İkinci Dünya Savaşı Yıllarında Ege Adaları Sorunu

Ege Adaları sorunu, 20. yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren devletlerarası siyasî platformda sıkça gündeme gelen sorunlardan biridir. Bu yüzyılda ilk defa Nisan-Mayıs 1912'de İtalya ile Osmanlı Devleti arasındaki Trablusgarp Savaşı sırasında Rodos ve 12 Ada’nın İtalyanlar tarafından işgaliyle gündeme gelen bu problem daha sonra Balkan Savaşları sırasında Ekim-Kasım 1912’de diğer Ege Adaları'nın Yunanistan tarafından işgal edilmesi üzerine yeniden gündeme gelmiştir. Daha sonraki yıllarda bu bölgeyle ilgilenen devletler arasında da anlaşmazlık konusu olan Ege Adaları sorunu, 24 Temmuz 1923 tarihli Lozan Antlaşması ile belli bir çözüme kavuşmuştur. Bu antlaşmanın 15. maddesi Rodos ve 12 Ada ile Meis'i İtalya’ya bırakırken, 12, maddesi de Gökçeada ve Bozcaada dışında kalan Ege Adaları'nı askerden arındırılmak şartıyla Yunanistan'a bırakmaktadır.' Beriki yıllarda Meis’e tâbi adacıklar konusunda Türkiye ile İtalya arasında tekrar gündeme gelen bu sorun, 4 Ocak 1932’de Dr. Tevfik Rüştü Bey ile İtalyan elçisi Pompeo Aloisi arasında Ankara’da imzalanan anlaşmayla çözüme kavuşturuldu. Buna göre; Bodrum Körfezi'ndeki Kara Ada Türk hakimiyetinde kalıyor, Meis’e tâbi 30 adacıktan 19'u Türkiye'ye, 11’i de İtalya’ya veriliyordu.

Anahtar Kelimeler:

Ege Adaları, İkinci Dünya Savaşı, Türkiye, Ege Denizi

Impact Of The San Remo Terms On Turkey And British Polıcy

After the First World War, the victorious Allied powers were unable to dispose of the Turkish question despite months of deliberation. The rivalry of the Allİed powers, particularly of Great Britain and France, över the lands of the old Ottoman Empire, the Greek occupation of Smyma in May 1919 and the subsequent rise of the Nationalİst Movement in the interior under the leadership of Mustafa Kemal *1 which resisted the post-war Allied adjustments and defied the inability of the Ottoman govemment to save the country from foreign invasİon, ali combined to make such a treaty impossible for the Allies. When anti-Nationalist Damad Ferid Paşa, the Grand Vizier and the Sultan's son-in-law, was İn power on 5 April 1920 for the fourth time, the British were confident that the Ottoman government in Constantinople was önce again in their camp. In British eyes, Damad Ferid was perhaps more sincerely convinced than any other statesman of the first rank that Turkey’s sole hope of salvatioıı lay in a good understanding with Great Britain. 2 Now, İt was time for the Allies to complete the Turkish treaty and force Damad Ferid to sign it. The Supreme council met at San Remo on 18 April with such a purpose in mind.

Keywords:

Turkey, British, Polıcy,

PDF

___

Soysal, İsmail, Türkiye’nin Siyasal Antlaşmaları, C I, Ankara 1989.
Turan, Şerafettin, "Rodos ve 12 Ada’nın Türk Hakimiyetinden Çıkışı", Belleten, C XXIX, S 113, 1965.
Gönlübol, Mehmet, ve Cem Sar, Atatürk ve Türkiye'nin Dış Politikası (1919-1938), Ankara 1990.
Burçak, Rıfkı Salim, Moskova Görüşmeleri (26 Eylül 1939 - 16 Ekim 1939) ve Dış Politikamız Üzerindeki Tesirleri, Ankara 1983.
Armaoğlu, Fahir, "Belgelerin Işığında On İki Ada Meselesi", Tercüman Gazetesi, 29 Kasım 1985.
Sander, Oral, Siyasi Tarih, C II, Ankara 1989.
Farpella, Emilin, Hükümlerin Yeniden İncelenmesi İtalya ve İkinci Dünya Savaşı, Çev. Avnu Omaykan ve Afif Büyüktuğrul, C I, İstanbul 1968.
Jacobsen, Hans-Adolf, 1939-1945 Kronoloji ve Belgelerle İkinci Dünya Savaşı, Çev. İbrahim Ulus, Ankara 1989.
Berlin'den 26 Nisan 1941 tarihli Alman Resmî Tebliği, Ulus, 27.4.1941.
Glasneck, Johannes, Türkiye'de Faşist Alman Propagandası, Çev. Arif Gelen, Ankara 1977.
Arcayürek, Cüneyt, "İkinci Dünya Savaşı'na Ait Gizli Belgelere Göre (Alman Dışişleri Bakanlığı Arşivi) Türkiye Ne Kazandı? Ne Kaybetti?", Hürriyet Gazetesi, 28 Ekim 1972.
Dışişleri Bakanlığı, Türkiye Dış Politikasında 50 Yıl, İkinci Dünya Savaşı Yılları (1939-1946), Ankara 1974.
Karpat, Kemal, "Modern Türkiye", Çev. Hamdi Aktaş, Cambridge İslâm Tarihi, C II, İstanbul 1989.
Gürün, Kâmuran, Türk-Sovyet İlişkileri (1920-1953), Ankara 1991.
Bilge, Suat, Güç Komşuluk: Türk Sovyetler Birliği İlişkileri, Ankara 1992.
Howard, Harry, "The Entry of Turkey in to World War II", Belleten, C XXXI, S 122, 1967.
Armaoğlu, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasî Tarihi, Ankara 1984.
Ayın Tarihi, II. Teşrin (Kasım) 1943, No: 120, Kasım 1943.
İngiliz Başvekil Muavini Ege Denizindeki Savaşlara ve Diğer Cephelere Dair Beyanatı", Ayın Tarihi, No: 120, Kasım 1943.
Ayın Tarihi, II. Teşrin (Kasım) 1943, No: 119, Kasım 1943.
Sadak, Necmeddin, "Leros AÖası’nın Kaybı ve İngiltere'nin Akisleri", Akşam, 20 Kasım 1943.
"Mussolini", Encyclopedia Britannica, C XVI.
Erkin, Feridun Cemal, Dışişlerinde 34 Yıl, C I, Ankara 1980.
Orhonlu, Cengiz, "On İki Ada'da Türk Eserleri ve Türk Nüfusu", Türk Kültürü, S 24, Ekim 1964.
Salkım, C. Ali, "Nasıl Baskı Yapıyorlar", Cumhuriyet, 17 Temmuz 1964.
Erkilet, H. Emir, 2. Cihan Harbi ve Türkiye-Giriş, İstanbul 1945.
Erkin, Feridun Cemal, "12 Ada'yı Yunanistan'a Kim ve Nasıl Verdi?", Milliyet, 28 Temmuz 1976.

ISSN: 1011-727X
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 1984
Yayıncı: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi