Şeyhülislam Mustafa Sabri'nin Milli Mücadele Ve Atatürk İnkılâpları Karşıtı Tutum Ve Davranışları

I. Dünya Savaşı'na son veren Mondros Ateşkesi (30 Ekim 1918), emperyalist devletlerin asırlardan beri çözmeye çalıştıkları "Şark Meselesi"™ nihayete erdirmiş görünüyordu. I. Dünya savaşı sona erdiğinde Osmanlı İmparatorluğu artık tarihe karışıyordu. Hasta Adam'ın mirası İtilaf Bloku tarafından yağmalanıyordu*1. Bu korkunç tablo Mustafa Kemal Paşa'nın 19 Mayıs 1919'da Samsun'a ayak basması ile değişti. O, "Milli İntibah" diye tanımladığı Türk Milleti'ndeki uyanışı, ulusal bağımsızlık ve ulusal egemenlik hareketinin dinamik gücü yaptı. O’nun önderliğindeki bu milli uyanış çok din adamının da destek ve çabalarıyla kısa zamanda yurdun her köşesinde tezahür etmişti. Bununla birlikte kimi din adamları da Milli Mücadele ve onun lideri Mustafa Kemal aleyhinde davranmışlar hatta bu menfi tutumlarını Cumhuriyet sonrasında da sürdürmüşlerdir. tşte bu din adamlarından birisi de Mustafa Sabri Efendi'dir.

Anahtar Kelimeler:

Şeyhülislam Mustafa Sabri, Milli Mücadele, Mustafa Kemal Paşa

Impact Of The San Remo Terms On Turkey And British Polıcy

After the First World War, the victorious Allied powers were unable to dispose of the Turkish question despite months of deliberation. The rivalry of the Allİed powers, particularly of Great Britain and France, över the lands of the old Ottoman Empire, the Greek occupation of Smyma in May 1919 and the subsequent rise of the Nationalİst Movement in the interior under the leadership of Mustafa Kemal *1 which resisted the post-war Allied adjustments and defied the inability of the Ottoman govemment to save the country from foreign invasİon, ali combined to make such a treaty impossible for the Allies. When anti-Nationalist Damad Ferid Paşa, the Grand Vizier and the Sultan's son-in-law, was İn power on 5 April 1920 for the fourth time, the British were confident that the Ottoman government in Constantinople was önce again in their camp. In British eyes, Damad Ferid was perhaps more sincerely convinced than any other statesman of the first rank that Turkey’s sole hope of salvatioıı lay in a good understanding with Great Britain. 2 Now, İt was time for the Allies to complete the Turkish treaty and force Damad Ferid to sign it. The Supreme council met at San Remo on 18 April with such a purpose in mind.

Keywords:

