Urartu yerleşimlerindeki kanalizasyon sistemleri

Yerleşik hayata geçişle (Neolitik Dönem) birlikte ortaya çıkan, kentleşme ve uygarlaşmayla sistemli olarak gelişme gösteren kanalizasyon sistemleri Doğu Anadolu’da ilk siyasi birliği sağlayarak bir devlet kuran Urartulara ait birçok iç kale yerleşiminde de kendini göstermiştir. Yerleşimlerin tümünde malzemesine göre dört kanal tipi tespit edilmiştir; taş örgü kanallar, ana kayaya oyulmuş kanallar, yekpare taş bloklara oyulmuş kanallar ve pişmiş toprak kanallar. Bu tiplerin arasında en çok kullanılan taş örgü kanallardır. Malzemesine göre sınıflandırdığımız kanalları kullanım amacına göre de iki tipe ayırmak mümkün olmuştur; Dini amaçlı kanallar ve atık su amaçlı kanallar. Yerleşimlerin hemen hepsinde karşılaşılan atık su amaçlı kanallar, iç kaledeki tüm yapıların altından geçmektedir. Bazı kalelerde yapılara uzanan kanaletlerden gelen atık suların tek bir ana kanalizasyonda toplanıp sur dışına atıldığı görülmüştür. Ancak bu ana kanalizasyonun boşaldığı bir fosseptik çukuru henüz hiçbir Urartu Kalesinde açığa çıkarılamamıştır. Bu sistemlerin olasılıkla yerleşim alanından uzaktaki bir fosseptik çukurunda veya Assur’daki gibi bir nehirde sonlandığı ileri sürülmektedir. Kanalizasyon sistemleri, Urartu dönemine ait kalelerin belli bir plana göre yapıldığının en somut kanıtlarından biri olarak karşımıza çıkmaktadır.

Sewage systems at urartian settlements

Emerging with the transition of settled life and showing development with urbanization and civilization, sewage systems also manifested in a lot of citadel settlements that pertained to Urartian which had established a state by achieving first political unity in East Anatolia. Four canal types have been identified according to their material; Masonrying Canals, The Main Rock-Cut Canals, Carved in Monolithic Stone Blocks, and Terra Cotta Canals. The most widely used type of these was Masonrying Canals. Canals that we had classified according to their materials were also possible to be distinguished two types according to intended use; Religious Purpose Canals, Canals for Waste Water. Canals for waste water encountered in almost all settlements go beneath all of the structures in the citadel. It was seen in some fortress that waste watercoming from flumes extending towards edifices had been accumulated in a main sewage, and then had been thrown out. However, a sewage pit which this main sawage pour down, hasn’t been revealed in any Urartian Fortress yet. It has been suggested that these systems probably had ended with a sewage pit, or such as in Assur, had ended with a river. Sewage systems appears as one of the most concrete proofs that fortress during Urartian period were constructed according to a specific plan.

