BAŞVEKİL İSMET PAŞA’NIN “SOVYETLERLE İŞ BİRLİĞİNE EVET, KOMÜNİZME HAYIR” SEYAHATİ VE NETİCELERİ (26 NİSAN-9 MAYIS 1932)

Millî Mücadele döneminde temelleri atılan Türk-Sovyet dostluğu yapılan antlaşmalar ve karşılıklı ziyaretlerle giderek güçlenmiştir. 1930 yılından itibaren Türkiye’nin Batı’yla münasebetlerini düzeltmek hususundaki faaliyetleri, Sovyet Rusya’da endişe yaratmaya başlamıştır. Nitekim Uzakdoğu’da Japonya ile gerginlik yaşayan, her an Batılı devletler tarafından saldırıya uğrayacağı endişesi taşıyan Sovyet Rusya, böyle bir dönemde yakın ilişkiler içerisinde olduğu Türkiye’yi kaybetmek niyetinde değildir. Bu yüzden Hariciye Komiseri Litvinov, Türk-Sovyet dostluğunu güçlendirmek ve Türkiye’nin Sovyet Rusya’dan yana politika gütmesine tesir etmek amacıyla İsmet Paşa’yı ülkesine davet etmiştir. Yapılan daveti kabul eden İsmet Paşa kalabalık bir heyetle Sovyet Rusya’ya gitmiştir. İki ülke arasında Sovyet topraklarında ilk kez üst düzeyde yüz yüze görüşmeler yapılmıştır. Bu dönemde Türkiye’nin politikası “Sovyetlerle iş birliğine evet, Komünizme hayır” olmuştur. Buna karşın Sovyet Rusya’nın ise Türkiye’ye ekonomik, teknolojik ve askeri üstünlüğünü gösterip Batıya ihtiyacı olmadığını hissettirmek ve en büyük müttefiki konumundaki kendi yanında tutmak yönündedir. Söz konusu seyahat siyasi, ticari ve iktisadi alanlarda önemli faydalar sağlaması yanında, iki ülkenin birbirlerine karşı duydukları güvenin artması ve ilişkilerin pekiştirilmesine de tesir etmiştir. Çalışmanın amacı, Cumhuriyet’in ilk yıllarında iki ülke arasındaki ilişkileri 1932 senesinde gerçekleşen resmi seyahat bağlamında incelemektir. Bu bağlamda makalede yaklaşık iki hafta süren seyahat ve sonuçları değerlendirilmiştir. Çalışmada başta Türk basını olmak üzere Rusya Devlet Sosyo-Politik Tarih Arşivi ve Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi’nden istifade edilmiştir.

THE TRAVEL OF THE PRIME MINISTER ISMET PASHA WITHIN THE PRINCIPLE OF “YES TO COOPERATION WITH THE SOVIETS, NO TO COMMUNISM” AND ITS RESULTS (26 APRIL-9 MAY 1932)

The Turkish-Soviet friendship, the foundations of which were laid during the National Struggle period, gradually strengthened with the treaties and mutual visits. Since 1930, activities in Turkey's relations with the West to fix the issue, the Soviets began to cause concern in Russia. Indeed, living in tension with Japan in the Far East, and at every moment fearing of being attacked by Western states with Soviet Russia, Turkey does not intend to lose such a close relationship at that period. For this reason, Foreign Affairs Commissioner Litvinov invited Ismet Pasha in his country in order to strengthen Turkish-Soviet friendship and to influence Turkish policy in favor of Russia. Accepting the invitation, İsmet Pasha went to Soviet Russia with a large delegation. It was the first high-level face-to-face meeting between two countries in Soviet territory. Turkey's policy at the time was: "Yes to cooperation with the Soviet Union, no to communism". However, Soviet Russia's policy was to show Turkey its supremacy economically, technologically and militarily, so that they do not need the West and to keep Turkey as its greatest ally. This visit not only provided significant benefits in political, commercial and economic fields, between two countries but also increased the confidence of the two countries towards each other and strengthened the relations. The aim of the study is to examine the relations between two countries in the early years of the Republic Period in the context of official visit in 1932. In this context, about two weeks of trip and its results were evaluated in the article. Turkish press, Russian State Archive of Socio-Political History, Archives of the Republic of Turkey and Presidential State Archives have been used in this study.

