İkinci Dünya Savaşı dönemi, pek çok millet için acı dolu yıllardı ancak Sovyet Rejimi altındaki Türkler, mecburen tarafı oldukları bu savaşta, savunmadıkları ülkelerin cephelerinde en ön safta mücadele etmek zorunda kalmışlardır. Dünya ve Türk edebiyatında bu dönemi anlatan pek çok hikâye, roman yayınlanmıştır. Hatıra türü ise bireylerden yola çıkarak dönemin panoramasını farklı bir dille, çeşitli gerçek yaşantılarla gözler önüne sermekte ve savaşın iç yüzüne dair çok sayıda ayrıntıyı ortaya çıkarmaktadır. İkinci Dünya Savaşı’nda cephelere götürülen özellikle okumuş, eğitimli Türklerden hatıralarını kaleme alanlar sayesinde bugün Türklerin yaşadığı trajedi daha farklı bir pencereden idrak edilebilmektedir. Bu makalede ilk olarak çeşitli coğrafyalardan Türk yazarların şimdiye kadar üzerinde pek durulmamış, inceleme yapılmamış İkinci Dünya Savaşı hatıra kitapları hakkında bilgi verilmiştir. Ardından bu türe örnek olarak Musa Ramazan’ın ve Cengiz Dağcı’nın savaş hatıraları karşılaştırılmıştır. Kırım Türkü Cengiz Dağcı ve Kafkasya Türkü olan Musa Ramazan İkinci Dünya Savaşı’na pek çok cephede, pek çok açıdan tanıklık etmiş ve yaşadıklarını yazıya geçirebilmiş sanatçı şahsiyetlerdir. Zorlu savaş sürecinde ikisi de Sovyet Rusya tarafından zorla silah altına alınmış, Almanlara esir düşmüş, esir kamplarında geçen insanlık dışı dönemlerden sonra vatansız kalmış ve bu uğurda mücadele vermişlerdir. Her iki yazar da bütün bu yaşanmışlıkları aradan yıllar geçtikten sonra yine aynı dönemlerde kaleme alırlar. Ortak bir coğrafyada birbirlerinden habersiz ortak bir kaderi paylaşan iki Türk’ün de savaş boyunca sığınağı “sanatı” olur. Bu makalede amaç, tarihi gerçeklik göz önünde bulundurularak, hatıra yazarları aracılığıyla İkinci Dünya Savaşı’nda Türklerin yaşadıklarını gözler önüne sermek, hadiselerin bizzat tanığı olan kişilerin bakış açıları ile yaşananları değerlendirmektir. Amaç; hatıra yazarlarının yaşadıklarına yönelik duygu ve düşüncelerini nasıl ifade ettiklerini ortaya çıkarmak, yazarların ruh dünyalarını karşılaştırmak ve savaşın insanî yönünü tespit etmektir. İncelenen eserlerdeki olayların anlatılması, yazarların yaşadığı ortak ve farklı durumların tespit edilmesi ve bir karşılaştırmaya gidilmesi izlenilen yöntem olmuştur.