TERSİNE LOJİSTİK KAPSAMINDA E-ATIK SORUNU ÇÖZÜMÜNE YÖNELİK DAVRANIŞSAL DEĞİŞİM STRATEJİLERİNİN DERECELENDİRİLMESİ

Tüketim toplumu olma rolünün giderek benimsendiği zamanımızda, teknolojik gelişimeler artmış ve yeni nesil ürünlerin erişilebilirliği kolaylaşmıştır. Bu yaşananlar elektronik araçların kullanım ömürlerini kısaltmış, elektrikli ve elektronik atık (e-atık) problemi yaşanmasına neden olmuştur. Atık Elektrik ve Elektronik Ekipmanları (AEEE) Yönergesinin yürürlüğe koyulması ve belli standartların getirilmesi gibi yasal önlemler alınmıştır. Bu uygulamalar tersine lojistik ve ürün kazanımı açısından kazanç sağlama amacı taşımaktadır. Özellikle yüksek teknolojili ürünlerin trend ömrünün ürün ömründen daha kısa olması eatık sorununun çözümüne yönelik çabaları daha da arttırmaktadır. Ayrıca tüketicilerin sahip oldukları elektrikli ve elektronik ürünleri, ömrünü tamamlamadan değiştirme eğilimi içerisinde olmaları, onları e-atık probleminin başlıca sorumlularından bir haline getirmiştir. Bu nedenle tüketicilerin e-atık oluşumu sürecinde daha çevreci kararlar almalarının teşvik edilmesi ya da çevreye zararlı davranışlarından caydırılması gerekmektedir. İstenilen davranış değişikliğini literatürde 'öncü, sonuç ve zorlayıcı stratejiler' olarak ifade edilen davranışsal değişim stratejileri ile gerçekleştirmek mümkündür. Ancak bu stratejilerin hangisinin/hangilerinin e-atık sorunun çözümünde daha etkili ve verimli olacağının tespit edilmesi gerekmektedir Bu bağlamda araştırmanın amacı, e-atık sorunun çözümüne yönelikdavranışsal değişim stratejilerinin önem sırasının belirlenmesidir. Sıranınbelirlenmesinde uzmanlardan toplanan verilerin analiz edilmesine dayanan, çokkriterli karar verme tekniklerinden Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP) metodukullanılmıştır. Her kriter grubun kendi içerisinde karşılaştırılmasın sonucunda; eatıksoruna ilişkin bireylerin davranışlarını şekillendirecek en etkili değişimstratejisinin 'öncül stratejiler' olduğu tespit edilmiştir. Yine kendi düzeyleri içindekarşılaştırılan alt kriterlerden; bilgi ve eğitimin, ödüllendirmenin ve maddiyaptırımların davranışsal değişimi sağlayacak değişkenler arasında öne çıktığıgörülmüştür. Son olarak ana ve alt kriter ağırlıklarının birliktedeğerlendirilmesiyle modelin genel AHP sıralaması elde edilmiş ve bireylerindavranışlarını şekillendirecek en etkili stratejinin 'ödüllendirme' olduğu sonucunaulaşılmıştır. Sonrasında ise eğitim ve bilgilendirme, fiziki çevresel dizayn vemaddi yaptırım gelmektedir.

UNDER THE REVERSE LOGISTICS TOWARDS SOLUTION OF E- WASTE PROBLEM, RANKING OF BEHAVIORAL CHANGES STRATEGIES

The role of consumption society increasingly is adopted in our day, technological development is increased and easier availability of new generation products. This situation shortens electronic equipment’s physical life and caused to electrical and electronic waste (e-waste) problems. Put into force of Waste Electrical and Electronic Equipment (WEEE) regulations and was taken legislative measures such as the introduction of certain standards. These practices are intended to provide earnings for reverse logistics and product recovery. Especially to be 'fashion lifetime' shorter than the 'physical life' of high-tech products, increased more efforts towards solving the e-waste problem. Also, consumers tend to change before completing physical life of theirs electrical and electronic products therefore, they have become chiefly responsible the e-waste problem. Therefore, consumers should be encouraged for pro-environmental decision making or that should be discouraged about harmful environmental behavior in the process of e-waste generation. The required change in behavior is possible with known as "antecedent, consequence and coercion" behavioral change strategies in the literature. But, it must be determined which of these strategies in solving the problem of e-waste that would be more effective and efficient In this context, the purpose of this research is to determine the ranking of importance of behavioral change strategy towards the solution of the e-waste problem. It was used Analytic Hierarchy Process (AHP) method of multi-criteria decision-making techniques which is based on data collection from the expert of area, to determine the ranking. As a result of, each set of criteria were compared within their group; it will shape the behavior of individuals related to the e-waste problem that the most effective behavioral change strategy has been identified as an 'antecedent strategies'. Again, the comparison of the sub-criteria within their own level; information and education, reward and material coercion was seen that they stand out among the variables to ensure behavioral change. Finally, evaluated together with the main and sub-criteria weight, was obtained general AHP's ranking of a model and the most effective strategy to shape the environmental behavior has been identified as a 'reward'.

PDF

___

Achillas, C., Aidonis, D., Vlachokostas, C., Moussiopoulos, N., Banias, G., & Triantafillou, D. (2012). “A Multi-Objective Decision-Making Model To Select Waste Electrical And Electronic Equipment Transportation Media”. Resources, Conservation and Recycling. 66, 76-84.
Allcott, H. (2011). “Social Norms and Energy Conservation”. Journal of Public Economics, 95(9), 1082-1095.
Ayvaz, B. (2013). Miktar ve Kalite Belirsizliği Altında Tersine Lojistik Ağ Tasarımı İçin Bir Stokastik Programlama Modeli Önerisi: Elektronik Atık Sektöründe Bir Uygulama. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü İşletme Mühendisliği Anabilim Dalı İşletme Mühendisliği Programı Yayımlanmamış Doktora Tezi.
Babu, B. R., Parande, A. K., & Basha, C. A. (2007). “Electrical And Electronic Waste: A Global Environmental Problem”. Waste Management & Research. 25(4), 307- 318.
Bonino, D., Corno, F., ve De Russis, L. (2012). “Home Energy Consumption Feedback: A User Survey”. Energy and Buildings, 47(1). 383-393.
Cialdini, R. B. (2001). Influence Science And Practice. Boston: Allyn and Bacon.
Cialdini, R. B. (2009). Influence: Science and practice (Vol. 4). Boston, MA: Pearson Education.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (2008). “Elektrikli ve Elektronik Eşyalarda Bazı Zararlı Maddelerin Kullanımının Sınırlandırılmasına Dair Yönetmelik”. http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2008/05/20080530-3.htm, [Erişim Tarihi: 29.07.2016].
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, “Atık Elektrikli Ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği”. http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/05/20120522-5.htm, [Erişim Tarihi: 26.07.2016].
Darby, L., ve Obara, L. (2005). “Household Recycling Behaviour and Attitudes Towards The Disposal of Small Electrical and Electronic Equipment”. Resources, Conservation and Recycling. 44(1). 17-35.
De Brito, M. P., Dekker, R., & Flapper, S. D. P. (2005). Reverse Logistics: A Review of Case Studies. In Distribution Logistics (243-281). Berlin: Springer Berlin Heidelberg.
De Young, R. (1993). “Changing Behavior and Making İt Stick The Conceptualization and Management Of Conservation Behavior”. Environment and Behavior. 25(3). 485-505.
Dowlatshahi, S. (2000). “Developing a Theory of Reverse Logistics”. Interfaces. 30(3). 143-155.
EAGD, “Türkiye’de ve Dünya’da E-Atık”. http://www.eagd.org.tr/turkiyede-vedunyada-e-atik/, [Erişim Tarihi: 26.07.2016].
European Commission (2016). “Waste Electrical & Electronic Equipment (WEEE)”. http://ec.europa.eu/environment/waste/weee/index_en.htm, [Erişim Tarihi: 28.07.2016].
Everett, J. W. (1994). “Environmental Collective Action: Residential Recycling Programs”. Journal Of Professional İssues in Engineering Education and Practice,120(2), 158-176.
Fleischmann, M., Bloemhof-Ruwaard, J. M., Dekker, R., Van der Laan, E., Van Nunen, J. A., & Van Wassenhove, L. N. (1997). “Quantitative Models For Reverse Logistics: A Review”. European Journal of Operational Research. 103(1), 1-17. Geller, E. S. (1992). “It Takes More Than İnformation to Save Energy”. American Psychologist. 47, 814-815. Geller, E. S., Bechtel, R. B., ve Churchman, A. (2002). The Challenge of İncreasing Proenvironmental Behavior. R.B. Bechtel, A. Churchman (Eds.), Handbook of Environmental Psychology,(525-540). New York: Wiley.
Geller, E. S., Winett, R. A., & Everett, P. B. (1982). Environmental Preservation: New Strategies For Behavior Change. New York: Pergamon Press.
Grünbergen J. ve Mark-Berglung, T. (2003). Statistic on Waste Electrical and Electronic Equipment. Kopenhag: Ekspressen Tryk-Kopicenter.
Guintini, R. ve Andel, T. (1995). “Advance With Reverse Logistics”. Transportation & Distribution, 36(2). 73- 77.
He, W., Li, G., Ma, X., Wang, H., Huang, J., Xu, M., & Huang, C. (2006). “WEEE Recovery Strategies And The WEEE Treatment Status in China”. Journal of Hazardous Materials. 136(3), 502-512.
Hester, R. E., & Harrison, R. M. (2009). Electronic Waste Management: Deisgn, Analysis and Applicaiton (Vol. 27). UK, Cambridge: Royal Society of Chemistry.
Hischier, R., Wäger, P., & Gauglhofer, J. (2005). “Does WEEE Recycling Make Sense From An Environmental Perspective?: The Environmental İmpacts Of The Swiss Take-Back And Recycling Systems For Waste Electrical And Electronic Equipment (WEEE)”. Environmental Impact Assessment Review. 25(5), 525- 539.
Hobikoğlu, E. H. (2013). “Davranışsal Finans Çerçevesinde E-Atık Geri Dönüşüm Yatırım Risk Algılamasında Tüketici Tercih ve Davranış Düzeyinin SosyoEkonomik Analizi: İstanbul Örneği”. Finansal Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 4(8). 55-70.
Jickling, B., & Wals, A. E. (2008). “Globalization and Environmental Education: Looking Beyond Sustainable Development”. Journal of Curriculum Studies. 40(1), 1-21.
Karaçay, G. (2005). “Tersine Lojistik: Kavram ve İşleyiş”. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(1). 317-332.
Lehman, P. K., ve Geller, E. S. (2004). “Behavior Analysis and Environmental Protection: Accomplishments and Potential For More”. Behavior and Social Issues. 13(1). 13-32.
Li, Y., Huo, X., Liu, J., Peng, L., Li, W., & Xu, X. (2011). “Assessment of Cadmium Exposure For Neonates in Guiyu, an Electronic Waste Pollution Site of China”. Environmental Monitoring and Assessment.177(1-4). 343-351.
Lokhorst, A. M., Staats, H., ve van Iterson, J. (2015). “Energy Saving İn Office Buildings: Are Feedback And Commitment-Making Useful Instruments To Trigger Change?”. Human Ecology. 43(5). 759-768.
Lourenço, H. R., & Soto, J. P. (2002). “Reverse Logistics Models and Applications: A Recoverable Production Planning Model”. http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download;jsessionid=EA4935C1860EF39E4 6AEBDA4A79E0292?doi=10.1.1.197.2001&rep=rep1&type=pdf, [Erişim Tarihi: 18.07.2016].
Nakıboğlu, G. (2007). “Tersine Lojistik: Önemi ve Dünyadaki Uygulamaları”. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 9(2). 1-16.
Nixon, H., ve Saphores, J. D. M. (2007). “Financing Electronic Waste Recycling Californian Households’ Willingness To Pay Advanced Recycling Fees”. Journal of Environmental Management. 84(4). 547-559.
Nolan, J. M., Schultz, P. W., Cialdini, R. B., Goldstein, N. J., & Griskevicius, V. (2008). “Normative Social İnfluence is Underdetected”. Personality and Social Psychology Bulletin, 34(7), 913-923.
Puckett, J., Byster, L., Westervelt, S., Gutierrez, R., Davis, S., Hussain, A., & Dutta, M. (2002). “Exporting Harm: The High-Tech Trashing of Asia”. http://ewasteguide.info/biblio/exporting-har, [Erişim Tarihi: 28.07.2016].
Robinson, B. H. (2009). “E-Waste: An Assessment of Global Production and Environmental İmpacts”. Science of The Total Environment. 408(2), 183-191.
Robinson, G. M., ve Read, A. D. (2005). “Recycling Behaviour in a London Borough: Results from Large-Scale Household Surveys”. Resources, Conservation and Recycling. 45(1). 70-83.
Rogers, D. S., ve Tibben‐Lembke, R. (2001). “An Examination of Reverse Logistics Practices”. Journal Of Business Logistics. 22(2), 129-148.
