XX. YÜZYILIN BAŞLARINDA NAHÇIVAN’DA TERÖRLE MÜCADELE

Terör, ABD’deki 11 Eylül olaylarından sonra dünya gündemini en çok meşgul eden saldırı şekli oldu. Oysa bu makalede 1918–1920. yıllarda Kuzey Azerbaycan’ın Nahçıvan vilayetinde Ermeniler tarafından yapılan terör mezalimi üzerinde durulmuştur. Ermeni terörünün Kafkaslar ve Anadolu’da boy gösterdiği tarih 150 sene öncesine kadar uzanmaktadır. Çalışmamızda, Ermeni ve destekçilerinin bu topraklardaki faaliyetlerini ağırlıklı olarak arşiv belgelerine dayanarak ortaya koyacağız. Nahçıvan bölgesi, Ermenistan’ın Sisyan bölgesine önemli bir geçit yeriydi. Ermeniler buradan kolayca asker toplaya bilirlerdi. Nitekim öyle de olmuştur. O dönemde Nahçıvan’da iki bin Ermeni, altı bin Azerbaycan Türkü, çevre köylerde ise 33 bin Ermeni ve 65 bin Azerbaycan Türkü yaşamaktaydı. Toprak sahiplerinin çoğu Müslüman Türkler idi. Öte yandan Nahçıvan’da o dönemde Rus otoritesi tam anlamıyla kurulmamıştı. Bölgede daha çok köylüler arasında zaman-zaman çatışmalar meydana gelmekteydi. Bu çatışmalar sürdükçe Ermeniler iç ve dış güçlerin desteğini yanlarına alarak örgütlenme yoluna girmişlerdir. Hınçak ve Taşnaksütyun terör örgütünün ortaya çıkışına kadar Mavera-yı Kafkas’ta barış ve emniyet hâkim durumda idi. Bu coğrafyada Türklere uygulanan kanlı mezalimlerin izlerini bile hatırlayan yoktu.

THE FIGHT AGAINST TERRORİSM IN NAKHCHİVAN AT THE BEGINNING OF XX. CENTURY

After the events of September 11 in the United States, terrorism caused a lot of work of worlds agenda as a attack. In this article focused on the massacre terror which is largely about Armenians and other forces in Nakhıchevan Provinces of Northern Azerbaijan in 1918-1920. Appearance history of Armenians terrorism in The Caucasus and Anatolia, go back to 150 years ago. In this study we will discover the activities which happend in the land by Armenians’ and their supporters’ which is largely about archive documents. Nakhchivan region was the important corridor area to entrance to Sisyan district of Armenia. Armenians could racoler easily from here. Thusly it was happend such as that. At the time two thousand Armenians, six thousand Turkish Azerbaijani were living in Nakhchivan and 33 thousand Armenians and 65 thousand Turkish Azerbaijani were living in the surrounding villages. Most of the landowners were Muslim Turkish. And an anderenteils at the same time in the Nakhchivan the Russians hadn’t been prepared their authority yet. In the region among the peasantry the skirmish occured more from time to time. As long as this skirmish the Armenians approached via organized by taken along the internal and the external forces. Especially untill the emergence of the terror organizations Hunchak and Dashnaktsutiun, in Trans Caucasus peace and security was predominant. There weren’t anyone who rememberd the some evidence of sanguinary atrocities which applied to Turks.

Keywords:

