Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın Kuruluşu Sırasında Ali Fethi (Okyar) Bey ile Mahmut Esat (Bozkurt) Beyin Polemikleri

1929 yılı sonunda tüm dünyayı saran ekonomik bunalım Türkiye’yi de olumsuz yönde etkiledi. İktidar partisi olan Cumhuriyet Halk Partisi’nin bazı uygulamaları özellikle devletçi söylemi, toplumun kimi kesimlerinden eleştiri alıyorduk Ekonomik ve toplumsal sorunlara Mecliste yanıt aranmasından ve iktidar partisinin denetlenmesinden yana olan Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal’in özendirmesi İle Ali Fethi (Okyar) Bey 1930 yılı Ağustos ayında Serbest Cumhuriyet Fırkası’nı (SCF) kurdu. Milliyetçi ve lâik olan bu partinin en önemli özelliği liberal olmasıydı. İktidar tarafından muhalefette kalmak üzere oluşturulmuş bir parti gibi düşünülen SCF’nın hedefinin iktidar olduğu Ali Fethi Bey tarafından açıklandı. Parti, kısa sürede halktan da destek aldı. Fethi Beyin İzmir konuşması da bunu gösterdi. SCF başkanı yaptığı konuşmalarda hükümetin icraatını eleştirdi, Özellikle devletçi politikaya ve adalet konusuna değindi. Bunlar hükümette Adalet Bakanı olarak yer alan Mahmut Esat (Bozkurt)’ın hassas olduğu konulardı. Fethi Beyin eleştirilerine Kayseri’de, İzmir ve Ödemiş’te yanıt vererek bakanlığının politikalarını savundu. Devletçiliğin Türkiye Cumhuriyeti için önemini vurguladı. Bunları yaparken bir anlamda ihtilâlin savunusunu yaptı. Ancak Ödemiş’te yaptığı konuşma onu istifaya sürükledi. SCF ise Ali Fethi Okyar tarafından kapatıldı.

Anahtar Kelimeler:

Mahmut Esat Bozkurt, Serbest Cumhuriyet Fırkası, Cumhuriyet Halk Partisi, Polemik, Ali Fethi Okyar

The Polemics of Ali Fethi (Okyar) and. Mahmut Esat (Bozkurt) During the Foundation of the Free Republican Parly

The economic crisis that hit the world at the end of 1929 affected Turkey negatively too. Some practices of the ruling party, Cumhuriyet Halk Partisi (People’s Republican Party), especially theİr satist expression, were receiving negative comment. With the encouragement of Mustafa Kemal Atatürk, vvho was fond of seeking Solutions for economic and social prolems in Assembly and of inspecting the ruling party, Ali Fethi Okyar establıshed Serbest Cumhuriyet Partisi (SCP) (Free Repubüc Party) in August, 1930, The most important feature of this nationalist and laic party was being liberal. The ruling party considered the aim of this party as taking place in opposition but Ali Fuat Okyar declared that their target was to be the ruling party, and in a short period of time they gained the support of the public. The speech he made in İzmir made this support visible. The chairman of SCP criticized the actions of the government in his speeches. The mentioned on the matters of satist poütics and justice particularly. Mahmut Esat Bozkurt, Government’s Minister of Justice, was very sensitive about these subjects, Therefore a polemic began betvveen them. Mahmut Esat responded Feth Okyar’s critics and defended the politics of the government is the speeches he gave in Kayseri, İzmir and Ödemiş. He emphasized the importance of Statism for Republic of Turkey, in a sense he defended revolution but the speech he made in Ödemiş caused his resignation. On the other hand, SCF was closed down by Ali Fethi Okyar

Keywords:

Ali Fethi Okyar, Mahmut Esat Bozkurt Cumhuriyet Halk Partisi, People’s Republican Party, Serbest Cumhuriyet Partisi, Free Repubüc Party, Polemic,

