“-sAn(Iz)A” EKİNİN VE OLUMSUZLUĞUN EMİR KİPLİĞİNE KATKISI

Kiplik, konuşurun öznel tavır ve görüşlerinin dile yansımasıdır. Pek çok kiplik çeşidi vardır. Bunlardan biri de emir kipliğidir. Emir kipliği, ceza ve yaptırım gücüne sahip bir kaynaktan çıkan, kendi kapsama alanı içindeki yeterli bir eyleyiciye yönelen, gerçekleşebilir, geleceğe yönelik, yapılması mecburi isteklerin ifadesidir. Emir kipliğinin dil bilgisel, sözcüksel, söz dizimsel, söyleme dayalı olmak üzere birçok işaretleyicisi vardır. Bu işaretleyicilerden biri de -sAn(Iz)A ekidir. Bu ek, ivedilikle yerine getirilmesi beklenen ve nezaketten uzak emirlerin verilmesinde kullanılır. Bir başka emir işaretleyicisi ise olumsuzluktur. Olumsuzluk aracılığıyla konuşur bir eylemin yapılmasını yasaklar. Böylece olumsuz emirler oluşur.

Anahtar Kelimeler:

Kiplik, emir kipliği, işaretleyici, -sAn(Iz)A

Modality is grammaticalization of speaker’s subjectiveattitude. There are many varieties of modality. One of them is command modality. Command modality expresses requests stemming from a source that is capable of enforcement and punishment. These requests are mandatory and they are directed to a capable actuator in the coverage zone and target a realizable future. Command modality has a number of markers, such as grammatical, syntactic, lexical and discourse-based markers. One of these markers is the suffix “- sAn(Iz)A”. This suffix is used for the commands that need to be fulfilled urgently or for impolite commands. Another type of marker is negation. The subject speaks through negation and prohibits an action. In this way negative command (prohibition) is formed

Keywords:

Modality command modality, marker, -sAn(Iz)A, negation,

PDF

___

Aslan Demir, S. (2008). Türkçede İsteme Kipliği. Ankara: Grafiker Yayıncılık.

Atılgan, Y. (1987). Anayurt Oteli. İstanbul: İletişim Yayınları.

Auwera, J. van der (2010). “Prohibition: Constructions and Markers”. Contrasting Meaning in Languages of the East and West ( ed. by D. Shu, K. Turner). Tubingen, Narr, 443-475.

Banguoğlu, T. (2007). Türkçenin Grameri. Ankara: TDK Yayınları. Başkent, C. Modal Mantığın Tarihine Kısa Bir Giriş. http://web.cs.gc.cuny.edu/~cbaskent/mat/early/6.html

Beğendi, S. (2005). İstanbul’un Sokak Kardelenleri. Ankara: Tudem Kültür.

Benzer, A. (2010). “-sA Ekinin İşlevleri ve Dilek-Şart Ayrımı”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 28, 131-140.

Bergamalı Kadri (1946). Müyessiretü’l-Ulûm (yay. Besim Atalay). İstanbul: TDK Yayınları.

Bilgegil, M. K. (2009). Türkçe Dilbilgisi. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınevi.

Brockelmann, C. (1954). Osttürkische Grammatik der İslamischen Literatursprachen Mittelasiens. Leiden: E. J. Brill.

Bulak, Ş. (2011). “-sA Ekinin İşlevleri”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 46, 25- 38.

Buyrukçu, M. (1971). Mağara: Hikâyeler. İstanbul: E Yayınları.

Bybee, J., Perkins R. and Pagliuca W. (1994). The Evolution of Grammar: Tense, Aspect and Modality in the Languages of the World. Chicago: University of Chicago Press.

Çürük, S. (2010). Olumsuzluk ve Kiplik Arasındaki İlişki: Bakış ve Yaklaşımlar”. Modern Türklük Araştırmaları. 7(2), 57-72.

Deny, J. (1941). Türk Dili Grameri: Osmanlı Lehçesi. İstanbul: Maarif Vekâleti.

Drubig, H. Bernhard (2001). On the Syntactic Form of Epistemic Modality. Ms., University of Tuebingen.