PDF

___

Balkan, K. (1960).“Patnos yakınında Anzavurtepe’de Bulunan Urartu Tapınağı ve Kitabeleri” Anatolia V, ss. 133-158. Ankara: Ankara Üniversitesi, Dil Tarih-Coğrafya Fakültesi/Ankara Üniversitesi Basımevi.
Belli, O. (1993).“1991 Yılı Anzaf Urartu Kaleleri Kazısı”.Kazı Sonuçları Toplantısı 14, 1.Cilt, ss. 441-468. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Dösimm Basımevi.
Belli, O. (1998). Anzaf Kaleleri ve Urartu Tanrıları. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Belli, O. (2000). “Çavuştepe (Sardurihinili) Kazıları”.Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi (1932-1999),ss. 210-216. Ankara: Başak Matbaacılık ve Tanıtım Hizmetleri Ltd. Şti.
Belli, O. (2007). Tarih Boyunca Van. İstanbul: Promat Basım Yayın Sanayi ve Ticaret A.Ş.
Belli, O. ve Tozkoparan, M. (2007). “2005 Yılı Van-Yoncatepe Sarayı ve Nekropolü Kazısı”. Kazı Sonuçları Toplantısı 28, 1. Cilt, ss. 429-454, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Dösimm Basımevi.
Belli, O. (2008). “Doğu Anadolu Bölgesi’nin En Eski ve Özgün Banyo Odası: Van- Yoncatepe Saray Banyosu ve Küveti”. EUERGETES, Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu’na 65. Yaş Armağanı-Festschriftfür Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu zum 65. Geburtstag, ss. 145-159, Antalya: Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü.
Burney, C.A. (1966). “First Season of Excavation of Citadel of Kayalıdere”. Anatolian Studies.Vol. 16, ss. 55–112. British Institute at Ankara.
Burney, C.A. (1975). “Excavations at Haftavan Tepe 1973: Fourth Preliminary Report” Iran, Vol. 13, ss.149-164. British Institute of PersianStudies.
Çevik, N. (2000). Urartu Kaya Mezarları ve Ölü Gömme Gelenekleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Çevik, Ö. (2005). Arkeolojik Kanıtlar Işığında Tarihte İlk Kentler ve Kentleşme Süreci- Kuramsal Bir Değerlendirme. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları
Çilingiroğlu, A. (1983).“Urartu’da Toplu Nüfus Aktarımları”.Anadolu Araştırmaları IX, ss. 311-323. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
Çilingiroğlu, A. (2001a).“Storerooms”. Ayanis I Ten Years, Excavations at Rusahinili Eiduru-kai 1989-1998, (Ed. Çilingiroğlu, A.- Salvini, M.), ss. 67-83. Roma.
Çilingiroğlu, A. (2001b). “TempleArea”. Ayanis I Ten Years, Excavations at Rusahinili Eiduru-kai 1989-1998, (Ed. Çilingiroğlu, A.- Salvini, M.), ss. 37-66, Roma.
Çilingiroğlu, A. (2001c).“Military Architecture” Ayanis I Ten Years, Excavations at RusahiniliEiduru-kai 1989-1998. (Ed. Çilingiroğlu, A.- Salvini, M.).ss. 25-36, Roma.
Çilingiroğlu, A. (2004). “How was an Urartian Fortress Built, Ancient Near Eastern Studies 12, A View from the Highlands: Archaeological Studies in Honour of Charles Burney, (ed. A. Sagona), ss.205-231. Belgium: Peeters Press.
Çilingiroğlu, A. ve Derin, Z. (1998). “Ayanis Kalesi Kazıları 1996”. Kazı Sonuçları Toplantısı 19, 1. Cilt, ss. 591-606. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Dösimm Basımevi.
Çilingiroğlu, A.-Derin, Z. (2000). “Ayanis Kazıları 1998”. Kazı Sonuçları Toplantısı 21, 1. Cilt, ss. 397-408. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Dösimm Basımevi.
Erdin, H.E. (2001) Şehir Planlamada Su ve Kanalizasyon Proje Eşliklerinin Değerlendirmesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
Erzen, A. (1967a). “Van Bölgesi Çavuştepe Kazısı”. Türk Arkeoloji Dergisi, XIV-1-2, ss. 141-146 Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