PDF

___

Arşivler T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) BCA, 30-10-00-00 / 13-74-04.
BCA, 30-10-00-00 / 13-74-05.
BCA, 30-10-00-00 / 146-43-19.
BCA, 30-10-00-00 / 248-677-09.
BCA, 30-10-00-00 / 248-677-08.
BCA, 30-18-01-02 / 27-25-01.
BCA, 30-18-01-02 / 41-85-07.
BCA, 30-18-01-02 / 43-18-13.
BCA, 30-18-01-02 / 48-64-14.
BCA, 30-18-01-02 / 53-23-20.
Rusya Devlet Sosyo-Politik Tarih Arşivi (RGASPI) RGASPI, 82-2-1328 / 123
RGASPI, 82-2-1328 / 124
RGASPI, 82-2-1328 / 125
RGASPI, 82-2-1328 / 126
RGASPI, 82-2-1328 / 127
RGASPI, 82-2-1328 / 128
RGASPI, 82-2-1328 / 129
RGASPI, 82-2-1328 / 130
RGASPI, 82-2-1328 / 131
RGASPI, 82-2-1328 / 132
RGASPI, 82-2-1328 / 133
RGASPI, 82-2-1328 / 135
RGASPI, 82-2-1328 / 136
RGASPI, 82-2-1328 / 137
RGASPI, 82-2-1328 / 138
RGASPI, 82-2-1328 / 139
Atatürk’ün Milli Dış Politikası (Cumhuriyet Dönemine Ait 100 Belge) 1923- 1938, Cilt II, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1981.
Bilge, Suat, Güç Komşuluk: Türkiye-Sovyetler Birliği İlişkileri 1920-1964, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara, 1992.
Bulut, Semih, Atatürk Dönemi Türkiye-ABD İlişkileri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2010.
Esmer, Ahmet Şükrü, Siyasi Tarih (1919-1939), Güney Matbaacılık, Ankara, 1953.
Gönlübol, Mehmet- Sar, Cem, Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1995), Siyasal Kitabevi, Ankara, 1996.
Gürsel, Haluk Ferden, Tarih Boyunca Türk-Rus İlişkileri, Ak Yayınları, İstanbul, 1968.
Gürün, Kamuran, Türk-Sovyet İlişkileri (1920-1953), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1991.
İnönü, İsmet, Hatıralar, Cilt II, Sebahattin Selek (Yay. Haz.), Bilgi Yayınevi, Ankara, 1987.
Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Cilt V, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2017.
Kolesnikov, Aleksandr, Atatürk Dönemi Türk-Rus İlişkileri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2010.
Kurat, Akdes Nimet, Türkiye ve Rusya, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1990.
Qasımlı, Musa, Türkiye-Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği İlişkileri 1960- 1980, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2013.
Saray, Mehmet, Atatürk’ün Sovyet Politikası, Damla Neşriyat, İstanbul, 1990
Soysal, İsmail, Türkiye’nin Siyasal Antlaşmaları (1920-1945), Cilt I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2000.
Tacibayev, Raşid, Kızıl Meydan’dan Taksime Siyasette, Kültürde ve Sanatta Türk Sovyet İlişkileri, Truva Yayınları, İstanbul, 2004.
Tekeli, İlhan- İlkin, Selim, Uygulamaya Geçerken Türkiye’de Devletçiliğin Oluşumu, ODTÜ Yayınları, Ankara, 1982.
Tezel, Yahya Sezai, Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950), Yurt Yayınları, Ankara, 1982.
Türk Dış Politikası, Cilt I, Baskın Oran (Ed), İletişim Yayınları, İstanbul, 2009.
Türk Dış Politikasının Analizi, Faruk Söylemezoğlu (Der), Der Yayınları, İstanbul, 1998.
Türkiye Dış Politikasında 50 Yıl Cumhuriyetin İlk On Yılı ve Balkan Paktı (1923-1934), T.C. Dışişleri Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1973.
