F.Rezzan ÜNALP

1810

XX. Yüzyıl başlarında kuzey Afrika: Osmanlı ve Alman politikalarının bölgedeki etkileri, panislamizme ilişkin batı kaynaklı değerlendirmeler

Osmanlı Devletinin Birinci Dünya Savaşına ilişkin savaş ilanından üç gün sonra, 14 Kasım 1914 tarihinde, Osmanlı Sultanı tarafından ordu ve donanmaya hitaben yazılan hattı hümayunun bütün İslam dünyasına neşrolunması için bir padişah iradesi çıkarılmıştır (Belen, 1964: 76). Sultan V. Mehmet Reşat, bu iradede,öncelikle savaşın Rusların saldırısıyla başladığını, bunu İngiltere ve Fransanın düşmanca tavırlarının izlediğini belirterek milyonlarca Müslümanı zalim idareleri altında inleten bu üç devlete karşı meşru menfaatleri müdafaa için silaha sarılmak zorunda kaldıklarını anlatmaktaydı. Başkumandan Vekili sıfatıyla Enver Paşanın orduya beyannamesi ise çok daha fazla dinî duyguları coşturacak bir mahiyet taşıyordu. Osmanlı ordusunun dünyanın en sebatlı, fedakâr askeri olduğunun altını çizen Enver Paşa, sözleriyle askerlerin dinî duygularını etkilemeye çalışmıştır. Sultanın fetvasında İslam ve İslam ülkeleri aleyhine ortaya çıkan düşman hücumuna karşı, Müslümanların can ve malları ile savaşa başvurmalarının yerine getirilmesi gereken emir olduğu vurgulanıyor ve buna karşı gelen Müslümanların günahkâr olacakları ihtar ediliyordu. Amaç İngiltere, Fransa, Rusya, Sırbistan, Karadağ ve müttefiklerinin hâkimiyetleri altında bulunan Müslümanları bu devletlere karşı ayaklandırmak, bu devletlerin Müslüman tebaasından toplayacakları askerleri de Osmanlı Devleti ile müttefikleri olan Almanya ve Avusturya- Macaristana karşı harp etmekten vazgeçirmek idi. Ancak İslam âleminin genel durumu ortadaydı. Bununla birlikte çağrıya uyarak İran dâhil, Türkistan ve Afganistandan gelen çok az sayıda mücahit neticeye elbette tesir edememiştir.

North Africa in the early XX. Century: The impacts of the Ottoman and German policies on the region, occidental evaluations on panislamism

On November 14, 1914, three days after the Ottoman government declared her joining in the 1st World War, Ottoman Sultan issued an Imperial Decree to spread to the entire World of Islam the imperial edict that was addressed to the army and navy (Belen, 1964: 76). In his decree, Sultan Mehmet Reşat V stated ... the war first started with Russian s attacks and that was followed by the hostile attitudes of Britain and France; thus we have been compelled to take arms against these three states to defend the legitimate interests of the millions of Muslims suffering under their tyranny. Deputy Commander-in-Chief Enver Pasha s declaration to the army embraced motifs appealing more to the religious excitement. Underlining that the Ottoman Army was composed of the most persevering and most devoted soldiers in the world , Enver Pasha aimed at agitating the religious feelings of the troops. The Sultan s Fatwa emphasized that it was an order to be carried out decisively for Muslims to wage a war with all their capability against the antagonistic assaults on Islam and Islamic countries. The Fatwa also warned that those who stood against this war would be deemed as sinners. The aim was to provoke the Muslims living under the sovereignty of Britain, France, Russia, Serbia, Monte Negro, and of their allies; and to dissuade the Muslim troops in the armies of these states fighting against Ottoman State and its allies Germany, Austria- Hungary. However, the state of the Islamic World was evident. Hence, a small number of mujahidins responding to this call for war and coming from Iran, Turkestan and Afghanistan could not have much effect on the consequences.
PDF

