DEDE KOKRUT DESTANINDA BASİT CÜMLENİN YAPISI VE YAPISAL MANTIKSAL TÜRLERİ

Dede Korkut destanı Türklere sunulmuş eşsiz değerde bir eserdir. Kahramanlık destanı olan Dede Korkut 15. 16. yüzyılda yazıya geçirilmiştir. Epik destan niteliğindeki Dede Korkut Oğuz Türklerinin sözlü gelenek ürünüdür. Kitap on iki destansı hikayeden oluşmaktadır. Dede Korkut destanında basit cümlenin iki türü vardır: Çift bileşenli basit cümleler, Tek bileşenli basit cümleler. Basit cümlenin bu türleri kendi içinde ayrı ayrı yapısal mantıksal türlere ayrılmıştır. Bu çalışmada destanda geçen tek hükümlü basit cümlelerin yapısal mantıksal türleri incelenmeye alınmıştır. Dede Korkut destanında basit cümlenin sınırları bugüne kadar tam anlamıyla belirlenmemiştir. Destanda geçen iç içe cümleler, ve şartlı birleşik cümleler basit cümleye ait edilmiştir. Dolayısıyla bu durum basit cümlenin sınırlarının belirlenmesini zorlaştırmıştır. Bu çalışmada basit cümlenin sınırları yapısal mantıksal yöntemle büyük ölçüde belirlenmeye çalışılmıştır. Dede Korkut destanında yer alan basit cümleler yapısal mantıksal bakımdan sınıflandırılmıştır. Söz konusu yeni inceleme yöntemi, Dede Korkut destanı için ikinci bir kuramsal aşamayı belirlemiştir.

STRUCTURE AND STRUCTURAL/ LOGICAL TYPES OF SIMPLE SENTENCES IN DEDE KORKUT LEGEND

Dede Korkut legend is a unique work that was presented to the bestowed to the Turks. Being a heroic legend, Dede Korkut was committed to writing in 15th -16th century. Having the traits of epic legend, Dede Korkut is a product of oral tradition of Oghuz Turks. The boon consists of twelve epic stories. There are two types of simple sentences in Dede Korkut legen: simple sentences with two components, and simple sentences with single component. These types of simple sentences are also divided into different structural and logical types. The present study explores structural and logical types of simple sentences with single statement. The boundaries of simple sentences found in Dede Korkut legend has not been truly discovered yet. The intertwined sentences and conditional compound sentences in the Dede Korkut legend were put into simple sentence category. Thus, this made it a complicated task to set boundaries for simple sentence. This present study significantly attempts to set boundaries for simple sentences using logical and structural method. It also classifies simple sentences found in Dede Korkut legend in terms of structure and logic. Such a new study method has set another theoretical phase for Dede Korkut legend.

Keywords:

Dede Korkut legend, Simple sentence Structural and logical types of simple sentence,

PDF

___

Kitaplar BASKAKOV, Nikolay Aleksandreviç, (1984), Predlojenie v Sovremennom Turetskom
Yazıke, Moskva: Akademiya Nauk. BUDAKOVA, Zarife, (1963). Müasir Azerbaycan Dilinde Sade Cümle, Bakı: Bakı yayınları.
CAFEROV, N.G, Cümlenin Struktur-Semantik Tekamülü (Bölüm), Mirzezade H (1990), Azerbaycan Dilinin Tarihi Gramatikası, Azerbaycan Universiteti Neşriyatı, Bakü, s.315-342.
CEMİLOĞLU, İsmet, (2001), Dede Korkut Hikâyeleri Üzerinde Sözdizimi
Bakımından Bir İnceleme, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. DEMİRCİZADE, Edülezel Mehmet, (1959), Kitab-ı Dede Gorgud Dastanlarının Dili,
Bakı: Azerbaycan SSR Maarif Nazirliyi. DMİTRİYEV, Nikolay, (1948), Gramatika Başkirskogo Yazıka, Moskva-Leningrad: EA Neşriyatı.
EFENDİYEV, C, (1959). Azerbaycan Dilinin Gramatikası, (sintaksis) II hisse, Bakı:
Azerbaycan EA Neşriyyatı. ERGİN, Muharrem, (1964), Dede Korkut Kitabı: metin-sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ERGİN, Muharrem, (2008), Dede Korkut Kitabı: giriş-metin faksimile, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
GÖKYAY, Orhan Şaik, (1973), Dedem Korkut'un Kitabı, İstanbul.
İBRAHİMOV, A (1958). Tipı Prostogo Predlojeniya v Sovremennom Türkmenskom
Yazıke (avtoreferat kand. dissert ) Aşkabat. HACIYEV, Tofig, (1976), Azerbaycan Edebi Dili Tarihi (Teşekkül devri, Tedris Vesaiti), Bakı: ADU Neşriyatı.
HACIYEV, Tofig, (1981). Türk Dillerinin Leksik-Morfoloji Guruluşu (Elmi eserlerin tematik mecmuesi), Bakı: ADU neşri.
HACIYEVA, Naile, (1996), N.Rabğuzinin Gisasül-Enbiya eserinin dili: Elyazma nüsheleri, leksik-semantk ve sintaktik hüsüsiyetleri, Bakı: Bakı Universiteti Neşriyatı.
MALOV, Sergey, (1951), Pamyatniki Drevnetyurskih Pismennosti, Moskva L, İzd.
MEHERREMOVA, Rehile, (1962), Azerbaycan Dilinin Tarihi Sintaksisine Dair
Materiallar, Bakı: Azerbaycan Elmler Akademiyası Neşriyatı. MİRZEZADE, Hemid, (1990), Azerbaycan Dilinin Tarihi Gramatikası, Bakı:
Azerbaycan Universiteti Neşriyyatı. SEREBRENNİKOV, Boris, GADJİEVA, Nadejda, (2011), Türk Yazı Dillerinin
Karşılaştırmalı Tarihi Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. SEYİDOV, Yusif, (1976), “Kitabi-Dede Gorgud”un Dilinde Sade Cümle (inkişaf seviyesi), Bakı: Adu-nun “Elmi eserleri”, dil ve edebiyat seriyası.
ŞÜKÜRLÜ, Elisa, (1993), Gedim Türk Yazılı Abidelerinin Dili, Bakı.
TEKİN, Talat, (2010), Orhon Yazıtları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ÜSTÜNOVA, Kerime, (1998), Dede Korkut Destanları ve Cümleden Büyük Birlikler,
İstanbul: Alfa yayınları. VELİYEV, Sevindik, (2005). Türk Dillerinde Sade Cümle, Bakı: Nurlan Yayınları.
ADİLOV, Musa, (1989). İzahlı Dilçilik Terimleri Sorğu Lüğeti, Bakı: Maarif Neşriyatı. Makaleler
BURDURLU, İbrahim Zeki, (1967), Dede Korkut Hikâyelerinin Özellikleri ve Cümle
Yapısı, Türk Folklor Araştırmaları, X, 210: 4303-4306.
KORKMAZ, Zeynep, (1998), Dede Korkut Hikâyelerinde Dil-Üslup Bağlantısı, Türk Dili
Araştırmaları Yıllığı Belleten, 1: 101-111. MUSAOĞLU, Mehman, (2000), “Kitab-ı Dede Kokrut” Dilinin Birleşik Cümle Sentaksı, Dil Dergisi, 9-1, 88: 37-47.
ÜSTÜNOVA Kerime, Dede Korkut Destanları ve Sentaktik Paralelizmde Eksiltili Yapıların Rolü, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, I: 162-168. VELİYEV Sevindik, (2011), Kitabı Dede Qorqud Destanlarının Dilinde Sade Cümlenin
İşlenme Meqamları, Dede Korkut ve Geçmişten Geleceğe Türk Destanları Uluslararası Sempozyumu, (25-28 Ekim 2010) Bildiriler Kitabı; Ankara: Türksoy yayınları.
ZAHİDOĞLU, Vahit, (2000), Kitab-ı Dede Korkut'un Metni Üzerine, A.Ü.Türkiyat
Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, XV,15: 79-93. Ekler: Şema 1 Dede Korkut Destanında Basit Cümlenin Yapısal-Mantıksal Türleri Şema 2 Oğuz Grubu Türk Lehçelerinde Basit Cümlenin Yapısal-Mantıksal Türleri Basit Cümle Çift bileşenli cümleler Tek bileşenli cümleler Geniş cümle Dar cümle Özneyle şekillenenler Öznesiz cümle Yüklemle şekillenenler Belirsiz özneli cümle İsim cümle Genel özneli cümle