TÜRK DİLİNDE BİR GEÇMİŞ ZAMAN EKİ ‘-çI’

Türk Dilinde birbirinden farklı kaynaklara dayanan ve farklı işlevleri taşıyan birkaç tane -/+çI eki vardır. Çalışmada, bu farklı kaynak ve işlevlere dayanan ‘-/+çI’ eklerine kısaca değinildikten sonra, ‘geçmiş zaman işlevli ‘-/+çI’ eki üzerinde durulmuştur. Sibirya Türk lehçelerinden Tuva ve Hakas’ta ve Sibirya kökenli Kırgız Türkçesinde kullanılmaya devam eden bu ekin Türk dilinin bilinen en eski geçmiş zaman eki olan ‘-TI’ ile bağlantısı, İdil-Bulgar mezar kitabeleri başta olmak üzere, ‘-TI/-çI’ paralel kullanımı olarak ortaya konulmuştur. Bütün bu tespitler ışığında yeniden ele alındığında ise, bu ekin Kırgız Türkçesi gramerlerinde ‘-TI/-çI’ paralelliği alt başlığında değerlendirilmesi önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Turkish language, Kyrgyz dialects, the past tense

There are a few appendixes ‘-/+çI’ in the Turkish language. These are based on different sources and have different functions. The present work gives a short explanation on the appendix ‘-/+çI’, and then elaborates on the appendix ‘-/+çI’ which has the function of the past tense. This appendix is still being used in Tuva and Khakass which are Siberian Turkish dialects as well as in the Kyrgyz language which is also Siberian-based. The connection between the appendix ‘-/+çI’ and the appendix ‘-TI’, which is the oldest past tense known, is established as the parallel use of ‘-TI/-çI’, mainly through Idil-Bulgarian epigraphs. When those points are considered, it is suggested that the appendix ‘-/+çI’ should be evaluated as parallel to ‘-TI’ in the grammar of the Kyrgyz language

PDF

___

Abduldayev, E. (1998). Azırkı kırgız tili. Bişkek.

Abduldayev. E. ve Davletov. S. (1986). Kırgız tili. Frunze: Mektep basması.

Ahmatov. T. ve Davletov, S. (1975) Kirgizkiy yazık. Frunze: “Mektep” basması.

Ahmatov. T. ve Mukambayev. C. (1978). Azırkı kırgız tili. Fonetika. Frunze.

Ahmatov. T. ve Ömüraliyeva S. (1990). Kırgız tili, fonetika, leksika. Frunze.

Anderson. Gregory. D. S. (1998). Languages of the world / Materials 251 (Dünya Dilleri Materyalleri), Lincom.

1‘barçuk / kılçuk ‘gittim / yaptım vb. şekiller Kırgız ağızları ile ilgili yapılan çalışmalarda rastlamadığımız, Aksu ve

Ceti Ögüz bölgesinden yaklaşık otuz konuşurdan tespit ettiğim kullanımlardır.

Arat. R. R. (1979). Kutadgu Bilig III (İndeks) (İndeksi Neşre Hazırlayanlar: K. Eraslan, O. F. Sertkaya-N. Yüce). İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.

Atalay. B. (1992). Divanü Lûgat-it-Türk tercümesi I-III. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Barutçu, F. S. (2001). Türk dilinde enklitik edatlar üzerine çı / çu. Kök Araştırmalar Dergisi, III(2).

Clauson, G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century-Turkish. London: Oxford University Pres.

Çelik, F. (2009). Kırgızca ve tuvacada –çı ekinin işlevleri. The Journal of Academic Social Science Studies,International Journal of Social Science, 2(2), 1-14.

Gabain, A. V. (1988). Eski Türkçenin grameri. (çev. Mehmet Akalın). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Gabain, A. V. (2000). Eski Türkçenin grameri. (çev. Mehmet Akalın). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.

Güngördü. Erol. (2002). İsimden fiil türeten +çı-/+çi- eki ve gelişmiş şekilleri. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(3).

Hakimzyanov, F. S. (1978). Yazık epitafiy volskih bulgar (volga-bulgar mezar yazıtları). Kazan. Tataristan. Yüksek Lisans Tezi.

İshakov, F. G. ve Palmbah, A. A. (1961). Grammatika Tuvinskovo yızıka fonetika i morfologiya (Tuva dilinin grameri fonetik-morfoloji). Moskova. Doğu Edebiyatı Araştırmaları.

Kasapoğlu Çengel, H., (2005). Kırgız Türkçesi grameri (ses ve şekil bilgisi). Ankara: Akçağ Yayınları.

Poppe, N. (1992). Moğol Yazı Dilinin Grameri. (çev. Günay Karaağaç). İzmir. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.

Sapjeyev, G. D. (1947). Kratkiy gramatiçeskiy oçerk Mongolskovo yızıka (Moğol dilinin kısa gramer metinleri). Moskova.

Serebrenikov, B. A. Gadjiyeva, N. Z. (2011). Türk yazı dillerinin karşılaştırmalı tarihî grameri. (çev. Tevfik Hacıyev, Mustafa Öner). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Şahin, E. (2007). Hakas destanı Altın Çüs. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul.

Tenişev, E. R. (1988). Türk dillerinin tarihi karşılaştırmalı grameri (sravnitelno-istoriçeskaya grammatika Tyurkskih yazıkov). Moskova: Bilim Yayınları.