Erzen, A. (1967b). “1959-1961 Yılları Arasında Toprakkale Araştırmaları”. VI. Türk Tarih Kongresi, ss. 53-64. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Erzen, A. (1968). “Van Bölgesi Çavuştepe Kazısı”. Belleten, Cilt: XXXII, Sayı: 127, ss. 412-418, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Erzen, A. (1968). “Van Çavuştepe Kazısı”. Türk Arkeoloji Dergisi, XV-I, ss. 55-57. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
Erzen, A. (1969). “Van Bölgesi Çavuştepe Kazısı”. Belleten, Cilt: XXXIII Sayı: 131, ss. 402-413. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Erzen, A. (1972). “Çavuştepe 1970 Kazısı”. Türk Arkeoloji Dergisi, XIX-II,ss. 103-108, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
Erzen, A. (1978). Çavuştepe I- İ.Ö. 7.-6. Yüzyıl Urartu Mimarlık Anıtları ve Orta Çağ Nekropölü. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Erzen, A.-Bilgiç, E.-Boysal, Y. - Öğün, B. (1964). “Toprakkale ve Çavuştepe Kazıları Raporu”. Türk Arkeoloji Dergisi, XII-I, ss. 19-20. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
Hemker, C. (1993). Altorientalische Kanalisation. Untersuchungenzu- Be-und Entwasserungsanlagen im Mesopotamisch-Syrisch-Anatolischen Raum (Abhandlungen der Deutschen Orient-Gesselschaft, 22). Münster: Agendaverlag-Abhandlungen der Deutschen Orient-Gesellschaft Nr. 22.
Karaosmanoğlu, M. (2011). “Erzincan Altıntepe Kalesi/Erzincan Altıntepe Fortress” . Urartu, Doğuda Değişim-Transformation in the East (Ed. K. Köroğlu-E.Konyar), ss. 366- 375, İstanbul: Yapı ve Kredi Yayınları.
Karaosmanoğlu, M. ve Yılmaz, M.Ali(2009). “Altıntepe Urartu Kalesi 2007 Yılı Kazı ve Onarım Çalışmaları-Tapınak ve Batı Odalarındaki Çalışmalar”. Kazı Sonuçları Toplantısı 30, 1. Cilt, ss. 120-122. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Dösimm Basımevi.
Karaosmanoğlu, M. ve Korucu, H. (2009). “Altıntepe Urartu Kalesi 2007 Yılı Kazı ve Onarım Çalışmaları-Apadana’daki Çalışmalar”. Kazı Sonuçları Toplantısı 30, 1. Cilt, ss. 122-124. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Dösimm Basımevi.
Karaosmanoğlu, M. ve Yılmaz,M. Ali (2010). “TheSewage of Altıntepe”. VII. AnatolianIron Age Symposium. 19-22 Nisan, Edirne (Bildiri olarak sunulmuştur).
Karaosmanoğlu, M. ve Yılmaz, M. Ali “Altıntepe Urartu Kalesi Kanalizasyon Sistemi” Prof. Dr. Ahmet Tırpan’a Armağan Kitabı, (Baskıda).
Kleiss, W. (1972).“Ausgrabungen in der UrartäischenFestungBastam (Rusahinili) 1970”. Archaeologische Mitteilungenaus Iran Band 5.ss. 7-68, Berlin: Verlagvon Dietrich Reimer.
Kleiss, W. (1979).Bastam I- Ausgrabungen in den Urartäischen Anlagen 1972-1975. Berlin: Teheraner Forschungen IV.
Köroğlu, K. (2009). “Urartu Dönemi Bey Konakları”Altan Çilingiroğlu’na Armağan, Yukarı Denizin Kıyısında Urartu Krallığı’na Adanmış Bir Hayat, (Ed. H. Sağlamtimur, E. Abay, Z. Derin, A.Ü. Erdem, A. Batmaz, F. Dedeoğlu, M. Erdalkıran, M.B. Baştürk, E. Konakçı).ss. 353-360. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Macqueen, J.G. (2001). Hititler ve Hitit Çağında Anadolu. (Çev. Esra Davutoğlu). Ankara: Arkadaş Yayınları-Popüler Bilim ve Tarih Dizisi.
Salvini, M. (2001). “TheInscriptions of Ayanis (Rusahinili Eiduru-kai) Cuneiformand Hieroglyphic”. Ayanis I Ten Years, Excavations at RusahiniliEiduru-kai 1989-1998, (Ed. Çilingiroğlu, A.- Salvini, M.), ss. 251-278, Roma.
Stone, E. veZimansky, P.E. (2004). “Urartian City Planning at Ayanis”.Ancient NearEasternStudies 12, A View from the Highlands: Archaeological Studies in Honour of Charles Burney, (Ed. A. Sagona),ss. 233-243, Belgium: PeetersPress.
Ünal, A. (2005). Hititler Devrinde Anadolu. Kitap 3. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Wilson, A. (2000). “DrainageandSanitation”.Tehchnology and Change in History. Handbook of Ancient Water Technology, (ed. O. Wikander), ss. 151-216, Leiden; Boston;Köln: Brill.