YABANCI GÜÇLER GÖLGESİNDE OSMANLI DEVLETİ’NE YÖNELİK ŞİA HAREKETLERİ

Osmanlı Devleti İran coğrafyası ile hem sınır olması hasebiyle ilişki kurmak durumundadır. Bu ilişki siyasi, ticari, etnik, dini pek çok noktayı içermektedir. Çok eskilere kadar giden bu ilişkilerde siyasi argüman Şialık olmuştur. Osmanlı Devleti ile İran arasındaki siyasi gelişmeler mezhebi noktadan önem arz etmiştir. Osmanlı Devleti’ni sürekli meşgul eden bu ayrılık 19. Yüzyılla birlikte de özellikle yabancıların güdümünde kalmış, Osmanlı Devleti’ne karşı bir silah olarak kullanılmıştır. Yabancı güçlerin müdahalesi, desteği, kışkırtması, yatırımı sözümona hep Şialar lehinde olmuştur. Ancak tarihi süreç bu tavrın kendi menfaatleri doğrultusunda işlediğini göstermiştir.

SHİA MOVEMENTS FOR OTTOMAN EMPİRE UNDER CONTROL OF FOREİGN FORCES

Due to border lines, Ottoman Empire had to establish a formal relationship with Persia. The relationship with Persia had many important points like political, trade, ethnic, religious. Political arguments were Shia movements in this relationship which deep roots. Political developments between Ottoman Empire and Persia were secterian. The difference of sect since 19th century was under direction of foreigners which occupied the agenda of Ottoman Empire and it was used as a threat against Ottoman Empire Empire. Intervention, support, provocation and investment of foreigners militated in favor of Shias. But historical process showed that those manners have been treated in the direction of interests.

Keywords:

Ottoman Empire, Shia, Persia, Russıan England.,

PDF

___

Arşiv Kaynakları: Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA.) YILDIZ TASNİFİ MABEYN BAŞKİTABETİ (Y. PRK. BŞK) D: 19 G: 6. (10 Muharrem 1308/26 Ağustos 1890).; D: 29 G: 57. (20
Ramazan 1310/7 Nisan 1893).; D: 37 G: 31. (17 Safer 1312/20 Ağustos 1894).
BOA. YILDIZ MÜTENEVVİ MARUZAT EVRAKI BÖLÜMÜ (Y. MTV.) D: 196 G: 79 (18 Receb 1317/22 Kasım 1899).; D: 68 G: 90. (19 Rebi’ü’l-ahir 1310/10 Kasım 1892).; D: 282 G: 58. (14 Zi’l-ka’de 1323/10 Ocak 1906).; D: 51 G: 24. (9 Zi’l-ka’de 1308/16
Haziran 1891).; D: 120 G: 50. (17 Zi’l-ka’de 1312/12 Mayıs 1895).
BOA. YILDIZ ZABTİYE NEZARETİ MARUZATI (Y. PRK. ZB) D: 5 G: 108. (10 Muharrem 1308/26 Ağustos 1890).
BOA. YILDIZ TASNİFİ PERAKENDE EVRAKI SADARET MARUZATI (Y. PRK. A) D: 6 G: (28 Safer 1308/13 Ekim 1890).
BOA. YILDIZ SADARET HUSUSİ MARUZAT EVRAKI (Y. A. HUS) D: 327 G: 99. (17 Zi’l-ka’de 1312/12 Mayıs 1895).; D: 327 G: 102. (17 Zi’l-ka’de 1312/12 Mayıs 1895).
BOA. YILDIZ ASKERİ MARUZAT (Y. PRK. ASK) D: 73 G: 102 (7 Zi’l-hicce 1308/14
Temmuz 1891).; D: 252 G: 39. (10 Zi’l-ka’de 1325/15 Aralık 1907).; D: 191 G: 102. (27 Zi’l-hicce 1320/27 Mart 1903).
BOA. YILDIZ TASNİFİ ELÇİLER VE ŞEHBENDERLİKLER TAHRİRATI (YPRK. EŞA) D: 33 G: 92. (9 Rebi’ü’l-evvel 1317/18 Temmuz 1899).
BOA. YILDIZ SADARET RESMİ MARUZAT EVRAKI (Y. A. RES) D: 120 G: 32. (9 Safer 1321/7 Mayıs 1903).
BOA. YILDIZ TİCARET VE NAFİA NEZARETİ MARUZATI (Y. PRK. TNF) D: 3 G: 75. (1310 /1892-93).
BOA. YILDIZ TASNİFİ ARZUHAL VE JURNALLER (Y. PRK AZJ) D: 3 G: 37. (1296/1878-1879).
BOA. YILDIZ HARİCİYE NEZARETİ MARUZATI (Y. PRK. HR) D: 19 G: 54. (18 Safer 1312/21 Ağustos 1894).
BOA. İRADE DAHİLİYE (İ. D), 53. (29 Safer 1310/22 Eylül 1892). Araştırma Eserler
ALBAYRAK, Mustafa. (1995). “Osmanlı-Alman İlişkilerinin Gelişimi ve Bağdad
Demiryolunun Yapımı”. Ankara. OTAM. S. 6: 1-38. ARMAOĞLU, Fahir. (1997). 19. Yüzyıl Siyasî Tarihi (1789-1914). Ankara: TTK Yayınları.
ATTAR (HAŞİMZADE), Aygün. (2006). İran’ın Etnik Yapısı (Yakın Dönem ve Günümüzde). Ankara: Divan Yayıncılık.
CİN, Barış. (2007). Türkiye-İran Siyasî İlişkileri (1923-1938). İstanbul: IQ, Yayıncılık.
ÇADIRCI, Musa. (2008). Tanzimat Sürecinde Türkiye Askerlik, Ankara: İmge Yayınları.
ENGİN, Vahdettin. (2005). II. Abdülhamid ve Dış Politika. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
KARAL, Enver Ziya. (1983a). Osmanlı Tarihi/V, Nizam-ı Cedid ve Tanzimat Devirleri (1789-1856). Ankara: TTK.
KARAL, Enver Ziya. (1988b). Osmanlı Tarihi/VIII, Birinci Meşrutiyet ve İstibdat
Devirleri (1876-1907). Ankara: TTK.
KÜPELİ, Özer. (2012). “Safevi Ülkesinin İngiliz Konukları (İngiliz Tacirlerin İran
Seyahatleri, 1562-1581)”. Samsun: History Studies, S: 4/1, s 373-385.
METİN, Barış. (2012a). “Türk-İran İlişkilerinde Güney Azerbaycan Meselesi (1918- 1938)”. Ankara: Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, S: 16/2, Ağustos. s 159-187.
METİN, Barış. (2012b). Birinci Dünya Savaşı’nda İran Coğrafyasında Etnik, Dinî ve Siyasî Nüfuz Mücadelesi. Ankara: Berikan Yayınevi.
POŞ, Abdullah. (2011). “XIX. Yüzyılın Sonlarında Irak’taki Şii Nüfus ve Caferî
Toplumunu Tahrik Faaliyetleri”, İstanbul: Milel ve Nihal, C: 8, S: 3, Aralık. 2011, s 47
SARAY, Mehmet. (2006). Türk-İran İlişkileri, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.