PDF

___

Ekonomik bunalımın Türkiye’deki etkileri ve alınan ünlemler için bkz. İsmail Htisrev, “Dünya Bunalımı Ne Halde?", Kadro, c. 1 , 1932 (Tıpkı Basım), Ankara Üniversitesi Ticari İlimler Akademesi Yayın No; 121,Ankara 1978, s. 18 vd.;Avııi Zarakolu, “ 1929130 Dünya Ekonomik Krizi Karşısında Türk Ekonomisi ve Alınan Krizle Mücadele. Tedbirleri", Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası ve Türkiye’nin Ekonomik Gelişmesi, AÜSBF YayıııIarı-513. Ankara 1982, s. 90vd; Necmeddin Sadık, “Buhranın Sebepleri i ”, Akşam, 18 Şubat 1930, No: 4079, s. 1; “Milli Mücadelenin İkinci Sayfası 1", Akşam, 23 Şubat 1930, No: 4084
Cumhuriyet, 23 Temmuz 1930, No: 2230, s. 1-3; Vakit. 23 Temmuz 1930, No: 4503, s. I Fethi Okyar’ın Anıları Atatürk, Okyar ve Çok Partili Türkiye, (Haz: Osman Okyar, Meh¬met Scyildanlıoğlıı), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınlan, 1997, s. 93-96. Ayrıca bkz. Çetin Yetkin, Ata¬türk’ün Başarısız Demokrasi Devrimi Serbest Cumhuriyet Fırkası, Toplumsal Dönüşüm Yayınla¬rı, İstanbul 1997, s. 37 vd. Fethi Okyar’ın Anıları..,, s. 99-101. Cumhuriyet, 1 Ağustos 1930, No; 2239, s. I; Vakit, I Ağustos 1930, No:4512, s. 1, Fethi Beyin İstanbul’a geldiği gün kalmaya başladığı bu eve, 29 Temmuz 1930 gecesi "Çcymis" adında bir “deli” girmiş, Fethi Beyin çalışma masası üzerindeki kimi mektup ve evrakları okuduktan sonra cebine koymuş, polisin olaya müdahalesi ile adlî tıbba sevk edilmiştir. Cumhuriyet, 30 Temmuz 1930, No: 2237, s. 2; 3 1 Temmuz 1930; No: 2238, s. 3.
Fethi Okyar’m Anıları..., s, 101-103. Cumhuriyet, 2 Ağustos 1930, No: 2240, s. I; Vakit, 2 Ağustos 1930, No:45l3, s. 1. Fethi Okyar’m Anıları..., s. 103-106. Vakit. 12 Ağustos 1930, No: 4523, s. 2. Vakit, 11 Ağustos 1930, No: 4522, s. 2. Fethi Okyar’m Anıları.... s, 138-140. TBMM ZC, D. III, c. 18, S. Sayısı; 124; c. 19. s. 15-17. Mahmut Esat’a göre yasa, rüşvet alıp verenleri “Devlet makinesi dışına atacak” güçlü bir dayanaklı. Bkz. TBMM ZC, D. III, c. 19, s. 35-36
Anadolu. 18 Eylül 1930; Akşam, 19 Eylül 1930, No: 4289, s. 2. Cumhuriyet, 13 Ağustos 1930, No; 2251, s, 4. Cumhuriyet, 12 Haziran 1341 (1925), No: 394, s. 1-3.
Hakimiyeti Milliye (H.M.), 28 Ağustos 1930, No: 3278, s. 1: Anadolu. 28 Ağustos 1930. Ak¬şam, 26 Ağustos 1930. No: 4265, s. 1-2.
H. M., 27 Ağustos 1930, No: 3277, s. 3. Son Posta, 27 Ağustos 1930, No; 32, s. 1-7. H. M.. 27 Ağustos 1930. No: 3277, s. 3.
Son Posta, 1 Eyliil 1930, No: 37, s. 4. Ayrıcı bkz, Bİlsay Kuruş, Belgelerle Türkiye İktisat Politikası, e. 1 (1929-1932), AÜSBFY No; 569. Ankara 1988, s. 95-104. Son Posta, 3 Eylül 1930, No: 39, s. i. Anadolu, 3 Eyliil 1930. Ahmet Ağaoğlu, Serbest Fırka Hatıraları. (I. Baskı), Nebioğlıı Yayınevi, Ankara Tarihsiz, s. 51-52
Son Posta, 9 Eyliil 1930, No: 45, s. 4; Cumhuriyet, 8 Eyllil 1930. No: 2277. s. 1-3. Yarın, 7 Eylül 1930. Aktaran: Kâzım Öztiirk, Türk Parlamento Tarihi TBMM-III. Dönem 1927-1931. c. II, s. 381-383. Tırnak içinde verdiği bu etimle Malıııwl Esat’ın en sık kullandığı İfadelerden biridir. Son Posta, 9 Eylül 1930, No: 45. s. 4.
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.01-55.335.3, E2., 09.09. 1930. Cumhuriyet. 13 Eylül 1930, No: 2282, s. 1; H.M., 13 Eylül 1930, No: 3294, s. 1; Avşar, a.g.e., s. 133. H.M., 14 Eylül 1930, No: 3295, s. 1-3; Son Posta, 15 Eylül 1930, No: 51, s. 1. Cumhuriyet, 17 Eylül 1930, No: 2286, s. L2. Cumhuriyet, 13 Eyliil 1930, No: 2282, s. 4; Akşam, 14 Eylül 1930, 4284, s. L2.
Cumhuriyet, 13 Eylül 1930, No: 2282, s, 4.
Cumhuriyet, 13 Eylül 1930, No: 2282, s. 4; Akşam, 14 Eylül 1930, 4284, s. 1-2, Anadolu, 3 Eylül 1930, 4 Eylül 1930: 11 Eylül 1930; 14 Eylül 1930.
Anadolu, 18 Eylül 1930: Akşam. 19 Eylül 1930, No: 4289, s. 2.
Anadolu, 18 Eylül 1930; Akşam. 19 Eylül 1930, No: 4289, s, 2.
Anadolu, 18 Eyltil 1930; Akşam. 19 Eylül 1930, No: 4289, s. 2. Cumhuriyet, 27 Mayıs 1929, No: 1812, s. I. Anadolu, 18 Eylül 1930, Akşam, 19 Eylül 1930, No: 4289, s. 2.
Anadolu, 21 Eylül 1930. Akşam. 25 Eylül 1930. No: 4295, s. 2. Cumhuriyet, 17 Eylül 1930, No: 2286. s. 1-4. Akşam, 22 Eylül 1930, No: 4292, s. 1.
Anadolu, 5 Mayıs 1930, No: 4683, s. 2. Cumhuriyet. 24 Eylül 1930. No: 2293, s. 1.

ISSN: 1011-727X
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 1984
Yayıncı: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi