ORDUNUN AT GÜCÜNÜ GELİŞTİRMEK: BİR ASKERÎ ÇİFTLİK OLARAK BAĞDAT VEZİRİYE ÇİFTLİK-İ HÜMÂYUNU (1893-1913)

Bu çalışmada II. Abdülhamid döneminde Osmanlı Devleti ordusunun ihtiyaç duyduğu atların cins olarak iyileştirilmesi ve sayıca artırılması için Çiftlikât-ı Askeriye Nezâreti’ne bağlı olarak açılan Bağdat Veziriye askerî çiftliği ele alınmıştır. Merkezileşen Osmanlı Devleti’ndeki süvarinin ihtiyaç duyduğu atların tedarik edilmesi artık merkezi hükûmetin sorumluluğundadır. Bu çerçevede II. Mahmud’dan itibaren faaliyet göstermeye başlayan askerî çiftliklerin sayısı II. Abdülhamid döneminde artırılmıştır. II. Abdülhamid döneminde açılmış olan Veziriye çiftliği de bu çerçevede konjonktürel konumu, 6. Ordu’ya merkez oluşu, Dicle ile Diyala nehirlerine yakınlığı ve safkan Arap atlarına sahip konar-göçer aşiretlerin bu bölgede bulunmalarından dolayı Bağdat’ta faaliyet göstermiştir. Bu çiftlikte Aneze ve Şammar gibi aşiretlerden damızlık olarak satın alınan veya hediye olarak kabul edilen safkan Arap aygır ve kısrakların kullanılarak at cinsinin iyileştirilmesi ve sayıca çoğaltılması amaçlanmıştır. Bilhassa II. Abdülhamid dönemi boyunca faaliyet gösteren bu askerî çiftliğin en büyük sorunu su olmuştur. Su setlerinin ve isale hatlarının inşasında yaşanan sorunlar ve at yetiştiriciliği için düzenli bir plan ve programın uygulanmıyor oluşu sebebiyle Veziriye çiftliğinde arzu edilen amaçlara tam anlamıyla ulaşılamamıştır. İttihat ve Terakki yönetiminin iktidarı ele geçirmesinden sonra Veziriye çiftliği idaresi Maliye Nezâreti’nin kontrolüne alınmış, söz konusu damızlık hayvanlar satılmıştır. Faaliyetlerinin sınırlı bir ziraata indirgendiği Veziriye çiftliğinde devam eden su sorunundan dolayı ordunun at ihtiyacı için kurulan Remont deposu uygulamaya geçirilememiştir. Bu çerçevede diğer askerî çiftliklerde olduğu gibi Veziriye çiftliğinde at yetiştiriciliği, hayvancılık ve tarımsal faaliyetler arzu edilen üreticilik seviyesine ulaşmamıştır.

Anahtar Kelimeler:

At, II. Abdülhamid, Çiftlik, Veziriye, Aşiret

IMPROVING THE HORSE POWER OF THE ARMY: BAGHDAD WAZIRIYAH MILITARY STUD-FARM (1893-1913)

This study focuses on the Baghdad Waziriyah military stud-farm, which was established under the direction of the Ottoman Ministry of Military Stud-farms to enhance horse breeds and increase the number of horses required by the Ottoman army during the Hamidian era. The supply of horses needed by the cavalry in the age of centralization became the responsibility of the central government. In this regard, the number of stud-farms that started to operate during the reign of Mahmud II was increased during the reign of Abdulhamid II. Waziriyah stud-farm, which was built by Abdülhamid II, was opened in Baghdad due to its strategic location, being the center of the 6th Army, close to the Tigris and Diyala rivers, and nomadic tribes with purebred Arabian horses in this region. It was aimed to improve the horse breed and increase it in number by using purebred Arabian stallions and mares bought or gifted from tribes such as Anazha and Shammar. The biggest problem of this military stud-farm, which was operating especially during the reign of Abdülhamid II, was still the water problem. Due to the problems experienced in the construction of the water levees and the transmission lines and the lack of a regular plan and program on horse breeding, the Waziriyah farm could not fully reach its desired goals. After the Committee of Union and Progress came to power, the administration of the Waziriyah stud-farm, whose income was left to them, was taken under the control of the Ottoman Ministry of Finance and the breeding animals were sold. Due to the ongoing water problem in the Waziriyah stud-farm, where its activities were reduced to a limited agriculture, the practice of raising foals under Remont stud-farms could not be implemented. In this context, the desired productivity level in terms of horse breeding, livestock and agricultural activities could not be reached in Waziriyah farm, as in other military farms.

