DEMOKRAT PARTİ’NİN EĞİTİM POLİTİKALARINDA DİN ve DİNİ OKULLAR

1945-1950 yılları arasında Cumhuriyet Halk Partisi’nin din ve din eğitimi ile ilgilikonuları gündemde tutarak önceki dönemlerden farklı bir siyaset izlemiş olması,Türkiye’nin daha liberal seçim sürecine girmesinin bir sonucu olduğunu söylemek yanlışolmaz. Bu bağlamda medrese eğitimi almış bir profesör olan Şemseddin Günaltay’ın1949 yılında Başbakanlık makamına getirilmiş olması, CHP’nin muhafazakâr seçmenkitlesini kazanmaya yönelik seçim yatırımı olduğuna dair yorumlar yapılmıştır.Demokrat Parti, iktidar olduğu ilk yıllarından itibaren eğitimde milli kültürdeğerlerini tanımlarken Cumhuriyetin ilanından itibaren taviz verilmeyen laiklikkonusunu iç ve dış gelişmeleri de gözeterek yeniden ele almıştır. Bu bağlamda DPiktidarı, kendi tabanının istek ve beklentilerini karşılayacak mukaddesatçıpolitikaları yürürlüğe koyarken, eğitimi Osmanlı döneminde yetişmiş ulema vetarikat şeyhlerine bırakmamak için kamusal faaliyetlere yönelmiştir. DP’nineğitimde hangi modele ağırlık verdiğine dair sübjektif değerlendirmeler bir kenarabırakılacak olursa eğitimin hedef ve içerik yönünden daha liberal ve küresel boyutataşımak için gayret edildiği açıkça görülür.Bu çalışmada DP’nin eğitim politikalarında dinin yeri ve önemi ortaya çıkarılmayaçalışılmıştır. Bu bağlamda din derslerinin ilkokul ve ortaokul müfredatında yeralması, İmam-Hatip okullarının açılması, Yüksek İslam Enstitüleri’nin kurulmasıgibi konular ele alınarak dinin yeniden inkişafı söyleminin DP iktidarı için ne kadargeçerli olduğu sorgulanmıştır.

RELIGION AND RELIGIOUS SCHOOLS IN THE EDUCATION POLICIES OF THE DEMOCRAT PARTY

It would not be wrong to say that the Republican People Party’s adoption of a different policy from those in the previous period by keeping religion and religious education on the agenda between the years 1945-1950 is a result of Turkey’s heading for a more liberal election process. In this context, the appointment of Şemseddin Günaltay, a professor with a madrasah education, to the office of the Prime Minister in 1949, has been evaluated as the RPP’s election investment aimed at winning the conservative electorate. While defining national cultural values in education since the first years of its rule, the Democrat Party reconsidered the issue of secularism, which had no concession had been made to since the proclamation of the Republic, by taking into account internal and external developments. Accordingly, the DP government implemented religious policies to meet the demands and expectations of its own base while adhering to secularism in order not to leave education to the ulama and religious sheikhs who had been educated during the Ottoman period. Aside from the subjective evaluations as to which model DP focused on in education, it is clear that it made efforts to move education towards a more liberal and global dimension in terms of objectives and content. This study aims to reveal the importance of religion in the DP’s educational policies. By extension, it questions the validity of the discourse on religion’s revival attempts by the DP government by focusing on the issues like the inclusion of religious lessons into primary and secondary school curricula, opening of Imam- Hatip schools and establishment of the Higher Islamic Institutes.