North Azerbaijani, Nakhcıvan, Terror, Atrocities, Armenian Tashnak,

PDF

___

Arşiv Kaynakları Adres Kalendar Azerbaydjanskiy Resbubliki, Bakû, 1920.
Azerbaycan Belgelerinde Ermeni Sorunu (1918–1920), Başbakanlık Devlet Arşivleri
Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivi Başkanlığı, No: 28, Ankara, 2001.
Azərbaycan Qəzeti, Sayı. 1, 19 Aralık 1918.
Azerbaycan, Sayı. 15, 10 Ekim 1919.
ARDA (Azərbaycan Respublikası Dövlət Arxivi), F. 970, Siy. 1, İ. 65. ARDA. F. 894, Siy. 10, İ. 81. ARSPİHA (Azərbaycan Siyasi Partiyalar və İçtimai Hərəkətlər Arxivi), F. 277, S. 2, İ. ATASE (Askeri Tarih Arşivi), K. 4844, D. 22.
BCA (Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi), 930 01, 4.65.2. BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi), Y.PRK. EŞA, 12.81.1. BOA, 6.1–335, No: 184. BOA, 7089/266. BOA, HR, HU, KR. 122.4.6. BOA, HR. SYS. 2877/3, 1/28.
RFDTA (Rusya Federasyonu Devlet Tarih Arşivi), F. 841, S. 7, İ. 290 RFDTA, F. 821, S. 7, İ. 220. Tetkik ve Telif Eserler ƏLİYEV, A., (1997), Əlincə Yaddaşı-Naxçıvan (1914–1992), Bakı.
ƏLİYEV, M. Bağır, (1993), Qanlı Günlərimiz 1918–1920 Naxçıvan Olayları, Bakı.
GAILLARD, Gaston, (2003), Türk-Ermeni Sorunu (Les Turcs-I’ Evrope), İzmir.
HACIYEV, İsmayıl, (2007), “Ermenilerin Nahçıvan İddiaları: Hayal ve Gerçekler”,
Ermeni Araştırmaları Dergisi, C. 2, Ankara. HACIYEV, İsmayıl, (2000), “Moskova ve Kars Antlaşmalarında Nahçıvan”, 21.Yüzyıla
Girerken Tarihe Dostça Bakış, Atatürk Araştırmaları Merkezi Yayınları, Ankara. KARABEKİR, Kazım, (1998), Gizli Harp İstihbarat, Hazırlayan: Emrullah Tekin, İstanbul.
KEROVPYAN, Kegam, (2000), Mitolojik Ermeni Tarihi, İstanbul.
MİRZAYEV, Cafer Gulu, (2000), “Andranik’in Nahçıvan’daki Vahşetleri”, 21. Yüzyıla
Girerken Tarihe Dostça Bakış, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara. MUSTAFAYEV, Beşir, (2011-2012), “Armenıan Relatıons In Iran And The Caucasus
Ceography Of Outside Forces (1915–1920)”, Uluslararası Akademik Araştırmalar
Dergisi, Kasım 2011-Ocak 2012, Yıl 13, Sayı 51, İstanbul.
MUSTAFAYEV, Beşir, (2012), “Nahçıvan Olayları ve General Andranik Ozanyan’ın
Nahçıvan’daki Katliamı (Arşiv Belgelerinin İzinden)”, Atatürk Üniversitesi Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (TAED), Sayı. 47, Erzurum. MUSTAFAYEV, Beşir, (2009), Ermenilerin Kuzey Azerbaycan’daki Faaliyetleri
(1905–1920), Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü, Türk Tarihi
Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, İzmir. NƏSİBZADƏ, Nəsib, (1996), Azərbaycanın Xarici Siyasətinə Dair (1918–1920), Bakı.
NƏVVAB, Mir Möhsün, (1993), 1905–1906 İllərində Erməni Müsəlman Davası, Bakı.
ORDUBADİ, Məmməd Sait, (1991), Qanlı Sənələr, Bakı.
PAŞAYEV, Ataxan, (2001), Açılmamış Səhifələrin İzi İlə, Bakı.
TVERDOHLEBOY, (Lt. Col), Yarbay, (2007), Gördüklerim, Yaşadıklarım, Wıtnessed
And Lıved Through Ce Que J’aı Vu Et Vecu Moı-Mème (Erzurum–1917–1918),
Haz: Dr. Öğ. Alb. Ahmet Tetik, ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara. VELİÇKO, V. L., (1990), Kavkaz. Russkoe Delo i Mejplemennıe Voprosı, Bakı.
YUSİFOV, Ali, (2000), “Nahçıvan Şehrinde Ermeni Mezalimi”, 21. Yüzyıla Girerken
Tarihe Dostça Bakış, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.