Ryan, C. M. (2009). “Managing Nonpoint Source Pollution in Western Washington: Landowner Learning Methods And Motivations”. Environmental Management. 43(6), 1122-1130.
Saaty T.L. (1990). “How to Make a Decision: The Analytic Hierarchy Process”, European Journal of Operations Resesarch. 48(3). 9-26.
Saaty T.L. (2000). Fundamentals of Decision Making and Priority Theory, Vol. 6. Pittsburg: RWS Publications.
Saaty T.L. (2002). “Decision Making with the Analytic Hierarchy Process”, Scientia Iranica. 9(3). 215-229.
Saaty, T. L. (1977). “A Scaling Method For Priorities in Hierarchical Structures”. Journal Of Mathematical Psychology. 15(3), 234-281.
Schultz, P. W., Oskamp, S., ve Mainieri, T. (1995). “Who Recycles And When? A Review Of Personal And Situational Factors”. Journal of Environmental Psychology, 15, 105-121.
Shaw, P. J., ve Maynard, S. J. (2008). “The Potential of Financial İncentives to Enhance Householders’ Kerbside Recycling Behaviour”. Waste Management. 28(10). 1732-1741.
Skinner, B. F. (1987). Upon Further Reflection. Englewood Cliffs, New Jearsey: Prentice-Hall.
Solomon, A., ve Lewis, L. (2002). “Incentives and Disincentives for Corporate Environmental Disclosure”. Business Strategy and the Environment. 11(3). 154- 169.
Staats, H., Leeuwen, E., & Wit, A. (2000). “A Longitudinal Study Of İnformational İnterventions To Save Energy İn An Office Building”. Journal of Applied Behavior Analysis. 33(1), 101-104.
Steg, L., ve Vlek, C. (2009). “Encouraging Pro-Environmental Behaviour: An İntegrative Review and Research Agenda”. Journal of Environmental Psychology. 29(3). 309-317.
Stock, J. (1998). Development and Implementation of Reverse Logistics Programs. Oak Brook, IL: Council of Logistics Management.
Sweetman, J., ve Whitmarsh, L. E. (2016). “Climate Justice: High‐Status Ingroup Social Models Increase Pro‐Environmental Action Through Making Actions Seem More Moral”. Topics in Cognitive Science. 8(1).196-221.
Taha, H. A. (2003). Operations Research: an Introduction. University of Arkansas, Fayetteville: Pearson Education.
Taylor, B. W. (2002). Introduction To Management Science. New Jersey: Pearson Education Inc.
Thierry, M., Salomon, M., Van Nunen, J., ve Van Wassenhove, L. (1995). “Strategie İssues in Product Recovery Management”. California Management Review. 37(2). 114-135.
Thøgersen, J. (2003). “Monetary İncentives and Recycling: Behavioural and Psychological Reactions to a Performance-Dependent Garbage Fee”. Journal of Consumer Policy. 26(2). 197-228.
Tønnesen, K. (2013). “Designing a Mobile Application for Energy Behavior Change in Households”. http://www.idi.ntnu.no/~krogstie/projectreports/2013/Prosjektoppgave%20-%20Kristin%20T%C3%B8nnesen.pdf, [Erişim Tarihi: 28.07.2016].
Toprak, A. O., Hobikoğlu, E. H., Eğri, T. ve Özdemir, Z. (2013). “Elektrikli ve Elektronik Atıkların Geri Dönüşümünde Tüketici Davranışları: İstanbul Örneği”. Internatıonal Conference On Eurasıan Economıes. 17-18 Eylül 2013. St. Petersburg/Rusya.
Tüzemen, A., & Özdağoğlu, A. (2007). “Doktora Öğrencilerinin Eş Seçiminde Önem Verdikleri Kriterlerin Analitik Hiyerarşi Süreci Yöntemi İle Belirlenmesi”. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 21(1). 215-232.
Viscusi, W. K., Huber, J., ve Bell, J. (2011). “Promoting Recycling: Private Values, Social Norms, and Economic İncentives”. The American Economic Review, 101(3), 65-70.
Widmer, R., Oswald-Krapf, H., Sinha-Khetriwal, D., Schnellmann, M., & Böni, H. (2005). “Global Perspectives on E-Waste”. Environmental İmpact Assessment Review, 25(5), 436-458.
Yazıcı, E. Y., ve Deveci, H. (2009). “E-Atıklardan Metallerin Geri Kazanımı”. Madencilik. 48(3), 3-18.