Keywords:

Horse, Abdulhamid II, Stud Farm, Waziriyah, Tribe,

PDF

___

1899/1317 Tarihli Bağdad Vilayet Salnamesi. http://ktp.isam.org.tr/pdfsal/D02468131700000015.pdf adresinden 07.01.2023 tarihinde erişildi.
Akay, T. (2021). 19. Yüzyılda Macaristan’dan At İthalatı ve Osmanlı Atçılığına Etkileri. Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 6(Prof. Dr. Süleyman Büyükkarcı Özel Sayısı), 30-51.
Akbal, Z. (2007). Taha Bey ve “Emlak-i Devlet” İsimli Eserinin Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisan Tezi). (Danışmanı: Prof. Dr. Zekeriya Kurşun). İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
Alpaslan, E. & Özdamar, T. (2019). Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre Çukurova (Anavarza) Çiftlikât-ı Hümâyûn-u Askerisi. İstanbul: Hiperlink Yayıncılık.
Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO.) 188/14060; 260/194453; 370/27747; 1205/90348; 2268/170060; 2512/188365; 3559/266921; 4053/303970; 4089/306654; 4100/307456.
Batu, S. (1962). Türk Atları ve Yetiştirme Bilgisi. Ankara: Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi.
Beygir Islah ve Teksiri. (1926). İstanbul: Ziraat Vekâleti.
Çakılcı, D. (2018). Sultan II. Abdülhamid’in Hayvan Merakı: Yıldız Sarayı’nda Kuşluk-ı Hümâyûn Teşkilatı. Tarih Dergisi, 0(68), 57-100.
Çetinkaya, R. (2018). Sultansuyu Harası (1865-1909). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). (Danışman: Doç. Dr. Emine Dingeç). Kütahya: Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Çiftçi, E. (2022). Bir “Âdet-i Kadime” ve Sadakat Sağlama Yöntemi: 19. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Aşiret Reislerine Verilen Hilatler ve Hediyeleşme. Hafıza Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 4(3), 118-138.
Dahiliye Nezâreti Mektubî Kalemi (DH.MKT.) 1327/1909; 2358/117; 2472/81; 2563/10; 2564/71; 2810/34.
Emiroğlu, K. & Yüksel, A. (2003). Yoldaşımız At. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Erdem, S. (2017). Osmanlı Devletinden Cumhuriyete Karalan Miras: Sultansuyu Harası. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 0(61), 145-178.
Erdem, S. (2017a). Osmanlı Devleti’nin Son Yüzyılında Hayvan Yetiştiriciliğinde Standartlaşma Çalışmalarına Bir Örnek: Bağdat Veziriye Çiftliği/Remont Deposu İnşası. 100. Yılında Uluslararası Bağdat (Medinetü’s-Selam) ve Kutü’l Amare Sempozyumu- 20-22 Aralık 2017 İçinde. İstanbul: Türk Tarih Kurumu.
Erdem, S. (2018). Dicle Nehri Vadisinde At ve Beygir Cinsinin Islahına Yönelik Kurulan Bir Çiftlik: Harnini/Kharnini Çiftliği. İstem, 16(32), 329-344.
Erdem, S. (2019). Osmanlı Devleti Döneminde Malatya Sultansuyu Çiftliği’nin Tarihi Gelişimi. Elazığ: Manas Yayıncılık.
Erdem, S. (2019a). XIX. Yüzyıl Osmanlı Toprak Sisteminde Karşılaşılan Bir Kavram “Derbü’l-Menazil” ve Buna Bir Örnek: Bağdat-Veziriye Mukataası. (Ed. M. Öztürk & A. Değerli). Üçüncü İktisat Tarihi Kongresi Bildirileri 2 (İzmir, 25-27 Nisan 2019) İçinde (s. 323-347). İzmir: İzmir Demokrasi Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi.
