LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI SONRASINDA TÜRK BASININDA FRANSIZ OKULLARI SORUNU (1923-1924)
Fransız Okulları Sorunu , Ocak 1924te Fransız yönetiminin Türk Hükümetine bir nota vererek, Lozanda çözüme kavuşturulmuş olan okullar sorununu tekrar müzakere etmek istemesiyle doğmuştur. Sorun, Fransız Katolik misyon okullarının Türk Hükümetinin emirlerine uymamasıyla büyümüş ve söz konusu okullar 1924 yılının Şubat-Nisan ayları arasında kapatılmıştır. Okulların kapatılma nedeni, dini simgelerin, özellikle de Katolikliğin alâmet-i farikası olan hacın sınıflardan kaldırılmamasıdır. Sorun, ancak 1924 Ekiminde Türkiye, Fransa ve Vatikanın üzerinde uzlaştığı bir formülle aşılmış ve okullar yeniden faaliyete geçebilmiştir. Krizin patlak verdiği aylarda Türk basını gelişmeleri yakından takip etmiş ve hükümetin kararlarının arkasında durarak Fransa üzerinde bir kamuoyu baskısı yaratmaya çalışmıştır. Bu çalışmada öncelikle Tanzimattan Cumhuriyete uzanan süreçte yabancı okullar sorununun tarihsel arka planı üzerinde durulmuştur. Daha sonra Türk gazetelerinde çıkan haber ve yorumlar üzerinden devletin ve kamuoyunun Fransız okulları sorununa yaklaşımı incelenmeye çalışılmıştır.
The French Schools Issue in Turkish Press after Lausanne Peace Treaty (1923-24)
The French schools issue has risen when the French government sent a note to the Turkish government for re-negotiations on the subject after the peace treaty of Lausanne where it was settled to a conclusion. This issue escalated when the French catholic missionary schools defied the Turkish government s commandment and these schools were closed between February-April, 1924. The reason for the closure of these schools is the removal of religious symbols, especially the distinguishing mark of Catholicism, the cross. This issue could be overcome by a formula devised and agreed upon by Turkey, France and Vatican in October 1924. The Turkish press has closely followed the proceedings and has tried to create a public influence on the French by supporting the Turkish government s position. In this study, primarily the historical background of the foreign school issue between the Tanzimat and republic period is investigated. Furthermore, the approach of the governments and public opinion towards the French schools issue through news and comments in the Turkish press has been scrutinized.
___
- AKYÜZ, Yahya, Türk Eğitim Tarihi (M.Ö. 1000-M.S. 2007), 11.B., Ankara, Pegem A Yay., 2007. BABOT, Christiane, La mission des Augustins de lAssomption à Eski-Chéhir 1891-1924, İstanbul-Strasbourg, Les Éditions Isis, 1996. BACQUÉ-GRAMMONT, Jean-Louis ve diğerleri, Représentants permanents de la France en Turquie (1536-1991) et de la Turquie en France (1797-1991), İstanbul-Paris, Isis Yay., 1991. DERİNGİL, Selim, İktidarın Sembolleri ve İdeoloji: II. Abdülhamid Dönemi (1876-1909), 2.B., çev. Gül Çağalı Güven, İstanbul, Yapı Kredi Yay., 2002. FORTNA, Benjamin C., Mekteb-i Hümayun: Osmanlı İmparatorluğunun Son Dönemlerinde İslam, Devlet ve Eğitim, İstanbul, İletişim, 2005. GRANGE, Daniel J., LItalie et la Méditerranée (1896-1911): Les Fondements dune politique étrangère, C.1, Rome, École Française de Rome, 1994. (KANSU) Nafi Atuf, Türkiye Maarif Tarihi Hakkında Bir Deneme, C.1, Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi, 1930. KIESER, Hans-Lukas, Iskalanmış Barış: Doğu Vilayetlerinde Misyonerlik, Etnik Kimlik ve Devlet 1839-1938, 2.B., İstanbul, İletişim, 2005. KOCABAŞOĞLU, Uygur, Anadoludaki Amerika Kendi Belgeleriyle 19. Yüzyılda Osmanlı İmpatorluğundaki Amerikan Misyoner Okulları, 