İktisadi kalkınma yolunda öncü bir danışma organı: Ali İktisat Meclisi

Türk Hükümeti, 1920 'li yılların sonunda gerek özel girişimin elindeki sermaye birikiminin yetersizliği, gerekse de 1929 dünya buhranı sonucu artan iflaslar nedeniyle özel kesimin beklenen sanayileşmeyi gerçekleştiremeyeceğini düşünmüştür, iktisadi politika arayışları kurulan Serbest Fırka'nın beklenenden fazla ilgi görmesiyle hızlanmış ve sanayileşmenin hızlandırılması aynı zamanda siyasi bir gereklilik olmuştur. Serbest piyasa ekonomisi çerçevesinde sadece piyasa güçleri ile ulusal bir iktisat politikası izlenemeyeceği açıktır. Bu amaçla politik kararların alınacağı, gerekli bilgilerin sağlanacağı ve baskı gruplarının da karar alma sürecine dâhil edileceği kurumlara ihtiyaç duyulmaya başlanmıştır. Bu çalışmada kurumsallaşma çabaları sonucunda kurulmuş örgütlerden biri olan Ali iktisat Meclisi (AİM) konu edilmiştir. 19. yüzyılda Avrupa'da kurulan örnekleri gibi Türkiye'de kurulan AIM'nin de iktisadi açıdan düzenleme ve geliştirme amacıyla gerçekleştirilmesi gereken iktisadi gelişmeleri tespit ederek bir program oluşturması beklenmiştir. 1927 yılında kurulan AİM'nin yaptığı çalışmalarla Türk iktisat tarihi içinde önemli yere sahip kanunların hazırlanması ve örgütlerin kurulmasında etkili olduğu söylenebilir. Bu nedenle çalışma ÂİM'ni ortaya çıkaran iç ve dış koşulları betimleyen kısa bir açıklama ile başlamakta ve AİM'nin araştırmaları sonucunda hazırlanan raporların önemli sonuçlarını vurgulamaktadır. Ülke genelinde araştırmalar yaparak, sanayi ve ticaret alanına ilişkin raporlar hazırlayan AİM, Avrupa 'daki örneklerinden farklı olarak, sınıfsal çıkar çatışmalarını uzlaştırmaktan ziyade özel kesimin bazı isteklerinin hükümete intikali için bir kanal olmuştur.

A pioneering consultation organ on the path of economic development: Supreme Assembly of Economics

For both the deficiency of the capital accumulation in the hands of the private enterprise and the increasing bankruptcies happening due to the 1929 Great Depression as well, Turkish Government had considered that the private enterprise wouldn't realize the expected industrialization. The trials for the economic policies had accelerated by the founded Free Republican Party's (FRP) support more than the expected and the acceleration of the industrialization had become a political necessity as well. This study evaluates the Supreme Assembly of Economics (SAE), an organization which had been founded as a result of the institutionalization attempts. Like the examples founded in the 19th century, Europe, it had been expected that the SAE's commitment of a program by the aim of the organization and development economically. It can be mentioned that SAE had been effective on the establishment of the important organizations and the laws in the Turkish Economic History. For this reason, the study begins with a short explanation describing the domestic and foreign reasons exposing SAE and underlines the important results of the reports prepared by the inquiries of SAE. Preparing reports about the industrial and commercial fields by committing inquiries in whole of the country, SAE, unlike its counterparts in Europe, had been a channel for the transition of the demands of the private enterprise through the Government than the conciliation of the interests of the class conflicts.

