TARİHSEL GELİŞİM SÜRECİ İÇİNDE -mAn / + mAn EKİ

Öz Diller, sürekli gelişen canlı varlıklar olmaları yönüyle dönemin ihtiyaçlarına göre yeni kelimeler türetirler. Üretken ve değişken bir yapıya sahip olan dilde, hangi ekin hangi köke geleceği durumu, yüzlerce yıllık dil deneyiminin sonucu olarak dilin kuralları ile yapılır. İnsanlık var olduğu/devam ettiği sürece yeni kavramlar ve nesneler ortaya çıkacak, bunları karşılayacak yeni kelimelere ihtiyaç duyulacaktır. Bir millete ait maddi ve manevi kavramların dilde karşılığı vardır. Sosyal hayatın değişimi ile paralel olarak ihtiyaç olan bu sözcükler, çeşitli yöntemlerle türetilerek dilin söz varlığına kazandırılır. Türkçe, yapısı itibariyle kök ve ek birleşmelerine dayalı olarak kelime türetme özelliğini azami düzeyde gerçekleştirebilen bir dildir. Türkçede sözcük yapma/üretmede veya sözvarlığını zenginleştirmede en sık kullanılan yöntemlerden birisi eklerle yapılan türetmedir. Tek bir köke ekler koyarak, dile yeni kavramlar kolaylıkla kazandırılır. Ses olaylarına bağlı olarak çeşitli değişimler gösteren ekler, dil içinde sadece fonetik unsur gibi görünmelerine rağmen işlev ve şekil yönüyle sözcüklerin ayrılmaz bir parçasıdırlar. Bu çalışmada, kaynaklarda genellikle az iĢlek olarak gösterilen ekin kökeni konusunda farklı görüşlere yer verilmiştir. Ek, isimden isim ve fiilden isim yapma fonksiyonları üstlenmiştir. Burada, ekin kökeni ile ilgili farklı görüşlere yer verilmiş, ekin Eski Türkçeden günümüze, Türkiye Türkçesi ağızları ve çağdaş Türk lehçelerindeki durumu örneklerle desteklenmiş, ayrıca ekin üstlendiği işlevler tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Ek, Yapım Ekleri, -mAn Eki, +mAn Eki, Ekin ĠĢlevleri