Ercilasun, A. B. (2008). La Enklitiği ve Türkçede Bir “Pekiştirme Enklitiği Teorisi. Dil Araştırmaları. S. 2, 35-56.

Ergin, M. (1998). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.

Gülsevin, G. (1990). Türkçede “–sa” Şart Gerundiumu Üzerine. Türk Dili Dergisi. 467, 276- 279.

Günel, B. (1972). Ökse. İstanbul: Remzi Kitabevi. Haan, F. de (2004). Typological Approaches to Modality. http://www.academia.edu/755478/Typological_approaches_to_modality: 1-66 (Erişim Tarihi: 12.12.2012).

http://mtad.humanity.ankara.edu.tr/makale.php?id=412

http://www.sfb441.uni-tuebingen.de/b2/papers/DrubigModality.pdf

İlhan, N. (2009). Birleşik Cümle Kuruluşunda Şart cümlesi ya da Zarf Grubu. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Kongresi (UTEK 2007) Bildiriler. İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi, 253-260.

İnci, M. (2010). Zamansız. http://books.google.com.tr (Erişim Tarihi: 25.11.2012).

Johanson, L. (2009). Modals in Turkic. Modals in the Languages of Europe (ed. by Björn Hansen, Ferdinand de Haan). Berlin-New York: Mouton de Gruyter: 487-510.

Karahan, L. (1994). “-sa/-se Eki Hakkında”. Türk Dili Dergisi. 516, 471-474.

Karahan, L. (2012). Ağız Verilerinin Etimoloji Çalışmalarına Katkısı: “söylesâne” Örneği. Dil Araştırmaları. S. 10, 9-15.

Kerimoğlu, C. (2011). Kiplik İncelemeleri ve Türkçe. İzmir: Dinozor Kitabevi.

Kılıç, F. (2004). Kırgız Türkçesinde Bilgi Kipliği: Delile Dayananların Diğer Bilgi Kiplikleriyle İlişkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.

Kocaman, A. (1981). Türkçede Kip Olgusu Üzerine Görüşler. TDAY Belleten, 81-85.

Korkmaz, Z. (2007). Türkiye Türkçesi Grameri: Şekil Bilgisi. Ankara: TDK.

Kornfilt, J. (1997). Turkish. London: Routledge.

Öner, M. (2007). Tatar Türkçesi. Türk Lehçeleri Grameri. Ankara: Akçağ Yayınları: 679-748.

Özbek, A. (2011). “Aspect and Modality in Negative Constructions: A Contrastive Analysis of Turkish and Japanese”. Dil ve Edebiyat Dergisi. 8(2), 1-17.

Özkan, N. (2007). Gagavuz Türkçesi. Türk Lehçeleri Grameri. Ankara: Akçağ Yayınları: 81- 170.

Radden, G. (2007). Interaction of Modality with Negation (ed. by Władysław Chłopicki, Andrzej Pawelec, and Agnieszka Pokojska). Cognition in Language: Volume in Honour of Professor Elżbieta Tabakowska. Kraków, Tertium, 224-254.

Sertkaya, O. F. (1996). BolsunŞıl Tep Dediler. Uluslararası Türk Dili Kongresi 1988 (26 Eylül 1988-3 Ekim 1988). Ankara, 135-142.

Toy, E. (1976). Gözbağı. İstanbul: May Yayınları.

Türkyılmaz, F. (1999). Tasarlama Kiplerinin İşlevleri. Ankara: TDK.

Usta, Ç. (2013). Türkiye Türkçesinde Emir Kipliği. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Kırıkkale.

Uygur, C. V. (2007). “Karakalpak Türkçesi”. Türk Lehçeleri Grameri. Ankara: Akçağ Yayınları.

Üstüner, A. (2000). Türkçede + A Pekiştirme Ekinin Türkiye Türkçesi Ağızlarında Kullanılışı. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 10 (1), 189-206.

Yazıcı E. H. (2011). Başkurt Türkçesinde –sX, -hAnA Kiplik işaretleyicileri. Dil Araştırmaları. 8, 51-76.

Yücebaş, H. (1958). Türk Mizahçıları, Nüktedanlar ve Şairler. İstanbul: Ahmet Halid Kitabevi.