PDF

___

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi [BCA]
030.10/14.81.11/ 22.05.1953.
490.01/204.808.2.
Resmi Ceride, Sayı: 63, Sene 2, 6 Mart 1924.
Resmi Ceride, Sayı: 71, Sene 2, 25 Mayıs 1924.
Resmi Ceride, Sayı: 336, Sene 4, 3 Nisan 1926.
T.C. Resmi Gazete, Sayı: 2420, 6 Haziran 1933.
T.C. Resmi Gazete, Sayı: 6955, 12 Temmuz 1948.
T.C. Resmi Gazete, Kanun No. 5816, Sayı: 7872, 31 Temmuz 1951.
T.C. Resmi Gazete, Sayı: 8470, 29 Temmuz 1953.
T.C. Resmi Gazete, Sayı: 8625, 4 Şubat 1954.
T.C. Resmi Gazete, “Talimatname”, Sayı: 9351, 6 Temmuz 1956.
T.C. Resmi Gazete, Sayı: 9406, 13 Eylül 1956.
T.C. Resmi Gazete, Sayı: 10232, 10 Haziran 1959.
T. C. Resmi Gazete, Sayı: 10232, 16 Haziran 1959.
T.C. Maarif Vekaleti, Tebliğler Dergisi, C. XIX, Sayı 921, 17 Eylül 1956.
TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 8, C. IX, Birleşim 30, 14.01.1948.
TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 8, C. XX, 04.06.1949.
TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 9, C. I, Birleşim 5, Toplantı Olğ., Tarih 02.06.1950.
TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 9, C. VI, Birleşim 1, Toplantı Olğ., 29.05.1950.
TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 9, C. VI, Birleşim 59, Toplantı 1, 02.04.1951.
TBMM Tutanak Dergisi, Devre 11, C. I, İçtima 1, 04.12.1957.
TBMM Hükümetler-Programları ve Genel Kurul Görüşleri, (Haz. İrfan Neziroğlu-Tuncer Yılmaz), C. II, TBMM Basımevi, Ankara, 2013.
T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Milli Eğitim Hareketleri (1927- 1966), Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Yayın No. 517, Ankara, 1967.
Devlet İstatistik Enstitüsü, Milli Eğitim Hareketleri (1942-1972), Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Ankara, 1973.
Ahmad, Feroz, The Turkish Experiment in Democracy 1950-1957, Published for The Royal Institute of International Affairs C. Hurst & Company by London, 1977.
Ahmad, Feroz ve Bedia Turgay, Türkiye'de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi 1945-1971, Bilgi Yayınevi, Birinci Basım, İstanbul, 1976.
Akyüz, Yahya, Türk Eğitim Tarihi (Başlangıçtan 1982'ye), Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları, Ankara Üniversitesi S.B.F Basın ve Yayın Yüksek Okulu Basımevi, Ankara, 1982,
Albayrak, Mustafa, Türk Siyasi Tarihinde Demokrat Parti (1946-1960), Phoenix Yayınevi, Ankara, 2004.
Bilgin, Beyza, Türkiye’de Din Eğitim ve Liselerde Din Dersleri, Emel Matbaacılık Sarayı Ltd Şti, Ankara, 1980.
Bilgin, Beyza, Eğitim Bilimi ve Din Eğitimi, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1988.
Burçak, Rıfkı Salim, Türkiye’de Demokrasiye Geçiş 1945-1950, Olgaç Matbaası, y.y., 1979.
Cerrahoğlu, Piraye Bigat, Demokrat Parti Masalı, Milliyet Yayınları, 1. Baskı, İstanbul, 1996.
Cumhuriyet Döneminde Türk Milli Eğitim Sistemindeki Gelişmeler (1923- 1988), T.C. Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Yay., Milli Eğitim Basımevi, Ankara, 1988.
Demirer, Mehmet Arif, Demokrat Parti İktidarının 1950-1960 Günlüğü, Demokrat Parti Yayınları, y.y., t.y.
Demokrat Parti Tüzük ve Programı, Galata Merkez Basımevi, Ankara, 1946.
Eroğul, Cem, Demokrat Parti (Tarihi ve İdeolojisi), İmge Kitabevi Yayınları, 2. Baskı, Ankara, 1990.
Fersoy, Orhan Cemal, Bir Devre Adını Veren Başbakan: Adnan Menderes, Moyataş Matbaacılık ve Neşriyat A.Ş. Garanti Matbaası, İstanbul, 1971.
Frey, Frederick W., The Turkish Political Elite, M.I.T Press, Massachusetts, 1965.
Goloğlu, Mahmut, Demokrasiye Geçiş (1946-1957), Kaynak Yayınları, 1. Baskı, İstanbul, 1982.
Gönlübol, Mehmet – Ülman, Haluk- Bilge, A. Suat- Sezer, Duygu, Olaylarla Türk Dış Politikası, Sevinç Matbaası, 3. Baskı, Ankara, 1974.
İcra, Baside, Demirkırat Alfabesi (DP Tüzük ve Programı), Ankara, 1992.
Jaschke, Gotthard, Yeni Türkiye’de İslamlık, Çev. Hayrullah Örs, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1972.
Kaçmazoğlu, H. Bayram, Demokrat Parti Dönemi Toplumsal Tartışmaları, Doğu Kitabevi, 1. Baskı, İstanbul, 2012.
Kannapın, Hans-Eckhard, Hilal-Kırat-Altıok, (Türkiye'nin Siyasi Gelişmeleri), Çev Nihat Ülkekul), Yer ve Tarih Yok.
Karpat, Kemal H., Türk Demokrasi Tarihi, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1967.
Koçak, Cemil, Türkiye’de Milli Şef Dönemi (1938-1945), C. I-II, İletişim Yayınları, 1. Baskı, Ankara, 1996.
Parmaksızoğlu, İsmet, Türkiye’de Din Eğitimi, Milli Eğitim Basımevi, Ankara, 1966.
Sencer, Muzaffer, Türkiye’de Siyasal partilerin Sosyal Temelleri, Geçiş Yayınları, İstanbul, 1971.
Sitembölükbaşı, Şaban, Türkiye’de İslam’ın Yeniden İnkişafı (1950-1960), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1995.
Soysal, Mümtaz, Dış Politika ve Parlâmento, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Sevinç Matbaası, Ankara, 1964.
Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasi Partiler 1859-1952, İstanbul, 1952.
Yücekök, Ahmet N., Türkiye’de Örgütlenmiş Dinin Sosyo-Ekonomik Tabanı (1946-1968), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Sevinç Matbaası, Ankara, 1971.
Yücekök, Ahmet N., Türkiye’de Dernek Gelişimleri (1946–1968), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Sevinç Matbaası, Ankara, 1972.
Zurcher, Erik Jan, Modernleşen Türkiye'nin Tarihi, İletişim Yayınları, 1. Baskı, İstanbul, 1995.
Albayrak, Mustafa, “DP Hükümetlerinin Politikaları (1950-1960)”, Türkler, C. XVI, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, s. 855-877.
Başar, Erdoğan, “Demokrat Parti Eğitim Hareketleri”, Eğitim Dergisi, Ayrı Baskı, Sayı: 1, Milli Eğitim Basımevi, Ankara, 1992, s. 80-123.
“Başvekilin Konya Nutku”, Sebilürreşad, C. IX, Sayı: 212, (Ocak 1956) s. 179- 183.
Bilgin, Beyza, “İslam’ı Yeniden Anlamak ve Anlatmak”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. XXXIX, Sayı 2, (Özel Sayı), (1999), s. 9-54.
Çay, Abdulhaluk, “Atatürk Gerçeği ve Atatürk İlkeleri”, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Dergisi, C. I, Sayı: 1, Ankara, 1987, s. 25-30.
Danılov, Vladimir I., “Çok Partili Sisteme Geçiş Türk Demokrasisinin Gelişmesinin Önemli Bir Safhası”, XI. Türk Tarih Kongresi, C. VI, T.T.K., Ankara, 1994, s. 2311-2316.
Jaschke, Gotthard, “Yeni Türkiye’de Kur’an-ı Kerim Kursları”, Çev. Nimet Arsan, İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, C. V, Sayı: 1-4, (1973), s. 47-63.
Kuran, Ercüment, “Türkiye’de Demokrasinin 1950 Yılına Kadar Gelişmesi”, Yeni Türkiye, Yıl: 3, Sayı 17, (1997), s. 627-629.
Mardin, Şerif, “Politikanın İnanç Muhtevası, Forum, C. I, Sayı 7, (1 Temmuz 1957), s. 9-10.
“Memleketimizde Kutsiyet Duygusu Yaşayacaktır. Başbakan Şemseddin Günaltay’ın Nutukları”, Sebilürreşad, Cilt III, Sayı: 60, (1949), s. 156-160.
Mühürdaroğlu, İzzet, “İmam Hatip Okulları Üvey Evlat Muamelesi Görmemeli”, Sebilürreşad, C. XI, Sayı: 261, (Ocak 1958) s. 169.
Ogan, M. Raif, “Başvekilin Konya Nutku: Orta Mekteplerde Din Dersleri Konulması Laikliğe Aykırı mıdır?”, Sebilürreşad, C. IX, Sayı: 212, (Ocak 1956), s. 184-187.
Şimşek, Eyüp, “Çok Partili Dönemde Yeniden Din Eğitimi ve Öğretimine Dönüş Süreci (1946-1960)”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (TAED), Sayı: 49, (2013), s. 391-414.
Ayhan, Halis, “İlâhiyat Fakültesi”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. XXII, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul, 2000, s. 70-72.
Ayhan, Halis, “İmam-Hatip Lisesi”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. XXII, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul, 2000, s. 191-194.
Bayrakdar, Mehmet, “Tekâmül Nazariyesi”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. XL, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul, 2011, s. 337-339.
Çağrıcı, Mustafa, “Kur’an Kursu”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. XXVI, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara, 2002, s. 423-426.
Öcal, Mustafa, “Yüksek İslâm Enstitüsü”, TDV İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, C. XLIV, İstanbul, 2013, s. 48-52.
Sitembölükbaşı, Şaban, “MENDERES, Adnan (1899-1961)”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. XXIX, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara, 2004, s. 125-129.
Sunar, İlkay, “Demokrat Parti ve Popülizm”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, C. VIII, İletişim Yayınları, İstanbul, 1983, s. 2076-2086.
Şahin, Kamil, “Günaltay Mehmet Şemsettin (1883-1961)”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. XIV, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul, 1996, s. 286-288.