PDF

___

ADALI, O. (2016), Türkiye Türkçesinde Biçimbirimler, İstanbul, Papatya Yay.
AKALIN, M. (2001), “Yapım Ekleri”, Dil Yazıları, TDK Yay. Haz Prof. Dr. Recep Toparlı, Ankara, TDK Yay. 141-161.
AKTUNÇ, H. (1989), Türkçenin Büyük Argo Sözlüğü (Tanıklarıyla), İstanbul, Yapı Kredi Kültür Yay.
ALİBEKİROĞLU, S. (2017), “Türkçenin Sözcük Türetme Yolları”. Gaziantep University Journal of Social Sciences 16 / 1, 35-46.
ARAT, R. R. (1987), “Türkçede Kelime ve Eklerin Yapısı”, Makaleler, C.1, TKAE Yay. Yay. Haz. Osman Fikri Sertkaya, Ankara, 1047-105.
ARIKOĞLU, E. (2005), Örnekli Hakasça-Türkçe Sözlük, Ankara, Akçağ Yay.
ATALAY, B. (1940), Türkçemizde Men-Man, İstanbul, Matbaai Ebuzziya.
ATALAY, B.(1946), Türkçede Kelime Yapma Yolları, İstanbul, İbrahim Horoz Basımevi.
ATALAY, B.(1992), Divanü Lûgat-it Türk Tercümesi III, Ankara TDK Yay. TTK Basımevi.
ATALAY, B.(1991), Divanü Lûgat-it Türk-Dizini “Endeks” IV, Ankara, TTK Basımevi.
ATALAY, B. (1997), Hakimiyet-i Milliye 30 Aralık 1932, Atatürk Devri Yazarlarının Türk Dili Hakkındaki Görüşler Atatürk ve Türk Dili 2, , Ankara, TDK Yay. 537-538.
BANGUOĞLU, T. (1998), Türkçenin Grameri, Ankara, TDK Yay.
BASKAKOVA, N.A. ve SZAPSZALA S. ve ZAJACZKOWSKİEGO, A. (1974), Slovnik Karaimsko-Rosyjsko-Polski, Moskova.
BATTAL, A. (1997), İbn-i Mühenna Lûgati, Ankara, TDK Yay.
BEKTAŞ, D. (2014), “Maitrisimit‟ te Kelime Yapımı”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Manisa.
BROCKELMANN, C. (1954), Osttürkische Grammatik der İslamischen Litteratursprachen Mittelasiens, Leiden.
CAFEROĞLU, A. (1993), Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, İstanbul, Enderun Yay.
CLAUSON, S. G. (2007), Türkçede Sekizinci Yüzyıldan Önce Kullanılan Ekler, Çev. Uluhan Özalan, Dil Araştırmaları Dergisi, Cilt 1 Sayı 1 Güz, 185-196.
ÇULHA, T. (2006), Karaycanın Kısa Sözvarlığı, Karayca- Türkçe Kısa Sözlük, İstanbul, Kebikeç Yay.
DEMİR, N. (2002), “Değirmen Kelimesi Üzerine”, Türk Dili, Sayı 607, 209-213. Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, (1993), C.I-XII, Ankara, Ankara Üniv. Basımevi.
DEVELLİOĞLU, F. (2010), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi.
DOĞAN, İ. ve USTA, Z. (2014), Eski Uygur Türkçesi Sözvarlığı, Sözlük, Gramatikal Dizin, Ankara, Altınpost Yayınevi.
EKER, S. (2016), Çağdaş Türk Dili, Ankara, Grafiker Yay.
EKER, S. (2007), Türk Dilbilimi Bakımından Tarihî Askerî Terminoloji, Modern Dönemlerde Rütbe ve Birlik Adları, Ankara, Grafiker Yay.
ERDAL, M. (1991), Old Turkic Word Formation, a Functional Approach to the Lexicon, Vol 1, Wiesbaden.
ERGİN, M. (1997), Dede Korkut Kitabı II, İndex Gramer, Ankara, TDK Yay.
ERGİN, M. (2009), Türk Dil Bilgisi, İstanbul, Bayrak Bas. Yay.
GABAİN, A. V. (2003), Eski Türkçenin Grameri, Çev. Mehmet Akalın, Ankara, TDK Yay.
GANİYEV, F. AHMETYANOV, R. AÇIKGÖZ, H. (1997), Tatarça-Törekçe Sözlük, Kazan, İnsan Neşriyat.
GEDİZLİ, M. (2012), “Türkçede Tek İekilli Ve Çok İşlevli Yapım Ekleri”, Turkish Studies, Volume 7/4, Fall, 3351-3369.
GENCAN, T. N. (1979), Dilbilgisi, Ankara, TDK Yay.
GÜLENSOY, T. (1995), Türkçe Yer Adları Kılavuzu, Ankara, TDK Yay.
GÜLSEVİN, S. (1992), “Kâmus-ı Türkî‟ye Göre Fiilden İsim Yapan Ekler ve Kullanılışları”, İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Malatya
GÜNEŞ, S. (1999), Türk Dili Bilgisi, İzmir, D.E. Ü. Yay.
HATİPOĞLU, V. (1981), Türkçenin Ekleri, Ankara, TDK Yay.
HAZAR, M. (2015), “Türkçede Fono-Semantik ve Morfo-Fonolojik Yolla Sözcük Türetme”, İnternational Journal Of Languages Education and Teaching, UDES, 1648-1669.
JANUZAQOV T. ve ESBAYEVA J. (2003), Çev Nurettin Aksu, Kazak Türklerinde Kişi Adları, Ankara, TDK Yay.
KARA, M. (2004), Ayrı Düşmüş Kelimeler, Ankara, Çağlar Yay
KARA, M. Türkmen Türkçesi Sözlüğü, www.turkmencesozluk.da.ru (erişim 05.12.2018)
KARAAĞAÇ, G. (2012), Türkçenin Dil Bilgisi, Akçağ Yay.
KARATAY, O. (2012), “Türklerde ve Macarlarda Ortak Ede İsmi Hakkında”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, XII/2, Kış, 491-497. Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I (1992), Ankara, KB. Yay.
KORKMAZ, Z. (2003), Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil bilgisi), Ankara, TDK Yay.
KORKMAZ, Z. (2000), Türkçede Eklerin Kullanılış Şekilleri ve Ek Kalıplaşması Olayları, Ankara, TDK Yay.
KORKMAZ, Z. (2007), Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara, TDK Yay.
NASKALİ, E. G. Ve Duranlı M. (1999), Altayca- Türkçe Sözlük, Ankara, TDK Yay.
ÖZALTAY, H. (1984), Kazak Türkçesi Sözlüğü, İstanbul, TDAV. Yay.
ÖZKAN, N. (1996), Gagavuz Türkçesi Grameri, Ankara, TDK Yay.
ÖZTÜRK, R. (2013), “Eski Osmanlıca‟da ve Türkmence‟de İdük Yapısı”, İlmî Araştırmalar, 16, İstanbul 77-85.
PAYLAN, K. (2015), “Türkçede Kelime Türetme Yollarına Genel Bir Bakış”, Pamukkale Üniversitesi, Türkçe Eğitimi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Denizli.
ŞAHİN, İ. (2015), “Türk Dilinde Renk Adı +Man Sistemi Ve {Man} Ekinin Kökenine Dair”, Uluslararası Türkçe, Edebiyat, Kültür Eğitim Dergisi, Sayı 4/1, 45-68.
ŞENEL, M. (2009), “Kes-Kopyala-Yapıştır Yeni Kelime Türet”, Belleten, Ankara, 1643-1654.
ŞERİFOĞLU, Y. (2015), “Türkiye Türkçesinde İsimleri Sıfat Yapan Eklerin Durumları Üzerine Bir İnceleme Ve Yeni Bir Terim Önerisi”, TÜRÜK, Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, Yıl 3, Sayı 6, 71-78.
TANKUT, H. R. (1938), “Man, Men” Türk Dili Belleten, Sayı 27-28, 67-72. Tarama Sözlüğü, (2009), C. l, 2, 5, Ankara, TDK Yay.
TAVKUL, U. (2000), Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü, Ankara, TDK Yay.
TEKİN, T.(2018), Orhon Yazıtları, Ankara, TDK Yay.
TERES, E. (2011), “Derıvatıonal Suffıxes In Chınese Tatar”, Türkiyat Mecmuası, C. 21, Güz, 325-344.
TERES, E. (2013), “İli Salır Türkçesinde Yapım Ekleri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 6, Sayı 24, Kış, 332-347.
TİMURTAŞ, F. K. (1979), Uydurma Olan ve Olmayan Yeni Kelimeler Sözlüğü, İstanbul, Umur Kitapçılık.
TİMURTAŞ, F. K. (1980a), “Man Eki ve Asıl Şecaat Arzedenler”, Yaşayan Türkçemiz 2, İstanbul, Tercüman Gazetesi Yay. 30-32.