Turkey, British, Polıcy,

PDF

___

Kurat, Yuluğ Tekin, Osmanlı İmparatorluğu'nun Paylaşılması, Kalite Matbaası, Ankara 1976.
Kutay, Cemal, Kurtuluşun ve Cumhuriyetin Manevi Mimarları, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayını, Ankara (Tarihsiz).
Mısırlıoğlu, Kadir, Kurtuluş Savaşında Sarıklı Mücahitler, 2. baskı İstanbul 1969.
Sarıkoyuncu, Ali, "Milli Mücadele'de Denizli Müftüsü Ahmet Hulusi Efendi" Diyanet Dergisi Cilt: 27, Sayı: 4( Ekim-Kasım-Aralık 1991) s. 239-292.
Sankoyuncu, Ali, "İlk Diyanet İşleri Başkanı M. Rifat Efendi' (Börekçi) nin Milli Mücadele Tarihimizdeki Yeri" Türk Kültürü Yıl :XXX, Sayı: 350, (Haziran 1992) s. 15-30.
Sarıkoyuncu, Ali, Milli Mücadele'de Din Adamları I, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayını, Ankara, 1995.
Altunsu, Abdülkadir, Osmanlı Şeyhülislamları, Ankara 1972.
Pakalın, M.Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimler Sözlüğü, C.2, İstanbul 1971. s.14-15.
Ebül 'ulâ Mardin, Huzur Dersleri, İstanbul 1966, Cilt: II-III, s. 350.
Akbulut, Ahmet, "Şeyhülislâm Mustafa Sabrı ve Görüşleri (1869-1954)", İslam! Araştırmalar, Cilt: 6, Sayı: 1, s.32.
İlmiye Salnamesi, İstanbul 1341, sayfa 94.
Aksoy, Mehmet, Beyanü'l-Hak ve Mustafa Sabri, Ankara Üniversitesi Türk İnkilâp Tarihi Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1989, s.41.
İz, Mahir, Yılların İzi, İstanbul 1979.
İnal, İbnü'I-Emin Mahmut, Son Sadrazamlar, Cilt: 4, İstanbul 1992.
Mazıcı, Nurşen, Belgelerle Atatürk Döneminde Muhalefet, İstanbul 1984.
Alemdar Gazetesi, (10 Şubat 1921) sayfa 1 - 2.
Sabri, Mustafa, Dini Mücedditler, İstanbul 1977.
Soysal, İlhamı, Kurtuluş Savaşında İşbirlikçiler, İstanbul, 1985.
Akgün, Seçil, Halifeliğin Kaldırılması ve Laiklik (1924-1928), Turhan Kitabevİ, Ankara, (Tarihsiz).
Selek, Sabahattin, Milli Mücadele, İstanbul, 1982, Cilt 2.
Karay, Refik Halid, Minelbab İlelmihrab, Tan gazetesi yayını, İstanbul, 1964.
Ateş, Toktamış, Türk Devrim Tarihi, 3. baskı, Filiz Kitabevi İstanbul 1989.
Aybars, Ergün, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I, İzmir, 1984.
Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Arşivi, Kİ: 492, D:2 (70)Fh:l,5).
Türkgeldi, Ali Fuat, Görüp İşittiklerim, Ankara 1949.
Kandemir, Feridun, "Boğazlıyan Kaymakamı Nasıl Asıldı, Tarih Hazînesi, Yıl: 1, Sayı: 12 (Temmuz 1951) s. 575-577.
Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye'de Siyasal Partiler,Cilt: II, İstanbul 1986.
Genelkurmay Başkanlığı Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı (ATAŞE) Arşivi KI: 86, D: 144 (318) Fh: 240.
Özkaya, Yücel, "Ulusal Bağımsızlık Savaşı boyunca Yararlı ve Zararlı Demekler" Atatürk araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: IV. Sayı: 10 (Kasım 1987), s. 179.
Kabataş, Orhan, Millî Mücadele Dönemi Beyânnameleri ve Basım, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi yayını, Ankara 1990.
Türk İstiklal Harbi, Cilt: VI, (İç Ayaklanmalar 1919-1921), Genelkurmay Başkanlığı yayım, Ankara 1964.
Karabekir, Kazım, İstiklal Harbimiz, 2. Baskı İstanbul 1969.
Aydemir, Şevket Süreyya, Tek adam Mustafa Kemal, İstanbul 1969, Cilt: II.
Kinross, Lord, Atatürk Bir Milletin Doğuşu, çev. Necdet Sander, 8. Baskı İstanbul 1981.
Atatürk, M. Kemal, Nutuk, Bugünkü dille yayına hazırlayan Prof.Dr. Zeynep Korkmaz, Atatürk'ün Doğumunun 100. Yılı Kutlama Koordinasyon Kurulu Yayını, Cilt: II.
Giritli, İsmet, Günümüzün Işığında Atatürk ve Atatürkçülük, 2. baskı İstanbul 1990.
Çaycı, Abdurrahman, "Atatürk’ün uygarlık Anlayışı" Atatürk Konferansları VI, 1963-1974, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 1977.
Mumcu, Ahmet, Ergun Özbudun, Turan Feyzioğlu, Yüksel Ülker, İ. Agah Çubukçu, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi II, Ankara, 1986.
Muncu, Ahmet, Tarih Açısından Türk Devriminin Temelleri ve Gelişimi, 4. baskı, Ankara 1976.
Eroğlu, Hamza, Türk Devrim Tarihi, 5. baskı, Ankara 1977.
Özkaya, Yücel, Türk İstiklal Savaşı ve Cumhuriyet Tarihi, Ankara 1991.
Kaymaz, Nejat, "Türk Kurtuluş Savaşının Tarihsel Konumu ve Niteliği" Belleten, Cilt; 40, Sayı: 159, s. 616.
Sabri, Mustafa, Mevkufu'l Akl ve'l-Alim miıı Rabbi'l Alemîn ve İbadihi'I-Murselîn, Kahire 1950, Cilt; I.
Beyanü'l-hak Gazetesi, Sayı; VII, 21 Şevval 1326.
Sabri, Mustafa, Meseleler, Sadeleştiren; Osman Nuri Giirsoy, İstanbul, 1978.
Mısıroğlu, Kadir, İslam Yazısına Dair, 2. baskı İstanbul, 1993.
Giritli, İsmet, "Atatürk Cumhuriyeti'nin laiklik İlkesi" Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı; 4 (Kasım 198), s.57.
Ateş, Toklamış, Bilmek ve Bilmemek, Tekin Yayınevi, İstanbul, 1989.
Soysal, İlhami, Yüzellilikler, İstanbul 1985.

ISSN: 1011-727X
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 1984
Yayıncı: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi