Hayrettin YİĞİT

YÖRÜK “YÖRÜR MÜ?” YÖRÜK KELİMESİNİN ETİMOLOJİSİ ÜZERİNE BİR DENEME

Orta Asya’dan yüzyıllar önce ayrılarak dünyanın dört bir tarafına göç eden Türk boylarından birçoğu, zaman içerisinde yerleşik hayata geçerken bazı boy ve aşiretler ise konar-göçer yaşamaya devam etmiştir. Bu konar-göçer hayat tarzını benimseyen Oğuz boylarının birçoğu Anadolu’da Kızılırmak yayının batısından İçel’i de içine alan çizginin batısında kalan bölgeler ile Rumeli topraklarına kadar gelmişler ve yaşamlarını tamamen hayvancılığa bağlı olarak kışın ovalarda yazın da yaylalarda sürdürmüşlerdir. Anadolu’da konar-göçer bu topluluklara Yörük-Türkmen adı verilmiştir. Sosyo-kültürel yaşantılarına bağlı olarak kullanılan yörük kelimesi tarihi belgelerde 14. yüzyıldan itibaren kullanılmıştır. Kelime Anadolu ağızlarında yogrük, yörügen yörük, yürük, yuvruk, yüğrük, yürük, yuvrük, yüyrük gibi fonetik değişikliklere uğramıştır. Söyleyiş farklılıklarından dolayı yörük kelimesinin köken olarak yorı-, yürük, yüğrük kelimelerinden hangisinden geldiği tartışmalara neden olmuş ve net bir sonuca varılmadığı görülmüştür. Makalede bu kelimelerin Türkçenin ilk eserlerinden itibaren kullanımı ve sözlüklerdeki anlamları verilerek genel bir kanıya varmak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Konar-Göçer, Yörük, Yürük, Yüğrük, Sözlük

An Evaluation on the Conception of Religion in the Hittite Civilization

While many of the turkish tribes who migrated from Central Asia to many parts of the world centuries ago moved to settled life overtime, some tribes and clans continued to live nomadic life. Many of the Oghuz tribes who adopted this nomadic lifestyle came from the regions in the west of the Kızılırmak arc and the west of the line that included İçel in Anatolia to Rumeli lands and they continued their lives in the plains in winters and in the plateaus in summers completely depending on the animal husbandry. This nomadic community was named as Yörük-Türkmen in Anatolia. The word yörük, which is used in socio-cultural life, has been used in hidtorical documents since 14th century. The word has been undergone phonetic changes such as yogrük, yörügen yörük, yürük, yuvruk, yüğrük, yüğrük, yürük, yuvrük, yüyrük in the Anatolian dialects. Because of the differences in articulation, the origin of the word yörük whether it was derived from the words yorı-, yürük or yüğrük has resulted in controversy and no clear result has been found. In this article, it is aimed to make a general opinion by giving the meanings of these words in dictionaries and the use of these words from the first works of Turkish.

Keywords:

Nomad, Yörük, Yürük, Yüğrük, Dictionary,

PDF

___

Aktan, Oğuz. (1996). “Antalya çevresinde ve güney Anadolu'da depreşen, dinen, konar- göçer asabiyet”, Yörükler, Ankara: Kültür bakanlığı.
Atalay, B. (1985). Divanü Lugat-İt Tü rk tercümesi, Ankara: TDK.
Caferoğlu, A. (1968). Eski Uygur Türkçesi sözlüğü, Ankara: TDK.
Cemiloğlu, M. (2002). Bursa dağ köylerinde Türkmen kültürü, Bursa: Bursa Uludağ, üniversitesi basımevi.
Çağbayır, Y. (2007). Ötüken Türkçe sözlük, İstanbul: Ötüken neşriyat.
Çetintürk, S (1943). Osmanlı İmparatorluğu'nda yürük sınıfı ve hukuki statüleri, Ankara: A.Ü. DTCF dergisi, (109).
Dulkadir, H. (1997). İçel’de son Yörükler Sarıkeçililer, İçel: İçel valiliği yay.
Eröz, Mehmet (1967). "Türk köy sosyolojisi meseleleri Yörük-Türkmen köyleri", Türkiye Harsi ve içtimai araştırmalar dergisi, (81).
Eyüboğlu, İ. Z. (1998). Türk dilinin etimoloji sözlüğü, İstanbul: Sosyal yay.
Gülensoy, T. (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü c.2, S.1195-1196, Ankara: TDK.
Gündüz, T. (1997). Anadolu’da Türkmen aşiretleri “Bozulus Türkmenleri 1540-1640”, Ankara: Bilge yay.
Güngör, K. (1941). “Cenubi Anadolu yörüklerinin etno-antropolojik tetkiki”, Ankara: Dil ve tarih coğrafya fakültesi antropoloji ve etnoloji enstitüsü neşriyatı.
Güzeldir, M. (2002). Abuşka lügati (giriş-metin-dizin.)(Basılmamış doktora tezi), Erzurum: Atatürk üniversitesi.
Büyük Larousse (1992). Yörük, c.24, , İstanbul: Milliyet yay.
Muhammad, R. (2014). Zemahşeri mukaddimetül edeb eserinin Osmanlı Türkçesi ile tercümeli Tahran nüshası (Elif-Dal kısmı) (Giriş-dil özellikleri-transkripsiyonlu metin dizin). (Basılmamış yüksek lisans tezi), İstanbul: Yıldız teknik üniversitesi.
Milli Eğitim Bakanlığı. (2004). Örnekleriyle Türkçe sözlük, İstanbul: MEB.
Ramazanoğlu, M. (1942). Bir Kitâbiyât, Çığır mecmuası, (117).
Sümer, F. (1949-1950). “16. Asırda Anadolu, Suriye ve Irak'ta yaşayan Türk aşiretlerine umumi bir bakış”, İ.Ü.İ.F. mecmuası, c.11, (1-4), s.502.509, İstanbul.
-----------, (1992). Oğuzlar (Türkmenler), İstanbul: Türk dünyası araştırmaları vakfı yay.
Şahin, İ. (1987). “Osmanlı devrinde konar-göçer aşiretlerin isim almalarına dair bazı mülahazalar”, İstanbul üniversitesi edebiyat fakültesi tarih enstitüsü dergisi Prof. Dr. İbrahim Kafesoğlu sayısı, s.195-208, İstanbul.
Tekin, T. (2016). Orhon Türkçesi grameri, Ankara: TDK.
Toparlı, R. & Vural, H. ( 2007). Kıpçak Türkçesi sözlüğü, Ankara: TDK.
Türkay, C. (1979). Başbakanlık arşiv belgelerine göre Osmanlı imparatorluğunda oymak, aşiret ve cemaatler, İstanbul: Tercüman gazetesi yay.
Türkdogan, O. (1996). “Anadolu'nun etnik yapısı, dünü ve bugünü”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, (112).
Sami, Ş. (2017). Kâmûs-ı Türkî (Latin harfleriyle) İstanbul: İdeal yay.
Türk Dil Kurumu (1995). Tarama sözlüğü, Ankara: TDK.
Üşenmez, E. (2006). Karahanlı Türkçesi sözlüğü. (Basılmamış yüksek lisans tezi) Kütahya: Dumlupınar üniversitesi.