Vandov, Dimitır, Atatürk Dönemi Türk-Sovyet İlişkileri, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2014.
Yerasimos, Stefanos, Kurtuluş Savaşında Türk-Sovyet İlişkileri (1917-1923), Boyut Kitapları, İstanbul, 2000.
Alaettin Cemil, “Moskova’ya Doğru: Moskova Yolunda 27 Nisan 1932”, Cumhuriyet, 5 Mayıs 1932.
Alaettin Cemil, “Rusya Mektupları: Rusya’yı Bir Cümle ile Tarif; Yepyeni Bir Alem”, Cumhuriyet, 9 Mayıs 1932.
Cevat Nizami, “Rusya ve Biz”, Akşam, 19 Mayıs 1932.
Doğan, Hulusi, “Sanayinin Musikisi Nasıl Başladı, Nasıl Bitti? Sümerbank Nazilli Basma Fabrikası’na Tarihsel Bir Bakış”, Ege Akademik Bakış, Cilt 7, Sayı: 2 (2007), s. 661-689.
Temuçin, Faik Ertan, “İsmet İnönü’nün Rusya Gezisi”, Atatürk’ten Soğuk Savaşa Türk-Rus İlişkileri I. Çalıştay Bildirileri (Ankara 14-15 Mayıs 2010),
Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2011, s. 211-222.
Hakkı Tarık, “Sovyetleri Ziyaret: Kiev'de Bir Duruş”, Vakit, 6 Mayıs 1932.
Hakkı Tarık, “Sovyetleri Ziyaret: 3”, Vakit, 8 Mayıs 1932.
Hakkı Tarık, “Sovyetleri Ziyaret: 4”, Vakit, 9 Mayıs 1932.
İlkin, Selim, “Birinci Sanayi Planının Hazırlanışında Sovyet Uzmanların Rolü”, ODTÜ Gelişme Dergisi, Özel Sayısı (1979-1980), s. 257-288.
Kamalov, İlyas, “1920-30’lu Yıllarda Gelişen Türk-Rus Ekonomik Münasebetleri”, Atatürk’ten Soğuk Savaşa Türk-Rus İlişkileri I. Çalıştay Bildirileri (Ankara 14-15 Mayıs 2010), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2011, s.223-231.
Korhan, Tuğba, “Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Yıllarında Türk-Rus Ticari ve Ekonomik İlişkileri Üzerine”, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 1, Sayı: 24 (2012), s. 91-104.
Mahmut Nedim, “Hakiki Dostluk; Açık Söylemeği, Dürüst Yürümeyi Emreder”, Milliyet, 10 Mayıs 1932.
Müezzinoğlu, Ersin, “İsmet Paşa’nın 1932 Sovyet Rusya Ziyareti”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 20, Sayı: 2 (Eylül 2018), s. 249- 260.
Selim Ragıp, “Rusya Mektubu: Bu Sene 82 Milyon Rus Mektebe Sevk Edilecek”, Son Posta, 6 Mayıs 1932.
Selim Ragıp, “Rusya’da Spor: Moskova ve Ukrayna Müsabakası”, Son Posta, 11 Mayıs 1932.
Selim Ragıp, “Sovyet Rusya’da Neler Gördüm: 1”, Son Posta, 15 Mayıs 1932.
Yaşar, Semiz-Güngör, Toplu, “Cumhuriyet Döneminde Devlet Tarafından Kurulan İlk Sanayi Kuruluşu Kayseri Sümerbank Bez Fabrikası”, SUTAD, Sayı 45 (Nisan 2019), s. 29-59.
Vala Nureddin, “Rusya İntibaları: Kiev”, Akşam, 8 Mayıs 1932.
Vala Nureddin, “Bolşevik Rejimine Dair Bir Tefelsüf”, Akşam, 10 Mayıs 1932.
Yüceer, Saime, “Atatürk Dönemi (1919-1938) Türk-Rus İlişkilerinin Siyasi Boyutu”, Atatürk’ten Soğuk Savaşa Türk-Rus İlişkileri I. Çalıştay Bildirileri (Ankara 14-15 Mayıs 2010), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2011, s. 61-106.
Seyfi, Yıldırım, “Türk-Sovyet Ekonomik İlişkileri ve Heyetler, 1923-1938”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 5, Sayı: 3 (Eylül 2008), s. 7-34.
Yunus Nadi, “Moskova Ticaret Odası’nda”, Cumhuriyet, 9 Mayıs 1932.
Yunus Nadi, “İsmet Paşa’nın Rusya Seyahati ve Neticeleri: 3”, Cumhuriyet, 13 Mayıs 1932.
Süreli Yayınlar Akşam
Cumhuriyet
Hâkimiyeti Milliye
Milliyet
Son Posta
Vakit