FRANSIZ İŞGALİNDE OSMANİYE (CEBEL-İ BEREKET) VE RAHİME HATUN ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Milli Mücadele’nin güney cephesinde yer alan Osmaniye, jeostratejik bakımından büyük bir önem taşımaktadır. Bölgenin tren hattı üzerinde yer alması Antep, Adana, Maraş ve Hatay’da yürütülen bağımsızlık savaşı açısından önem arz etmektedir. Bu çalışmanın da temel sorunsalı arka planda yer alan hatta unutulan Osmaniye Kuvayı Milliyecilerinin Ermenilerle birlikte Fransız işgal güçlerine karşı vermiş oldukları amansız mücadeleyi ele almak olmuştur. Fransızların bölgeyi işgal eder etmez yönetime nasıl el koydukları, Türklere ait toprakların işbirlikçi Ermeni kuvvetlerine dağıtıldığı ve “böl-yönet” politikası sonucu bölgede işgallerin nasıl kalıcı hale getirilmeye çalışıldığı araştırmanın temel odağını oluşturmaktadır. Araştırmada her anı yazarının bahsetmeden geçemeyeceğim deyip övdüğü Rahime Hatun’un, dönemin olaylarıyla kendi tarihsel zamanı içinde ele alınıp- derli toplu olarak biyografisi oluşturulmaya çalışılmıştır. Bu çalışmanın amacı; kısmi olarak kullanılmamış arşiv belgelerinden, özel arşivlerden, zabıt ceridelerinden, dönemin basınına yansıyan neşredilmemiş anılardan yararlanılarak literatürün noksan kalan kısmına katkı sağlamak olmuştur.

AN EVALUATION ON OSMANIYE UNDER THE FRENCH OCCUPATION AND RAHIME HATUN

Osmaniye, which was located in the southern front of the Turkish National Struggle has quite an important place geostrategically. Because the region was on the railway route combining the east to the west, the north to the south, it carried great importance on the wars of independence in Antep, Adana, Maraş and Hatay. The main problematic of this article was the evaluation of Osmaniye’s forgotten paramilitary forces and fight against the French forces along with the Armenian groups. The main focus of the article was selected as the evaluation of how the French forces grasped the region, and how the occupations were tried to be facilitated by way of divide and rule policy. In the article, especially Rahime Hatun’s biography and services were remembered whose helpful services to the National Struggle were commemorated by any of the authors on the topic. The main target of the research was the utilization of archival documents which were used partially, private archives, legislation records, and the memoirs in those year’s press and contribution to the literature’s gaps.

