EDEBİYATTA VE SİNEMADA AL:“MUHAMMED BEHMENBEYGİ’NİN AL HİKÂYESİ” VE BEHRAM BEHRAMİYAN’IN “AL” FİLMİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Öz Edebi eserlerin asıl malzemesi olan dil, insan zihnini öteki varlıklardan ayıran bir gücün yansımasıdır. Dil aracılığı ile ortaya konulan edebiyat konularından biri mitlerdir. Mitoloji araştırmaları, edebiyatın ve sanatın diğer dallarına konu olan ve yazarların ilham kaynağı olan ve günümüze kadar taşınan mitleri araştırmaktır. Eski çağlardan beri günümüze kadar süre gelen “Al” miti, tüm Türk Dünyası’nın ortak miti olmakla birlikte, Kafkasya ve İran coğrafyasında yaşayan diğer halklar içinde de Al adıyla adlandırılır. Rahatlıkla diyebiliriz ki çok az folklor ürünü, Al kadar geniş ve kudretli bir yayılma kabiliyeti göstermektedir. Çalışmamızda Kaşkay Türklerinin yazarlarından olan Muhammed Behmenbeygi’nin “Buhara-yi Men İl-i Men” (Benim Elim Benim Buhara’m) adlı hikâyeler topluluğunun “Al” adlı hikâyesini inceleyerek, mitolojik unsur olan “Al”ın İran Türklerinin edebiyatı ve kültüründe nasıl işlendiği ve diğer kültürleri nasıl etkilediği irdelenmektedir. Göçebe Türk topluluklarından olan Kaşkay Türklerinin hala inandıkları bu mitsel varlığın, Türk kültürü araştırmaları açısından önemli olduğu kadar, Doğu kültüründe de cinsiyetçi bir davranışın göstergesi olması açısından önem taşımaktadır. İran ve Kafkasya halkları arasında “Al” son zamanlarda birçok edebi esere konu olmuş ve bu folklorik ürün, Behram Behramiyan’ın “Al” filmiyle beyaz perdede gösterilmiştir. Araştırmamızda Her iki eserdeki (Al hikâyesi ve Al filmi) “Al” mitinin ortaklıklarını kültürel ve feminist bakış açısıyla irdelenmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Al, , Kaşkay Türkleri, , Mitoloji,

PDF

___

ACIPAYMALI, Orhan, (1961), “Untersuchungen überal und al-frau indertürkischen volkslitertur” (Göttingen'de XV. Alman Müsteşrikleri kongresinde verdiğimiz konferansın makale haline getirilmiş şeklidir) 165-176.
BAYAT, Fuzuli (2007), Mitolojiye Giriş, Ötüken Neşriyat: Ankara.
BEHMENBEYGİ, Muhammed (2004), İl-i Men Buhara-yi Men, Taht-i Cemşid Yayınları: Şiraz.
BEHRAMİYAN, Behram (2010) “Al” Filmi.
BÖLÜKMEŞE, Engin & Öner Gündüz, Başak (2020), Satır-Arası Toplumsal Cinsiyet Masumiyet Müzesi ve Duygusal Eğitim Eserlerine Karşılaştırmalı Bir Yaklaşım, Kriter Yayınları: İstanbul.
BORATAV, Pertev Nali (2012) Türk Mitolojisi Oğuzlar-Anadolu, Azerbaycan ve Türkmenistan Türklerinin Mitolojisi, Ankara.
DOULATABADİ, Farzaneh (2017) Kaşkay Türklerinin Edebiyatı, Türk Dil Kurumu Yayınları: Ankara.
DOULATABADİ, Farzaneh, (2013), Kaşkay Türkleri, Farsça Hikâyeler ve Bu Hikâyelerin Türk Değerleri Açısından İrdelenmesi, IV. Uluslararası Karşılaştırmalı Edebiyat Bilim Kongresi Kültürler ve Değerler Buluşması, 01-03 Kasım 2012, Kırıkkale: 253-260.
FERHADİ, Nurullah (2009), Al Oc-e Tecelli-i Feminizm der Asar-i İl, Feslname-ye Pejuheşha-yi Edebi: Tahran, C. 63, 119-147.
GUERIN, W. L. vd. (1997), Edebiyatta Mitolojik ve Arketipik Yaklaşım Tarzları, (çev. M. Sever). Millî Folklor Dergisi: S.34, 82-86.
GÜL, Bülent (2007), “Moğolistan Duhaları”,Yaşayan Eski Türk İnançları Bilgi Şöleni: Bildiriler 16-17 Nisan 2007, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü: 27-36.
İNAN, Abdülkadir (1976), Eski Türk Dini Tarihi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
İNAN, Abdülkadir (1986), Makalelelr ve incelemeler, Türk Tarih Kurumu: Ankara.
KARAKURT, Deniz (2011), Türk Söylence Sözlüğü Açıklamalı Ansiklopedik Mitoloji Sözlüğü, İSBN: 978-605-5618-03-02 (e-kitap).
Kayaoğlu, Ersel,(2016), Edebiyat ve Film Edebiyat Bilimi Yaklaşımıyla Film Çözümlemesine Giriş, Hiperlink Yayınları: İstanbul.
SİVRİ, Medine (2019) Anlatıdan Gösterime Bir Yolculuk: Kuyucaklı Yusuf”un Öyküsü, Mehmet Karasu’ya Armağan, Hatiboğlu Selvi Yayınevi, s. 369-381.
SİVRİ, Medine, (2008), Paul Eluard ve Nazım Hikmet’te Renklerin Dili, Kanguru Yayınları: Ankara.
ŞİMŞEK, Esma (2017), “Türk Kültüründe “Alkarısı” İnancı ve Bu İnanca Bağlı Olarak Anlatılan Efsaneleri”, Akra Uluslararası Kültür Sanat Edebiyat ve Eğitim Bilimleri Dergisi, c.5, 99-115.
TAŞÇI, Halime (2006), Kolektif Geçiş Dönemleri Rüyalarının Kompleks Rüya Olarak Çözümlenmesi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Halkbilim Anabilim Dalı, Ankara, Yüksek Lisans Tezi.