MONTERUX KONFERANSI’NDAN İKİNCİ DÜNYA HARBİ’NE TÜRK-SOVYET İLİŞKİLERİ

Türkiye Cumhuriyeti ile Sovyetler Birliği arasındaki dostluğun temelleri Milli Mücadele esnasında atılmış, zaman içinde her iki ülkenin ulusal çıkarları doğrultusunda karşılıklı saygı ve yardım esaslarına dayanarak devam etmiştir. 1936 Montreux Konferansı Türk-Sovyet ilişkilerinde bir dönüm noktası teşkil etmiştir. Montreux Konferansı’ndan itibaren, iki ülke ilişkilerinde güven ve samimiyetin hızla azalmaya başladığı görülmektedir. Zira, Türkiye’nin Batı ülkeleriyle ilişkilerinin yakınlaşması, bu ülkelerle işbirliğinin artması, Sovyet Rusya’yı memnun etmemiştir. 1930’larda Avrupa’da ve Akdeniz’deki Alman ve İtalyan tehlikesinden dolayı, İngiltere, Fransa ve Sovyet Rusya arasında bir yardımlaşma paktı görüşmeleri başlamıştır. Bu dönemde Türkiye, İngiltere ve Fransa arasındaki görüşmeler İngiltere ile 12 Mayıs, Fransa ile de 23 Haziran deklarasyonlarının imzalanması ile sonuçlanmıştır. Sovyet Rusya Türkiye’nin Batılı devletlerle yakınlaşmasından Boğazlar güvenliği açısından memnun olmamıştır. Sovyet Rusya ile de bir yardımlaşa paktı imzalamak amacıyla Türk Dışişleri Bakanı Şükrü Saraçoğlu 23 Eylül- 17 Ekim 1939 tarihleri arasında Moskova’yı ziyaret etmiştir. Görüşmelerin yapıldığı ilk gün 26 Eylül’de Sovyet Dışişleri Bakanı Molotov, Karadeniz’e sahildar olmayan devletlere Boğazların kapatılması ve Montreux hükümlerinde değişiklikler yapılmasını gibi birçok kabul edilemez taleplerde bulunmuştur. 17 Ekim 1939’a kadar süren Sovyet Rus talepleri yüzünden bir neticeye ulaştırılamamıştır. Nihayetinde 1939 yılının Eylül-Ekim aylarında Sovyet Rusya’nın, Boğazların ortak savunması gibi taleplerini de ortaya koymaya başlaması ile Türk-Sovyet dostluk dönemi Sovyetlerin dış politikasındaki değişiklikler sonucu sona ermiştir. Türk-Sovyet görüşmeleri neticeye ulaşmayınca Türkiye de 19 Ekim 1939’da Ankara’da Türk-İngiliz-Fransız ittifakını imzalayarak, İkinci Dünya Savaşı’ndaki politikasını belirlemiştir.

TURKISH-SOVIET RELATIONS FROM MONTREUX CONVENTION TO THE SECOND WORLD WAR

The friendship between the Turkish Republic and the Soviet Union, rooted in the Turkish War of Independence, had developed in an atmosphere of reciprocal respect and cooperation. Both governments saw in this friendship a service to their national interest. The Montreux Convention marked the beginning of with a gradual carefully phased-out withdrawal of Turkey from the policy of firm cooperation with the Soviet Union. In the years that followed the Montreux Conference, Turkey’s relations with the Western European countries especially with England improved steadily. 1930’s Turkey had recognized the twin dangers of Italian and German hegemony in Europe and in the Mediterranean. In the spring months 1939, Britain and France sought to establih a common front with the Soviet Union.The meetings between Britain, France and Turkey ended with the Turco-British and Turco-French Declarations of 12 May 1939 and 23 June 1939 respectively. The Soviet Union would not like Turkey such an action which bring the Western Powers closer to the Black Sea. Turkish Foreign Minister Şükrü Saraçoğlu visited Moskow between September 23 and October 17, 1939. During the first meeting on the 26th September, Soviet Foreign Minister Molotov confronted him with a demand to close the Straits and change on the Montreux Provisions. By September and October 1939, The Soviet demands were not considered comparable with the Turkish policy regarding the Straits. Thus the meetings of Turkish-Soviet remained unsuccesfully because of Soviet demands. And this period marked the beginning of the unfriendly relations between Turkey and the Soviet Russia. After the declarations of 1939’s between Turkey, England and France, Turkey took a bolder step on October 19th of the same year by signing a long term security pact with Britain and France. This treaty defined categorically what would be the policy of Turkey in the Second World War.