PDF

___

http://earsiv.sehir.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11498/6847/001504963006.pd f?sequence=1. (08.02.2016)
http://www.haberinortasi.com/cebelibereket-sancagi-ve-vilayetinin-kurulmasimakale,90.html (08.02.2016)
Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi
Büyük Lügat ve Ansiklopedisi
Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi
Turkısh Studıes
Tarih ve Toplum
Kastamonu Eğitim Dergisi
Belleten
Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi
Yeni Adana
Milliyet
Yüreğir, Ahmet Remzi, “Ermeniler Tarafından Minarede Öldürülen Müezzin, Telgraf Direğine Asılan Tel Müdürü”, Yeni Adana, 23 Sonkanun 1943.
Yorulmaz, Şerife, “Çukurova’da Kuva-yi Milliye Yapılanmasının Temel Özellikleri”, Atatürk Yolu Dergisi, Ankara Üniversitesi, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Mayıs-Kasım 2005, Yıl:18, Sayı:35-36, Ankara, 2006. s.345-373.
Uçman, Abdullah, “Ali İlmi Fani (Bilgili)’nin Bir Mektubu”, Tarih ve Toplum, Sayı 114, Haziran 1993, s.39.
Toros, Taha, “Mesud Fani Üzerine”, Tarih ve Toplum, S.61, Ocak 1989. s.50-62.
Sonyel, Salahi, “Yeni Belgelerin Işığı Altında Ermeni Tehcirleri”, Belleten, C.XXXVI, Ocak 1972. s.31-69.
Sarınay, Yusuf, “Atatürk’ün Hatay Politikası-1- (1936-1938)”Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 34, Cilt: XII, Mart 1996. s.407-454.
Sakallı, Rıfat, “Çukurova’nın Kurtuluş Hatıraları”, Yeni Adana, 5 Ocak 1965.
Önder, Ali Rıza, “Cebelibereket Sancağı ve Rahime Hatun”, I. Uluslararası Karacaoğlan ve Çukurova Halk Kültürü Sempozyumu, Adana, 20-25 Kasım 1991.
Kurt, Yılmaz, “Osmaniye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.33, İstanbul, 2007.s.478-480.
Kılıç, Remzi, “Millî Mücadele’de Gizik Duran ve Faaliyetleri,”IV. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu, (10-11 Nisan 2003), Kayseri. s. 361-377.
İslam, İbrahim, “Milli Mücadeleye Muhalif Bir Gazete: Ferda”, Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, S-12. (2009) s.158-174.
Halaçoğlu, Yusuf, “Cebel-i Bereket”, Türkiye Diyanet Vakfı, İslam Ansiklopedisi, C.7, İstanbul, 1993. s.185-186.
Güher, Ebru, “Maarif Salnamelerine Göre Cebel-i Bereket’te Eğitim Öğretim,” Turkısh Studıes, Volum 9/4 Spring 2014, s. 457-467.
Gediklioğlu, Kenan, “Osmaniye’nin Kurtuluşu”, Yeni Adana, 7 Ocak 1954.
Eyice, Ahmet, “Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Mücadelesi Sırasında Maraş’ta Ermeni Mezalimi,” Belleten, Cilt LXVII, Aralık 2003, Sayı 250. s.911
Dağıstan, Adil, “Sancak’ta Fransız Mandat Yönetimi ve Türkiye”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi CXX, Kasım 2004.s.690
Çelik, Kemal, “Milli Mücadelede Adana (Güney), Havalisi Komutanları”, Milli Mücadelede Güney Bölgesi Sempozyumu, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2015, s.639.
Coşar, Ömer Sami, “Musa Dağı’nın Öteki Yüzü”, Milliyet,16 Haziran 1982.
Coşar, Ömer Sami, “Musa Dağı’nın Öteki Yüzü”, Milliyet, 20 Haziran 1982.
Coşar, Ömer Sami, “Musa Dağı’nın Öteki Yüzü”, Milliyet, 19 Haziran 1982.
Sükan, Bige,“1921 Tarihli Türk-Fransız Anlaşması’nın Hazırlık Aşaması”, Uluslararası İkinci Atatürk Sempozyumu, CII, Ankara, Eylül 1991. s.905
Bereket, B. Ünal, “Osmaniye Şehrinin Tarihi Coğrafyası”, Kastamonu Eğitim Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 3, Mart 1997.s.82
Yurtsever, Cezmi, Osmaniye Kahramanlar ve Yiğitler Diyarı, Ekrem Matbaa, Adana, 2012
Yaycıoğlu, Necat, Osman Tufan Paşa, Ekrem Matbaası, Adana, 2012.
Ursavaş, Ali Saip, Çukurova Faciaları ve Urfa’nın Kurtuluşu, Nurettin Uycan Basımevi, İstanbul, 1988.
Umar, Ömer Osman, Osmanlı Yönetimi ve Fransız Manda İdaresi Altında Suriye (1908-1938), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2004.
Uçman, Abdurrahman, Handan İnci, Bir 150’liğin Mektupları, İstanbul, 1998.
Turan, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi, 2. Kitap, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1998.
Tuncay, Mete, Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek-Parti Yönetimi’nin Kurulması (1923-1931), Yurt Yayınları, Ankara, 1981.
Torosyan, Shmavon T., Kilikiayi hayeri azgayin-azatagrakan sharzhumnere, 1919-1920 [The National-Liberation Movements of Cilician Armenians, 1919- 1920] (Erevan: Erevan State University, 1987), p. 86 ( Cited by Garabet K. Moumdjian).