___

  • Arşiv Belgeleri
  • Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Arşivi, Birinci Dünya Harbi Koleksiyonu.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Hariciye Nezareti Tercüme Odası (BOA, HN.TO.).
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umûmiye Müdîriyeti (BOA, DH.EUM.).
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Hariciye Nezareti Siyasi Kısım (BOA, HN.SYS.).
  • Gazeteler
  • İkdam
  • Sebîl-ür Reşâd
  • Sabah
  • Tanîn
  • Makale ve Kitaplar
  • Armaoğlu, Fahir (1998), “Hilafet’in Dış Cephesi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 41, C XIV, Ankara.
  • Arslan, Esat (2011), “Garp Ocakları Eyaletleri İçerisinde Tunus’un Yeri ve Önemi”, Tarih Boyunca Türkiye - Tunus İlişkileri Genelkurmay ATASE Bşk.lığı Yayınları, Ankara.
  • Ataöv, Türkkaya (1975), Afrika Ulusal Kurtuluş Mücadeleleri, Ankara Üniversitesi Yayınları, Ankara.
  • Balcıoğlu, Mustafa (2001), Teşkilât-ı Mahsûsa’dan Cumhuriyete, Nobel Yayınları, İstanbul.
  • Belen, Fahri (1964), Birinci Cihan Harbi’nde Türk Harbi, 1914 Yılı Hareketleri, Genelkurmay Basımevi, Ankara.
  • Bernard, Augustin (1916), L’Effort De L’Afrique Du Nord, Bibliotheque Royale 51411, 3 Eme Serie, Paris.
  • Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi Hicaz, Asir, Yemen Cepheleri ve Libya Harekâtı (1914-1918), ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1978.
  • Çaycı, Abdurrahman (1970), Büyük Sahra’da Türk - Fransız Rekabeti (1858-1911), Atatürk Üniversitesi Yayınları, Nu.: 73, Erzurum.
  • Çaycı, Abdurrahman (1967), “İtalya’nın Tunus’ta Üstünlük Teşebbüsü; Cedayda Meselesi, Bu Meseleye Osmanlı Devleti’nin Müdahâle ve Hakemliği”, VI.Türk Tarih Kongresi, Tebliğler, Ankara.
  • Efe, Ahmet (2007), Efsaneden Gerçeğe Eşref Kuşçubaşı, Bengi Yayınları, İstanbul.
  • Eraslan, Cezmi (2002), “Birinci Dünya Savaşı’nda Türkler”, Türkler, C 13, Ankara, Yeni Türkiye Yayınları.
  • Hale, William (1996), Çev.Ahmet Fehmi, 1789’dan Günümüze Türkiye’de Ordu ve Siyaset, Hil Yayınları.
  • Hazar, Numan (2002), “Türklerin Afrika İle İlişkilerinin Kısa Tarihçesi”, Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara.
  • Hülagu, M.Metin (1994), Pan-İslamist Faaliyetler 1914-1918, Boğaziçi Yayınları, İstanbul.
  • Hüsameddin 1332, (Mütercimi), Senûsîler ve Garb-i Mısır , Matbaa-i Amire, İstanbul.
  • İlter, Erdal (2002), Millî Emniyet Hizmetleri Riyaseti (M.E.H/MAH) 1927 - 1965, MİT Basımevi, Ankara.
  • Karasapan, Celal Tevfik (1960), Libya - Trablusgarp, Bingazi ve Fizan, Resimli Posta Matbaası, Ankara.
  • Kayalı, Hasan (1998), Jön Türkler ve Araplar, Çev.Türkan Yöney, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
  • Keleşyılmaz,Vahdet (1999), Teşkilât-ı Mahsûsa’nın Hindistan Misyonu (1914 - 1918), ATATÜRK Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
  • Kılınçkaya, M.Derviş (2004), Osmanlı Yönetimindeki Topraklarda Arap Milliyetçiliğinin Doğuşu ve Suriye, ATATÜRK Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
  • Kızılçelik, Sezgin (2003), Yeni Dünya Düzeni Kemalizm ve Türkiye, Anı Yayıncılık, Ankara.
  • Koloğlu, Orhan (2005), Abdülhamit Gerçeği, Pozitif Yayınları, 4.Baskı, İstanbul.
  • Koloğlu, Orhan (1981), Mustafa Kemal’in Yanında İki Libya’lı Lider/Ahmet Şerif-Süleyman Baruni, Libya Ankara Halk Bürosu Kültür Merkezi Yayını, Ankara.
  • Köksal, Aydoğan (1999), Afrika, Genel ve Ülkeler Coğrafyası, Ankara.
