TERİM DÜNYAMIZDA YILAN: Kavram, Anlam ve Yapı Bakımından

Tabiatla iç içe yaşayan Türk insanı, tabiattaki her bitki veya hayvanı, rengi ya da şekilleri, söz varlığına bazen tek bir sözcük bazen de daha karmaşık dil yapılarıyla taşımıştır. Bizler bu söz varlığını, yazılı kaynaklarla da tespit edebildiğimiz ilk dönemlerden itibaren takip etmekteyiz. Yazı, “Yılan”la ilgili olarak kullandığımız sözlerin bir çok Türk topluluğunda da bulunduğundan hareketle “yılan” kelimesinin deyim, atasözü ve söz varlığı içindeki yerini tespit etme amacını taşımaktadır. Yazıda tarihî dönemdeki eserlerden bazıları ile günümüz Türk lehçelerinden pek çoğunun söz hazinesi taranmış, “yılan”la ilgili kullanımlar tespit edilmiş ve dildeki kullanılışına, kavram dünyasındaki yerine, anlamına ve söz dağarcığındaki şekillerine göre ele alınarak bir sonucu ulaşılmaya çalışılmıştır. Yaşadığımız, göçtüğümüz farklı coğrafyalarla ilgili olarak ardımızda kalan söz zenginliğinin tespit edilmesi dilimiz açısından da, bıraktığımız sosyo-kültürel miras ve söz varlığı konusundaki etkilerimiz açısından da, kendi hayat tarzımızı göstermesi açısından da büyük önem arz etmektedir. Tespit edilip incelenen sözler, Türk dünyasının tamamında yılan çevresindeki anlayış ve sosyo-kültürel hayat tarzından kaynaklanan yapının aynı olduğunu göstermektedir.

SNAKE: IN OUR WORLD OF TERM, CONCEPT, MEANING, IN TERMS OF STRUCTER

Turkish people live in touch with nature. As from the first time that we can establish with written sources, Turkish people transport every planet or animal, every colour or every shape in nature, sometimes as a single word sometimes as intircate construction to vocabulary. This article aims to establish the place of the word “snake” in idiom, adage and vocabulary. Vocabularies of some historical written works and many Turkish dialects are scaned. Usages about “snake” are established and dealed according to usage in language, place in world of notion, shapes in vocabulary and meaning. Determination of vocabulary richness has importance in the sense of our language, our socio-cultural inheritance, our life effects abouts vocabulay and demonstration our life style. The words that established and inspected demonstrate us the understanding about snake all around the Turkish world and construction arising from socio-cultural life style are the same.

___

  • Aksoy, Ö. A., 1995. Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, İnkılap Kitabevi, İstanbul. (ADS)
  • Alkayış, F., 2007. Türkiye Türkçesinde Bitki Adları (Dan. Prof. Dr. M. Argunşah), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Kayseri. (TTBA)
  • Altaylı, S., 1994. Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü- II, İstanbul. (ATS)
  • Arat, R.R., (Hz. Erarslan, Kemal, Sertkaya, Osman; Yüce, Nuri) 1979. Kutadgu Bilig – III / İndeks, TKAE Yay., İstanbul.( KB)
  • Arıkoğlu, E. ve Kuular, K., 2003. Tuva Türkçesi Sözlüğü, TDK Yay., Ankara. (TTS)
  • Armutak, A., 2004. Doğu ve Batı Mitolojilerinde Hayvan Motifi – II, İstanbul Üniversitesi, Veterinerlik Fk. Dergisi, 30 (2), s. 143-157.
  • Ata, A., 1997. Ķıśāśü’l-Enbiyā II – (Dizin), TDK Yay., Ankara. (KE)
  • Ata, A., 1998. Nehcü’l-Ferādis-III Dizin – Sözlük, TDK Yay., Ankara. (NF)
  • Atalay, B., 1986. Divānü Lugati’t-Türk, IV, TDK Yay., Ankara. (DLT)
  • Azärbaycan SSR Elmlär Akademiyası Nizami Adına Ädäbiyat ve Dil İnstitutı,(1964). Azärbaycan Diliniñ İzahlı Lüğäti, Bakı. (ADİL)
  • Bayniyazov, A., 2009. Türkiye Türkçesi – Kazak Türkçesi Sözlüğü (Ed. Kenan Koç), IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul. (TT-KT.S)
  • Bayraktar, S., 2013. http://semrabayraktar.blogspot. com/2013/03/başlangıçtan-günümüze-yılankültü-html. (15.07.2013)
  • Baytop, T., 1997. Türkçe Bitki Adları Sözlüğü, TDK Yay., Ankara. (TBAS)
  • Bekçioğulları, F., 2006. Kazak Türkçesindeki Organ Adlarıyla İlgili Deyimlerin Türkiye Türkçesine Aktarımı, (Dan. Mustafa Tanç). T:C. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal
  • Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı. (KOAD)
  • Beydili, C., 2003. Türk Mitolojisi – Ansiklopedik Sözlük, Yurt Kitap-Yayın, Ankara. Budunbilim Terimleri Sözlüğü 1973. TDK Yay., Ankara. (BBTS)
  • Caferoğlu, A., 1968. Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, TDK Yay., İstanbul. (EUTS)
  • Clauson, S. G., 1972. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth- Century Turkish, Oxford. (PCT)
  • Çoban, V. R., 2012. Türk Mitolojisinde Kötülük Tanrısı Erlik’in İnanıştaki Yeri, Tasviri ve Kökeni, Simitçay Dergisi, s.2, Aralık.
  • Değer, M. B. 2012. Anadolu’da Evren (Evran) İnanışı ve Bu İnanışın Kökenleri, International Journal of Social Science, Volume 5, Issue 2 (April), p.75-81. (AEİ)
  • Devellioğlu, F., 1978. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, Aydın Kitabevi. (OTA)
  • Doğan, A., 2011. Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Akçağ Yay., Ankara. (OTS)
  • Doğan, M., 1994. Büyük Türkçe Sözlük, Ülke Yay., 10. Baskı, İstanbul. (BTS)
  • Doğru, A. ve Kaynak, İ., 1991. Gagauz Türkçesinin Sözlüğü, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara. (GTS)
  • Eckmann, J., (Çev. Günay Karaağaç) 1988. Çağatayca El Kitabı, İÜ Edebiyat Fk. Yay., İstanbul. (ÇK)
  • Ersevim, İ., 2013. Yılan (Mitoloji’de Sanat ve Edebiyat’ta www.ismailersevim.com (02.08.2013) (İE)
  • Gabain, A. V., (Çev. Akalın, Mehmet) 1988. Eski Türkçenin Grameri, TDK Yay., Ankara. (ETG)
  • Gen, S., 2009. Harezm Türkçesinden Kazakçaya Hayvanlarla İlgili Söz Varlığı, (Dan. Prof. Dr. A.D. Abik), Çukurova Üniversitesi, Sosyal bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Adana. (HTKH)
  • Gökbilim Terimleri Sözlüğü 1969. TDK Yay., Ankara. (GTS)
  • Gülensoy, T., 2007. Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, TDK Yay., Ankara. (KBS)
  • Hamilton, J. R., (çev. Vedat Köken) 1998. İyi ve Kötü Prens Öyküsü, TDK Yay., Ankara. (İKPÖ)
  • Hamzayev, M.Y., vd., 1962. Türkmen Diliniñ Sözligi, Türkmenistan İlimler Akademiyası Dil Bilimi İnstitutı, Aşgabat (TDS).
  • Karahan, A., 2013. Codex Cumanicus’ta Hayvan Adları, Turkish Studies, Volume 8/1 Winter, s. 1839 – 1865. (CC)
  • Karakurt, D., 2012. Türk Mitolojisi Ansiklopedisi, ekitap. (07. 2013)
  • Karamanlıoğlu, A. F., 1989. Gülistān Tercümesi, TDK Yay., Ankara. (GT)
  • Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Ed. Prof. Dr. A. B. Ercilasun) 1991. KB Yay., Ankara. (KTLS)
  • Qazaq dästürli mädeniyetiniñ entsiklopediyalıq sözdigi 1997. A. Quralulı, Sözdik – Slovar. (QDMES)
  • Qazaq SSR Ğılım Akademiyası Til men Ädebiyet İnstitutı 1959. Qazaq Tiliniñ Tüsindirme Sözdigi, I. Tom, A-K, Almatı. (QTTS)
  • Kenesbayev, I. 1977. Qazaq Tiliniñ Frazeologiyalıq Sözdigi, Qazaq SSR Ğılım Akademiyası Til Bilimi İnstitutı, Almatı. (QTFS)
  • Kırkkılıç, A., 1999. Lehçetü’l-Lügat, TDK Yay., Ankara. (LL)
  • Kurban, İ., 1995. Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü, TDK Yay., Ankara. (YUTS)
  • Küçüker, P., 2010. Lüġat-i Müşkilāt-ı Eczā’da Türkçe Bitki Adları, Uluslar arası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Volume 3/11, Spring, s. 401-415. (LMETBA)
  • Meredov, A. ve Ahallı, S., 1988. Türkmen Klassıkı Edebiyatınıñ Sözlügi, Aşgabat. (TKES)
  • Naskali, E. G., 2007. Hakasça-Türkçe Sözlük, TDK Yay., Ankara. (HTS)
  • Oraltay, H., vd. 1984. Kazak Türkçesi Sözlüğü, TDAV, İstanbul. (KTS)
  • Orkun, H. N., 1987. Eski Türk Yazıtları, TDK Yay., Ankara. (ETY)
  • Orta Öğretim Terimleri Kılavuzu 1963. TDK Yay., Ankara. (OÖTK)
  • Orozobaev, M., 2012. Kırgız Halk İnancı ve Halk Hekimliği Uygulamalarında Yılan, Karadeniz, S.15 (Güz), Ankara. (KHİ)
  • Osmonova, C., Konkobayev, K., Caparov, Ş., 2001. Kırgız Tilinin Frazeologiyalık Sözdügü, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları, Bişkek. (KTFS)
  • Ögel, B., 1971. Türk Mitolojisi-I, Ankara. Öztek, Z., 1992. Halk Dilinde Sağlık Deyişleri Sözlüğü, TDK Yay., Ankara. (HDSDS)
  • Özbekistan SSR Fänlär Akademiyasi A.S. Puşkin Nåmidägi Til vä Ädebiyåt İnstitutı 1981. Özbek Tilining İzåhli Lugati, Moskva. (ÖTİL)
  • Özönder, S. B., 1998. Üç İtigsizler, TDK Yay., Ankara. (Üİ)
  • Pröhle, W., (Çev. Prof. Dr. Kemal Aytaç) 1991. Karaçay Lehçesi Sözlüğü, Kültür Bakanlığı, Ankara. (KLS)
  • SSR Fännär Akademiyese Kazak Filialı Galimcan İbrahimov İsemendäge Tel, Ädäbiyet häm Tarih İnstitutı 1977. Tatar Teleneñ Añlatmalı Süzlege I – III, Tatarstan Kitap Näşriyatı, Kazan. (TTAS) Şahin, H., 2007. Cāmiü’l-Fürs Örneğinde XVI. Yüzyıl Bitki İsimleri, Turkish Studies, Volume 2/2 Spring, s. 570 – 602. (CFÖ)
  • Şeyh Süleyman Efendi 1291. Lugat-i Çağatay. (LÇ) Şemseddin S., 1317. Kāmūs-ı Türkį, Çağrı Yay., İstanbul. (KT)
  • Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü I-VIII, TDK Yay., Ankara, 1963-1977. (Ta. S)
  • Tatarça-Törekçä Süzlek 1997. Kazan - Meskev. (TaTS) Tavkul, U., 2000. Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü, TDk Yay., Ankara. (KMTS)
  • Taymas, A., (). Kırgız Türkçesi Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara. (Kır.TS)
  • TDK, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, (17.08.2013) http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_atasozl eri&view=atasozleri Tekin, Ş., 1976. Maytrısimit, Atatürk Üniversitesi Yay., İstanbul. (M)
  • Tekin, T., 1995. Türkmence Türkçe Sözlük, Simurg, Ankara. (Trk-TS)
  • Tekin, T., 2004. Irk Bitig (Eski Uygurca Fal Kitabı), Öncü Kitap, Ankara. (IB)
  • Toparlı, R., vd., 2007. Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, TDK Yay., Ankara. (Kıp.S.)
  • Türk Dil Kurumu 2005. Türkçe Sözlük, Ankara. (TS)
  • Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü I-XII 1965. TDK Yayınları, Ankara. (DS)
  • Uçar, İ., 2013. Türkiye Türkçesinde Hayvan Adlarından Türetilmiş Bitki Adları, TEKE Dergisi, sayı: 2/1, s.1-19. (HATBA)
  • Uğurlu, S., B., 2008. “Çağdaş Türk Edebiyatında Şahmeran İmgesi: Arketipsel Bir Yaklaşım”, 38. ICANAS (Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika ÇAlışmaları Kongresi) 10-15 Eylül 2007 – Ankara. Bildiriler: Edebiyat Bilimi Sorunları ve Çözümleri, Cilt:4 (Yayına Hz. Zeki Dilek, vd.) Ankara, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Başkanlığı: 1691-1718.
  • Uygur Tiliniñ İzahliķ Luġati 1990. Milletler Neşriyatı. Şincañ Uygur Aptonom rayonluķ milletler Tilyazıķ Ħizmeti komiteti luġat bölümi tüzgen.) (UTİL)
  • Yöndemli, F., 2006. Hayat Ağacı, Ejder, Yılan; Nüve Kültür Merkezi Yay., Ankara.
  • Zeyneş İ., Gümüş, M., 1995. Türkçe Açıklamalı Kazak Atasözleri, engin yay., Ankara. (TAKA)