Keywords:

Turkish-Soviet Relations, Second World War, Montreux Convention, The Soviet Union 1939 Turkish-Engl,

PDF

___

ARMAOĞLU, Fahir, (2005), 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1980), Ankara: Alkım Yayınevi.
Ayın Tarihi (1939), Nu:70, Eylül 1939.
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA) Fon No: 030 10, Kutu No: 248, Dosya No:682, Sıra No: 13 Fon No: 030 10, Kutu No: 61, Dosya No: 376, Sıra No:14 BURÇAK, Rıfkı Salim, (1946), Türk-Rus-İngiliz Münasebetleri (1791-1941), İkinci
Cihan Harbi'nde Türkiye'nin Durumu, İstanbul. ESMER, Ahmet Şükrü ve SANDER, Oral, (1987), Olaylarla Türk Dış Politikası (1919- 1973), C.I, Ankara: A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları No:558.
ERKİN, Feridun Cemal, (1968), Türk-Sovyet İlişkileri ve Boğazlar Meselesi, Ankara: Başnur Matbaası.
FIRAT, Hilmi, (1950), “Türk Boğazları ve Önemi”, Donanma Dergisi, Sayı:391,s.15-31
GÖNLÜBOL, Mehmet ve SAR, Cem, (1987), Olaylarla Türk Dış Politikası (1919- 1973), C.I, VI. Baskı, Ankara: A.Ü. Siyasi Bilgiler Fakültesi Matbaası.
GÜRÜN, Kamuran, (1991), Türk-Sovyet İlişkileri (1923-1950), Ankara: TTK Basımevi.
KILIÇ, Sezen, (2012), “Montreux Boğazlar Sözleşmesi ile ilgili Almanya’nın Görüş ve İtirazları (1936-1941)”, Akademik Bakış Dergisi, Sayı:33
KURAT, Yuluğ Tekin (1975), “Elli Yıllık Cumhuriyetin Dış Politikası (1923-1973)”,
Belleten, Nisan, Sayı:154, 265-308
MERAY, L Seha ve OLCAY, Osman, (1976), Montreux Boğazlar Konferansı
Tutanaklar, Belgeler, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi. National Archives (NA), (Londra/İngiltere) NA, FO 371/ 23871/R-7705 NA, FO 371/ 23871/R-8381 NA, FO 371/ 20072/E-16542644 NA, FO 371/ 20072, E-1969
SOYSAL, İsmail, (1982), "1939 Türk-İngiliz-Fransız İttifakı", Belleten, 182,Nisan, 367- 415
SOYSAL, İsmail, (2000). Türkiye'nin Siyasal Antlaşmaları (1920-1945), C.I, Ankara: TTK Basımevi.
SOYSAL, İsmail, (1981), "Türkiye'nin Batı İttifakına Yönelişi (1934-1937)", Belleten, Sayı:177, Ocak, 95-155.
ORAN, Baskın, (2001), Türk Dış Politikası (1919-1980), C.I, İstanbul: İletişim Yayıncılık.
ÖZBEY, Mustafa, (1999) ,“İkinci Dünya Savaşı’nın Boğazların Türk-Rus İlişkilerine
Etkileri” Altıncı Askeri Tarih Semineri Bildirileri II, Ankara: Genelkurmay Basımevi, 535-541
ULUKSAR, Gündüz (1999), “İkinci Dünya Savaşı Öncesi ve Savaşın Devamında Türk
Rus İlişkileri”, Altıncı Askeri Tarih Semineri Bildirileri II, Ankara, Genelkurmay Basımevi, 389-409
TÜRKKAYA, Ataöv, (1965), Turkish Foreign Policy 1939-1945, Ankara: Ankara
Üniversitesi Basımevi.