  • Kurtcephe, İsrafil (1995), Türk - İtalyan İlişkileri (1911-1916), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
  • Kutay, Cemal; “Teşkilât-ı Mahsûsa”, Sohbetler, Cilt 10.
  • Mert, Özcan (1987), “Osmanlı Belgelerine Göre Banco Di Roma’nın Trablusgarp’taki Faaliyetleri”, Belleten, Türk Tarih Kurumu Basımevi, C LI, Sayı 200.
  • Nikolay, W. Walther (2001), Birinci Dünya Savaşı’nda Alman İstihbaratı, Çev.Emrullah TEKİN, Berikan Yayınları, Ankara.
  • Ortaylı, İlber (2002), Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfuzu, İletişim Yayınları, İstanbul.
  • Pehlivanlı, Hamit (2000), “Teşkilât-ı Mahsûsa Kuzey Afrika’da (1914 - 1918)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt XVI, Sayı 47.
  • Perreau Pradıer, Pierre - Besson (1918), Maurice; L’Afrique du Nord et la Guerre, Bibliotheque D’Historie Contemporaine, Paris.
  • Revol, İ. (1940), Çev. Kadri Demirkaya, 1911 - 1912 Türk - İtalyan Harbi, Askerî Mecmua, Sayı 58.
  • Safvet, Necdet Fethi (Hazırlayan) (2008), İsyancı Arap Ordusunda Bir Harbiyeli Cafer el-Askerî, Tercüme: Halit Özkan; Klasik Yayınları, Ankara.
  • Samih, Aziz (1936), Şimali Afrika’da Türkler, İstanbul.
  • Shaw, Stanford, J. -Ezel Kural; Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, C:II, E Yayınları, 1977.
  • Shaw, Stanford, J. (2008), The Otoman Empire In World War I, Volume 2, Triumph and Tragedy November 1914 - July 1916, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
  • Simon, Rachel (1980), Çev. Tüten Özkaya, “Önderliğin Başlangıç Yılları: Mustafa Kemal’in Libya’yı İlk Ziyareti, 1908”, Belleten, C XLIV, Sayı 83, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
  • Stoddard, Philip H. (2003), Teşkilât-ı Mahsusa, Çev. Tansel DEMİREL, Arma Yayınları, İstanbul.
  • Şıvgın, Hale (2006), Trablusgarp Savaşı ve 1911 - 1912 Türk - İtalyan İlişkileri, ATATÜRK Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
  • Tahsin Paşa (1931), Abdülhamit Yıldız Hatıraları, İstanbul.
  • Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1982), Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, C 3, Ankara.
  • Vardar; Galip (1960), Vardar, Yazan Samih Nafiz Tansu, İttihat ve Terakki İçinde Dönenler, İnkılap Kitapevi, İstanbul.
  • Yılmaz, Veli (1993), 1. Dünya Harbi’nde Türk-Alman İttifakı ve Askerî Yardımlar, İstanbul.
  • Balkan Savaşı’na Katılan Komutanların Yaşam Öyküleri (2004), Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara.
  • Libya’da Senûsîliğin Tarihi (1969), Libya Ankara Büyükelçiliği Basın Ataşeliği Yayını, Ankara.
Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi-Cover
  • ISSN: 1303-9342
  • Yayın Aralığı: Yıllık
  • Başlangıç: 1976
  • Yayıncı: MSB Arşiv ve Askerî Tarih Daire Başkanlığı
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

İkinci Dünya Savaşı'nda Doğu Cephesi'nde tankların gelişimi

Burak ÇINAR

Birinci Dünya Savaşı'nda doğu cephesi'nde salgın hastalıklar: Kolera ve kolera ile mücadele

Fatma İLHAN, Alev KESKİN, Özlem DEMİREĞEN

XX. Yüzyıl başlarında kuzey Afrika: Osmanlı ve Alman politikalarının bölgedeki etkileri, panislamizme ilişkin batı kaynaklı değerlendirmeler

F.Rezzan ÜNALP

Savaş yıllarında Giresun (1914-1922): Sosyal ve ekonomik durum

Ayhan YÜKSEL

XIX. Yüzyılda Osmanlı Ordusunda rütbe terfi uygulamaları ve 1870 tarihli terfi'-i rütbe nizâmnâmesi

Kadir Türker GEÇER