3.B., Ankara, İmge, İstanbul, 2000. Lozan Barış Konferansı Tutanaklar Belgeler, I. Takım, C.1, Kitap 2, çev. Seha L. Meray, Ankara, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yay., 1970. Lozan Barış Konferansı Tutanaklar Belgeler, Takım II, C.1, Kitap 1, çev. Seha L. Meray, Ankara, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yay., 1972. MARMARA, Rinaldo, Bizanstan Günümüze İstanbul Latin Cemaati ve Kilisesi, çev. Saadet Özen, İstanbul, Kitap Yayınevi, 2006. MICHEL, Frère Ange, Saint-Josephin Öyküsü-1 (1870-1923), çev. Demir Alp Serezli, İstanbul, Saint-Joseph Lisesi Eğitim Vakfı, 2002. MICHEL, Frère Ange ve SEREZLİ, Demir Alp, Saint-Josephin Öyküsü-2 (1923- 1968), İstanbul, Saint Joseph Lisesi Eğitim Vakfı, 2006. MUTLU, Şamil, Osmanlı Devletinde Misyoner Okulları, 2.B., İstanbul, Gökkube, 2005. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, haz. Ferit Devellioğlu, 24.B., Ankara, Aydın Kitabevi Yay., 2007. Özel Okullar Mevzuatı, İstanbul, Yeni Matbaa, 1954. ÖZEN, Saadet, Yüz Elli Yılın Tanığı Notre Dame de Sion, 2.B., İstanbul, Yapı Kredi Yay., 2006. PERNOT, Maurice, Rapport sur un voyage détude à Constantinople, en Egypte et en Turquie dAsie (Janvier-Août 1912), Paris, [t.y.]. SEZER, Ayten, Atatürk Döneminde Yabancı Okullar (1923-1938), Ankara, TTK, 1999. SOYSAL, İsmail, Türkiyenin Siyasal Andlaşmaları, C.1, 3.B., Ankara, TTK, 2000. ŞİŞMAN, Adnan, XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devletinde Yabancı Devletlerin Kültürel ve Sosyal Müesseseleri, Ankara, Atatürk Araştırma Merkezi, 2006. THÉVENIN, André, La Mission laïque française à travers son histoire 1902- 2002, Paris, Mission Laïque Française, 2002. TURAN, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi II: Ulusal Direnişten Türkiye Cumhuriyetine, 2.B., Ankara, Bilgi Yay., 1998. Makaleler BURROWS, Mathew, Mission civilisatrice: French Cultural Policy in the Middle East, 1860-1914, The Historical Journal, Vol. 29, No.1, March 1986. DUMONT, Paul, A laube du rapprochement franco-turc: le colonel Mougin, premier représentant de la France auprès du gouvernement dAnkara (1922- 1925), La Turquie et la France à lépoque dAtatürk, Paris, Association pour le développement des études turques, 1991. DUTTON, Samuel T., Education in the Turkish Empire, Reconstruction in Turkey. A Series of Reports Compiled fort he American Committee of Armenian and Syrian Relief, ed. William H. Hall, New York, y.y., 1918. Édouard Herriot, AnaBritannica, C.10, İstanbul, Ana Yayıncılık, 1987. KOÇAK, Cemil, Tanzimattan Sonra Özel ve Yabancı Okullar, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, C.2, İstanbul, 1985. ÖKÇÜN, A. Gündüz, Yabancıların Türkiyede Okutma Hürriyeti, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt 14, Sayı 2, 1959, ss.140- 166. SHORROCK, William I., The French Presence in Syria and Lebanon before the First World War, 1900-1914, Historian, Vol.34, No.2, February 1972. SYLVÈRE, Paul, Les Ecoles françaises en Turquie, Le Correspondant, T.301, No.1517, (10 Déc. 1925). ŞANLI, Cemal, Türkiyedeki Yabancı Dini, İlmi, Hayri Kurumların Hukuki Durumu ve Gayrimenkul İktisapları, Prof. Dr. Hıfzı Timurun Anısına Armağan, İstanbul, İstanbul Üniversitesi, 1979, s.839-877. TİMUR, Hıfzı, Türkiyede Bulunan Yabancıların Okuma ve Okutma Hürriyeti Bakımından Durumu, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt 11, Sayı 1-2, 1945, s.271-287. YORULMAZ, Şerife, Osmanlı İmparatorluğunda Ruhsatsız Okullaşma: 19. Yüzyılda Açılan Gayrimüslim ve Yabancı Okullar Üzerine Bir Değerlendirme, Doğu Batı, C.13, No.54, (Ağustos, Eylül, Ekim 2010).