Toros, Taha, Kurtuluş Savaşı’nda Çukurova, TTK Basımevi, Ankara, 2001.s.218.
Tekelioğlu, Sinan, Kuvay-ı Milliye Komutanı Tekelioğlu Sinan Bey’in Günlüğü, (ed.Kamil Başoğlu), Genel Kurmay Başkanlığı ATASE, Ankara, 2012.
Tansel, Selahattin, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar CI, MEB, İstanbul, 1991, s.48-49.
Tansel, Fevziye Abdullah, İstiklal Harbi’nde Mücahit Kadınlarımız, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 1991.
Soysal, İsmail, Türkiye’nin Siyasal Anlaşmaları, Ankara, 1983, s.50-52;
Soysal, İlhami, 150’likler, Gün Yayınları, İstanbul, 1985.
Seviye Solak, Bir Çukurovalı Kadın Kahraman Rahime, Taş Medrese Yayınları, Erzurum, 1999.
Sevim, Ali vd, Atatürk’ün Talim, Telgraf ve Beyannameleri, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2006.
Sarıhan, Zeki, Kurtuluş Savaşı Kadınları, Nilufer Belediyesi, 1987.
Özçelik, İsmail, Milli Mücadelede Güney Cephesi, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2003.
Özçelik, İsmail, Milli Mücadele’de Anadolu Basınında Güney Cephesi, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2005.
Özalp, Yalçın, Mustafa Kemal ve Milli Mücadelenin İlk Zaferi, Ankara, 1984.
Osman Tufan Paşa, Kurtuluş Savaşı Hatıraları, Arma Yayınları, İstanbul, 1998.
Miralay Mehmet Arif, Anadolu İnkılabı, Arba Yayınları, İstanbul, 1992.
Mısıroğlu, Aynur, Kuvay-ı Milliye’nin Kadın Kahramanları, Sebil Yayınevi, İstanbul, 1994.
Kürkçüoğlu, Ömer, Osmanlı Devleti’ne Karşı Arap Bağımsızlık Hareketi( 19081918), AÜ, Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, No: 512, Ankara, 1982.
Kurnaz, Şefika, Cumhuriyet Öncesi Türk Kadını (1839-1923), MEB, İstanbul, 1997.
Kural, Yuluğ Tekin , Osmanlı İmparatorluğu’nun Paylaşılması, Kalite Matbaa, Ankara, 1976.
Kılıç, Ahmet, Osmaniye Tarihi, Hançer Matbaası, Osmaniye, 1976.
Kılıç, Ahmet, Osmaniye Çete Harbi, Özdoğuş Matbaası, Osmaniye, 1976.
Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, C.IX, TTK, Ankara, 1996.
Karaca, Emin, 150’likler, Altın Kitaplar, İstanbul, 2004.
İnan, Arı, Tarihe Tanıklık Edenler, Çağdaş Yayınları, İstanbul, 1997.
Gürel, Reşat, Rahime Hatun, Emel Matbaacılık, Ankara, 1972.
Gökalp, Hamdi, İşgalde CebeliBereket, Gaziantep Halk Matbaası, 1932.
Erdeha, Kamil, Yüzellilikler, Yaylacık Matbaası, İstanbul, 1998.
Ener, Kasım, Çukurova Kurtuluş Savaşı’nda Adana Cephesi, Kültür Bakanlığı, Ankara, 1996.
Dinçer, A. Neşat, Rahime Onbaşı, Hançer Matbaası, Osmaniye,1983.
Demirbaş, Bülent, Ayıcı Arifin Anıları (1919-1923), İkinci Baskı, İstanbul, 1992.
Delikoca, Yusuf, Çukurova Kahramanları, Ekrem Matbaası, Adana, 2010.
Dalkır, Recep, Milli Mücadelede Çukurova, İstanbul, 1961
Çelik, Kemal, Milli Mücadele’de Adana ve Havalisi (1918-1922), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1999.
Çaka, Cahit, Tarih Boyunca Harp ve Kadın, Ankara, 1948.
Cebesoy, Ali Fuat, Milli Mücadele Hatıraları, Temel Yayınları, Ankara, 2007.
Boyajian, Dikran H. [Tigran H. Poyachian], Haykakan Legeone: Patmakan hushagrutiun [The Armenian Legion: A Historical Memoir] (Watertown, MA: Baikar Press, 1965), pp. 190-91.(Translated by Garabet K. Moumdjian ).
Belen, Fahri, Türk Kurtuluş Savaşı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1983.
Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılap Tarihi, C 3, Kısım I, TTK, Ankara, 1983.
Baykal, Bekir Sıtkı, Heyet-i Temsiliye Kararları, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1989.
Başoğlu, Kamil vd., Kuvayı Milliye Komutanı Tekelioğlu Sinan Bey’in Günlüğü, Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı, Ankara, 2012
Atatürk, Nutuk, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2009.
Arıkoğlu, Damar, Hatıralarım, Adana, 2000.
Akyüz Yahya, Türk Kurtuluş Savaşı ve Fransız Kamuoyu, 1919-1922, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1988.
Akıncı Nihat, Bütün Yönleriyle Osmaniye, Hasret Matbaası, Osmaniye, 1995.
Akbıyık, Yaşar, Milli Mücadelede Güney Cephesi Maraş, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 1999.
Akbaş, Ahmet, İşgal Çantası, Ankara, 2012.
Türk İstiklal Harbi Güney Cephesi IV. Cilt, Genelkurmay Başkanlığı Harp Tarihi Dairesi Resmi Yayınları Seri No:1, Ankara, 1966.
TBMM Zabıt Ceridesi
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (Açık Erişim)