’de liberalizmin kökenleri. Defter, 33, 41-63.
Kadro (1932). [Başyazı]. Kadro, 8, 3-5.
Karaosmanoğlu, Y. K. (1984). Politikada 45 yıl. (2. Bs.). İletişim Yayınları.
Karaosmanoğlu, Y. K. (2019). Ankara. (38. Bs.). İletişim Yayınları.
Koçak, C. (2018). Recep Peker konuşuyor: “disiplinli hürriyet”. Alfa Yayıncılık.
Kuruç, B. (1993). Belgelerle Türkiye iktisat politikası (2. Cilt: 1933-1935). Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
Lök, A. ve Erten, B. (2007). 1933 Reformu ve yabancı öğretim üyeleri. T. Bora ve M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de siyasî düşünce (3. Cilt: modernleşme ve batıcılık) içinde (ss. 537-544). İletişim Yayınları.
Özcan, U. (1996). İmparatorluktan cumhuriyete kimlik değişimi: Ahmet Ağaoğlu’nun (1869-1939) hayatı, dönemi ve düşünceleri. [Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
Özcan, U. (2010). Ahmet Ağaoğlu ve rol değişikliği. İmge Kitabevi Yayınları.
Özçetin, B. (2010). Zigana Dağı’ndaki portakal ağacı: Recep Peker ve Kemalizm. Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi, 20, 167-187.
Peker, R. (1935). Partinin yeni programı için kurultayda R. Peker’in söylevi. Ülkü, V (28), 247-259.
Peker, R. (1936a). R. Peker’in yeni Halkevlerini açma nutku. Ülkü, VII (37), 1-5.
Peker, R. (1936b). R. Peker’in partililerle bir konuşması. Ülkü, VII (39), 161-162.
Peker, R. (1936c). Uluslaşma-devletleşme. Ülkü, VII (41), I-VII.
Peker, R. (1936d). R. Peker’in İş Kanunu izahı. Ülkü, VII (41), 325-329.
Peker, R. (1940). 30 Ağustos Zafer Bayramı. Ülkü, XVI (92), 173-175.
Peker, R. (1984). İnkılâp dersleri. (4. Bs.). İletişim Yayınları.
Peköz Kara, N. N. (1999). Türk siyasi hayatında Recep Peker. [Doktora Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
Shissler, A. H. (2002). Between two empires: Ahmet Ağaoğlu and the new Turkey. I. B. Tauris.
Şener, M. (2015). 1923-1945: Burjuva uygarlığının peşinde. G. Atılgan, C. Saraçoğlu ve A. Uslu (Haz.), Osmanlı’dan günümüze Türkiye’de siyasal hayat içinde (ss. 195-339). Yordam Kitap
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: V, İçtima: 1, Cilt: 12, 8.6.1936.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: V, İçtima: 2, Cilt: 16, 5.2.1937.
Tekeli, İ. ve İlkin, S. (2003). Bir cumhuriyet öyküsü: Kadrocuları ve Kadro’yu anlamak. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Tekeli, İ. ve İlkin, S. (2008). Kadro ve Kadrocuların öyküsü. T. Bora ve M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de siyasî düşünce (8. Cilt: sol) içinde (ss. 600-619). İletişim Yayınları.
Timur, T. (2013). Türk Devrimi ve sonrası. (7. Bs.). İmge Kitabevi Yayınları.
Tökin, İ. H. (1934a). Millet içinde sınıf mes’elesi (II). Kadro, 26, 20-26.
Tökin, İ. H. (1934b). Beş senelik programın manası. Kadro, 27, 26-30.
Tör, V. N. (1932a). Müstemleke iktısadiyatından millet iktısadiyatina. Kadro, 1, 6-9.
Tör, V. N. (1932b). Müstemleke iktısadiyatından millet iktısadiyatına (2). Kadro, 2, 9-14.
Tör, V. N. (1932c). Değişen cihan münasebetleri içinde Türkiye. Kadro, 5, 13-18.
Tör, V. N. (1932d). Niçin ve nasıl sanayileşmemiz lâzım? Kadro, 6, 13-18.
Tör, V. N. (1932e). İktısat işlerinde devlete veto hakkı ve İktısat Vekâleti. Kadro, 10, 13-19.
Tör, V. N. (1932f). Sınıflaşmamak ve iktisat siyaseti. Kadro, 11, 17-21.
Tör, V. N. (1933a). Bizde hususî teşebbüsün zaferi. Kadro, 13, 10-16.
Tör, V. N. (1933b). Millî kurtuluş hareketleri ve buhran. Kadro, 18, 18-24.
Tör, V. N. (1933c). Devletçilik karşısında zümre menfaati ve münevverler mukavemeti. Kadro, 21, 15-20.
Trak, A. (1981). Devlet ve Fert: gecikmiş bir kitap eleştirisi. Toplum ve Bilim, 14, 64-83.
Trak, A. (1983). Liberalizm-devletçilik tartışması (1923-1939). Cumhuriyet dönemi Türkiye ansiklopedisi (c. IV, ss. 1085-1089). İletişim Yayınları.
Türkeş, M. (1999). Kadro hareketi: ulusçu bir sol akım. İmge Kitabevi Yayınları.
Türkeş, M. (2009). Kadro dergisi. T. Bora ve M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce (2. Cilt: Kemalizm) içinde (ss. 464-476). İletişim Yayınları.
Uyar, H. (1997a). Resmî ideoloji ya da alternatif resmî ideoloji oluşturmaya yönelik iki dergi: Ülkü ve Kadro mecmualarının karşılaştırmalı içerik analizi. Toplum ve Bilim, 74, 181-192.
Uyar, H. (1997b). 1930’larda Türkiye basınında “liberal” muhalefet: Ağaoğlu Ahmet’in Akın gazetesi. Toplumsal Tarih, 41, 43-50.
Ünver, C. (2009). Şevket Süreyya Aydemir. T. Bora ve M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de siyasî düşünce (2. Cilt: Kemalizm) içinde (ss. 466-473). İletişim Yayınları.
Yanardağ, M. (2012). Kadro hareketi: dünyada ve Türkiye’de ulusçu sol ve üçüncü yol arayışının ideolojik kaynakları. Destek Yayınları.
Yıldız, A. (2009). Recep Peker. T. Bora ve M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de siyasî düşünce (2. Cilt: Kemalizm) içinde (ss. 58-63). İletişim Yayınları.