ALİ ŞÎR NEVÂÎ’NİN GARÂİBÜ’S-SIGAR DİVÂNI’NDA İŞLETİLEN ATASÖZLERİ

Sözlü kültür içerisinde önemli bir yere sahip olan atasözleri, kalıp ifadeler olarak ezberlendiği için, bir düşünceyi ifade etmenin en kestirme yolu olarak kullanılır. Farklı kültürlerde çeşitli biçimlerde hayat bulan bu sözlerin genel özelliği, uzun zaman tecrübe edilen ve kabul gören düşüncelerin ve kanaatlerin aktarımıdır denebilir. Meider atasözünü, “Halkın hikmet, hakikat, ahlak ve geleneksel görüşlerini mecazi, sabit ve ezberlenebilir bir biçimde nesilden nesle aktardığı, bilinen kısa bir cümlesi” olarak tanımlar. Bu özelliğinden dolayı atasözleri, herkes tarafından kolaylıkla benimsenir; sağduyu, hakikat, bilgelik ve deneyim içerdiği için de klasik dönem divan şairleri şiirlerinin anlamsal yönünü güçlendirmek üzere çokça atasözlerine başvurmuşlardır. Divan şairlerinin sözlerine anlam katmak için tercih ettikleri atasözünü kullanma ya da şahit getirme geleneği tüm devirlerde varsa da özellikle XV. yy. itibarıyla fark edilir düzeyde yoğunluk kazanmıştır denebilir. Bu cümleden Çağatay Türkçesinin baş ismi sayılan Ali Şîr Nevâî, hem faklı kültürlerin kesişim noktası olan coğrafyada yaşaması hem de kişisel özellik ve konumu gereği, birçok atasözünü şiirlerinde işletme imkânı bulmuştur. Bu bağlamda, Ali Şir Nevai’nin Hazâinü’l-Meâni mecmuasının birinci yapıtı olan Garâibü’s-Sıgar adlı divanında geçen atasözleri tespit edilerek incelenmiştir. Çalışmanın başında kısa bir giriş yapıldıktan sonra eser hakkında özet bir bilgi verilerek, Garâibü’s-Sıgar’da geçen atasözlerinin tespitine geçilmiş ve bölgedeki farklı kültürlerde bulunan benzer atasözlerinden örneklerle değerlendirilmiştir.

___

  • Ali Şîr Nevâî, Hazâinü’l-Meâni-Garâibü’s-Sıgar, haz. Nurullah ALTAY, Şebirgan-1385.
  • Alizade, Samed, Oğuzname (Emsal-i Mehmedali) XVI. Yüzyılda Yazılmış Türk Atasözleri Kitabı, Eklerle Yay. Haz. Ali Haydar Bayat, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yay., İstanbul-1992.