Eroğlu, C., Babuçoğlu, M. & Özdil, O. (2012). Osmanlı Vilayet Salnamelerine Göre Bağdat. Ankara: Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi.
Güllü, R. E. (2020). 19-20. Yüzyıllarda Avrupa’da ve Türkiye’de Askerî Posta Güvercini Kullanımı. Belleten, 84(301), 1189.
Gür, N. (2014). 1900 yılı Uluslararası Paris Sergisinde Osmanlı Devleti. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). (Danışman: Prof. Dr. Ufuk Gülsoy). İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
Köksal, O. (2009). Osmanlı Dönüşüm Sürecinde Bir Devlet Teşebbüsü Olarak Çifteler Hâra-yı Hümayunu ve Türk Atçılığına Katkıları. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 333-363.
Maliye Nezâreti Emlâk-i Emiriyye Müdüriyeti (ML.EEM.) 372/65; 380/15; 582/31; 643/7; 719/67; 744/71; 759/35; 771/36; 776/22; 778/3; 802/13; 850/24; 903/23; 935/27; 950/24; 1068/3; 1102/20; 1118/29; 1154/24; 1373/78.
Özlü, Z. (2010). Istabl-ı Amire’de (Has Ahır) Bulunan Hayvanlar ve Beslenmeleri Üzerine Bazı Notlar. Vakıflar Dergisi, 0(32), 155-172.
Sami, Ş. (2004). Kâmûs-i Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
Şûrâ-yı Devlet (ŞD.) 413/21.
Tan, S. (2014). XIX. Yüzyılda Osmanlı-Hindistan Ticaretine Bir Örnek: At İhracatı. Mediterranean Journal of Humanities, IV(2), 239-247.
Tan, S. (2015). Osmanlı Devleti’nde At Yetiştiriciliği (1842-1918). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). (Danışman: Prof. Dr. İsrafil Kurtcephe). Antalya: Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Terzi, Arzu T. (2020). Hazine-i Hassa Nezâreti. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Uzun, A. (2020). İktisâdî ve Malî Yönleriyle Istabl-ı Âmire (1500-1900). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Yıldız Sarayı Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y.MTV.) 169/90; 192/21; 194/26; 207/15; 233/98; 311/50.
İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, II. Abdülhamid Fotoğraf Arşivi: NEKYA 90411/52. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/FOTOGRAF/90411---0052.jpg.
NEKYA 90956/33, http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/FOTOGRAF/90956---0033.jpg.
NEKYA 90956/39. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/FOTOGRAF/90956---0039.jpg.
NEKYA 90953/17. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/FOTOGRAF/90953---0017.jpg.
NEKYA 90953/16. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/FOTOGRAF/90953---0016.jpg.
NEKYA 90956/1. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/FOTOGRAF/90956---0001.jpg.
NEKYA 90956/30. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/FOTOGRAF/90956---0030.jpg.
NEKYA 90956/38. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/FOTOGRAF/90956---0038.jpg.
NEKYA 90957/1. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/FOTOGRAF/90957---0001.jpg.
NEKYA 90957/2. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/FOTOGRAF/90957---0002.jpg.
NEKYA 90966/9. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/FOTOGRAF/90966---0009.jpg.