1921

TÜRK İSTİHBARATININ MODERN İSTİHBARATA GEÇİŞ SÜRECİNDEKİ UYGULAMALARININ TÜRKİYE’DE DEMOKRASİNİN GELİŞİMİNE KATKILARI

Bu çalışma, Türk istihbaratının uzun bir zaman dilimine yayılan modern istihbarata geçiş süreci çerçevesinde, Türk istihbaratındaki modernleşme çabalarının Türkiye’de demokrasi düşüncesi ve uygulamalarının tarihi gelişim sürecine ne şekilde katkı yaptığını ortaya koymayı amaçlamaktadır. İstihbarat faaliyetlerinin yasal zemine oturtulması ve kurumsallaştırılması demokrasi uygulamalarının tamamlayıcı unsurlarından biridir. Bu bağlamda; I. Abdülhamid, III. Selim, II. Mahmud, Sultan Abdülmecid, Sultan Abdülaziz ve II. Abdülhamid dönemlerinde istihbarat işlerinin kurumsal ve yasal çerçeveye oturtulması çabaları; İttihat ve Terakki’nin Osmanlı İmparatorluğu’nun yönetimindeki etkisinin giderek arttığı dönemde ilk kurumsal istihbarat organizasyonu Teşkilat-ı Mahsusa’nın kurulması ve Milli Mücadele döneminde istihbarat faaliyetlerinin belirli yasa ve yönetmelikler doğrultusunda yürütülmesine özel önem verilmesi gibi konular bu çalışmanın inceleme alanı içerisine girmektedir. Çalışmada bu konular, tarih ve istihbarat disiplinlerinin metotlarını gözeten disiplinlerarası bir yaklaşımla ve tarihsel süreklilikler de göz önünde bulundurularak değerlendirilmektedir. Böylece Türkiye’de demokrasinin yerleşmesi sürecinin bir de istihbari boyutunun bulunduğu tarihsel olgularla açıklanmaktadır.

THE PRACTISES OF TURKISH INTELLIGENCE AND ITS CONTRIBUTIONS TO DEMOCRACY IN TURKEY DURING THE TRANSITION TO MODERN INTELLIGENCE

This study aims to demonstrate, in what way the modernization efforts of Turkish intelligence contributed to the development of democratic thought and practice in Turkey within the framework of transition to modern intelligence which had spanned a long period of time. Forming a legal base for intelligence activities and institutionalizing of intelligence are complementary elements of democracy practices. In this context, the efforts to put intelligence affairs within the legal and institutional framework during the period of Abdülhamid I, Selim III, Mahmud II, Sultan Abdülmecid, Sultan Abdülaziz and Abdulhamid II; the establishment of the first institutional intelligence organization (Teşkilat-ı Mahsusa) during the period when the influence of the Committee of Union and Progress in the administration of the Ottoman Empire gradually increased; and, paying special attention given to the execution of intelligence activities in the period of the Turkish National Struggle (Turkish War of Independence) in line with certain laws and regulations were within the analysis area of this study. In this study, these issues are evaluated with an interdisciplinary approach that takes into account the methods of history and intelligence disciplines, considering historical continuities. Thus, it is aimed to explain by the historical facts that there is also an intelligence dimension in the process of establishing democracy in Turkey.

PDF

___

Arşivler
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) BCA, Fon: 30-18-1-1, Kutu: 4, Gömlek: 45, Sıra: 12; 18 Ocak 1922.
BCA, Fon: 30-18-1-1, Kutu: 1, Gömlek: 10, Sıra: 19; 9 Eylül 1920.
BCA, Fon: 30-18-1-1, Kutu: 1, Gömlek: 13, Sıra: 5; 18 Eylül 1920.
BCA, Fon: 30-18-1-1, Kutu: 4, Gömlek: 50, Sıra: 7; 22 Şubat 1922.
Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt ve Denetleme Başkanlığı Arşivi (ATASE) İstiklal Harbi Koleksiyonu (1919-1922) (İSH)
ATASE, İSH-11, Kutu: 668, Gömlek: 19; 14 Temmuz 1920.
ATASE, İSH-13, Kutu: 862, Gömlek: 117; 10 Ağustos 1920.
Kitaplar
Bilgin, Mehmet, Teşkilât-ı Mahsusa’nın Kafkasya Misyonu ve Operasyonları, Ötüken Yayınları, İstanbul, 2017.
Çınar, Bekir, Devlet Güvenliği, İstihbarat ve Terör, Sam Yayınları, Ankara, 1997.
Çukurova, Bülent, Kurtuluş Savaşında Haberalma ve Yeraltı Çalışmaları, Ardıç Yayınları, Ankara, 1994.
Hiçyılmaz Ergun, Karakol - Türk Devrimi’nde Bir Gizli Örgüt, Destek Yayınları, İstanbul, 2012.
__________, Teşkilatı Mahsusa, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2014.
İlter, Erdal, Milli İstihbarat Teşkilatı Tarihçesi, MİT Basım Evi, Ankara, 2002.
İrtem, Süleyman Kâni, Abdülhamid Devrinde Hafiyelik ve Sansür, Haz. Osman Selim Kocahanoğlu, Temel Yayınları, İstanbul, 1999.
İskit, Server R., Türkiye’de Matbuat Rejimleri, Ülkü Matbaası, İstanbul, 1939.
Levy-Aksu, Noemi, Osmanlı İstanbulu’nda Asayiş 1879-1909, İletişim Yayınları, İstanbul, 2017.
Ortaylı, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Timaş Yayınları, İstanbul, 2001.
Öztoprak, İzzet, Kurtuluş Savaşı’nda Türk Basını, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1981.
Pehlivanlı, Hamit, Kurtuluş Savaşı İstihbaratında Askerî Polis Teşkilatı, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1992.
__________, Kurtuluş Savaşı İstihbaratında Tedkik Heyeti Amirlikleri, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1993.
Stoddard, Philip H., Teşkilât-ı Mahsusa, Arma Yayınları, İstanbul, 2003.
Turan, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi - Ulusal Direnişten Türkiye Cumhuriyeti’ne - 2. Kitap, Bilgi Yayınları, Ankara, 2009.
Yüksel, Ahmet, Osmanlı İstihbaratı, Kitap Yayınları, İstanbul, 2013.
Makaleler
Aysal, Necdet, “Çöküşten Mütarekeye Osmanlı'da Haberalma”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı.40, s. 523-543, Ankara, 2007.
İlter, Erdal, “Osmanlılarda İstihbarat (XIV.- XIX. Yüzyıllar)”, Avrasya Dosyası Dergisi. Cilt 8, Sayı 2, s. 233-254., Ankara, 2002.
Tezler
Başboğa, Sevcan, Anadolu Ajansı (1920-1922), Yeditepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2007.
Çağlak, Aykut, Türk ve Rus İstihbaratı (1900-1925), Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2019.
Gör, Emre, II. Abdülhamid Döneminde Osmanlı İstihbarat Ağı (1876-1909) Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Ankara, 2018.
Safi, Polat, The Ottoman Special Organization - Teşkilat-i Mahsusa: An inquiry into its operational and administrative characteristics, Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2012.
Hepkon, Zeliha, Kemalist İdeolojinin Oluşumunda Kitle İletişim Araçlarının Rolü: Matbuat ve İstihbarat Müdiriyet-i Umumiyesi (1920-1931), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İletişim Bilimleri Bilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2008.