PDF

___

Âli İktisat Meclisi Raporları (1 Mart-19 Mart 1928), 1928 Birinci İçtima Devresi, Gümrük Tarifelerinde Kabul ve Takip Edilecek Esaslar, Türk Ocakları Merkez Heyeti Matbaası, 1928.
Âli İktisat Meclisi Raporları, 1928 İkinci İçtima Devresi, Gümrük Siyasetimizin Esasları, Hâkimiyeti Milliye Matbaası, 1929.
Âli İktisat Meclisi Raporları, Madenlerimizden En İyi Surette İstifade Şekli Nedir?, Ankara, Başvekâlet Müdevvenat Matbaası, 1933.
Âli İktisat Meclisi Raporları, Türkiye'de Sanayi Nasıl Tesis ve İnkişaf Edebilir?, Ankara, Başvekalet Müdevvenat Matbaası, 1933.
Başkaya, Fikret, Devletçilikten 24 Ocak Kararlarına, Türkiye Ekonomisinde İki Bunalım Dönemi, Maki Basın Yayın, Ankara, 2004.
Boratav, Korkut, "Büyük Dünya Bunalımı İçinde Türkiye'nin Sanayileşme ve Gelişme Sorunları: 1929-1939", Tarihsel Gelişimi İçinde Türkiye Sanayi, Ankara, TMMOB Makine Mühendisleri Odası Yayın No: 106/1, 1977.
Boratav, Korkut, Türkiye İktisat Tarihi 1908-1985, İstanbul, Gerçek Yayınevi, 1989.
Boratav, Korkut, Türkiye 'de Devletçilik, 2. Baskı, Ankara, İmge Kitabevi, 2006.
Danilov, Vladimir, "Mustafa Kemal Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Bağımsız Gelişmesinin İlkeleri", Uluslar arası Atatürk Konferansı Tebliğleri, c.l, İstanbul, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 10-11 Kasım 1980.
Derin, Haldun, Türkiye'de Devletçilik, İstanbul, İstanbul Yayınevi, 1940.
Durdu, Mehmet Burak, "Camilla Jaquart'm Raporuna Göre Atatürk Döneminde Türk Ekonomisi", Kastamonu Eğitim Dergisi, C. 16, No: 1, ( Mart 2008).
Gürbüz, Cazim, Atatürk Ekonomisi ve Beş Destan Adam, İstanbul, Asya Şafak Yayınları, 2009.
Hâkimiyet-i Milliye, 21 Nisan 1933
İlkin, Selim ve İlhan Tekeli, "Cumhuriyetin İlk Yıllarında Sanayinin Korunması Sorunu ve Ticaret Sermayesinin Tavrı", Makine Mühendisleri Odası Sanayi Kongresi, 1976.
İlkin, Selim ve İlhan Tekeli, Devletçilik Öncesi Sanayi Politikası Arayışları, Makine Mühendisleri Odası Sanayi Kongresi, 1976.
İnan, Afet, İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat-4 Mart 1923), Ankara, TTK Basımevi, 1989.
Karabekir, Kazım, İktisat Esaslarımız, (Yay. Haz. Orhan Hülagü ve Ömer Özalp), Emre Yayınları, İstanbul, 2001.
Kazgan, Gülten, Tanzimat'tan 21. Yüzyıla Türkiye Ekonomisi Birinci Küreselleşmeden İkinci Küreselleşmeye, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2002.
Kesebir, Şakır, İktisadi Vaziyetimize Dair Rapor, Ankara, TBMM Matbaası, 1930.
Koçak, Cemil, Geçmişimiz İtinayla Temizlenir, 5. Baskı, İstanbul, İletişim Yayınları, 2010.
Korum, Uğur, "1923-1929 Döneminde Türkiye'de İmalat Sanayi ve Sanayi Politikaları", A.Ü. SBF Maliye Enstitüsü ve Türkiye Ekonomi Kurumu (Haz.), Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası ve Türkiye'nin Ekonomik Gelişmesi Semineri. Ankara, A.Ü. SBF Yayınları, 1982.
Kuruç, Bilsay, Belgelerle Türkiye İktisat Politikası (1929-1932), c.l, Ankara, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 1988.
Küçük, Yalçın, Plânlama, Kalkınma ve Türkiye, 4. Basım, İstanbul, Tekin Yayınevi, 1975.
Küçük, Yalçın, Türkiye Üzerine Tezler: 1. Cilt, İstanbul, Salyangoz Yayınları, 2007.
Makal, Ahmet, Türkiye'de Tek Partili Dönemde Çalışma İlişkileri: 1920-1946, Ankara, İmge Kitabevi, 1999.
Parasız, İlker, Türkiye Ekonomisi, Bursa, Ezgi Kitabevi Yayınları, 2003.
Serin, Necdet, Türkiye'nin Sanayileşmesi, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları No. 167-149, Ankara, Sevinç Matbaası, 1963.
Sevim, Ali(Haz.), Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri, Ankara, Atatürk Araştırma Merkezi, 2006.
Tecer, Meral, "Atatürk Döneminde (1923-1938) Ekonomik Örgütlenme", Amme İdaresi Dergisi, Cilt. 39, sayı 4, Aralık 2006.
Tekeli, İlhan ve Selim İlkin, 1929 Dünya Buhranında İktisadi Politika Arayışları, Ankara, ODTÜ İdari Bilimler Fakültesi Yayınları: 30, Türkiye Belgesel İktisat Tarihi Serisi: 2, 1983.
Tezel, Yahya Sezai, Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950), 3. Baskı, İstanbul, Yurt Yayınları, 1994.
Tokgöz, Erdinç, Türkiye'nin İktisadi Gelişme Tarihi (1924-2007), 8. Bası, Ankara, İmaj Yayınevi, 2007.
Tunaya, Tarık Zafer, Atatürk Döneminin Ekonomik ve Toplumsal Tarihiyle İlgili Sorunlar Sempozyumu içinde (14-16 Ocak 1977), İstanbul, İstanbul Yüksek İktisat ve Ticaret Mektebi Mezunları Derneği Yayını, 1977.
Ülken, Yüksel, Atatürk ve İktisat, Ankara, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1981.
Zarakolu, Avni, "1929-30 Dünya Ekonomik Krizi Karşısında Türk Ekonomisi ve Alınan Krizle Mücadele Tedbirleri", A.Ü. SBF Maliye Enstitüsü ve Türkiye Ekonomi Kurumu (Haz.), Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası ve Türkiye 'nin Ekonomik Gelişmesi Semineri, Ankara: A.Ü. SBF Yayınları, 1982.