19. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ’NDE CEHRİ ÜRETİMİ

Doğada kendiliğinden yetişen çalımsı bir bitki olan cehri önemli doğal boyama kaynaklarından biridir. Osmanlı döneminde özellikle ip ve kumaş boyamalarında sarı rengin elde edilmesinde kullanılmıştır. Osmanlı’da elde edilen renk ve ekonomik değerinden dolayı “altınağacı” olarak adlandırılan cehri, yetiştiği bölgelere önemli ölçüde ekonomik katkı sağlamıştır. Boya maddeleri arasında kök boya kadar ön planda olmasa da Osmanlı dış ticaretinde de yer almıştır. Ancak 19. yüzyılda gelişen boya sanayii Osmanlı’da cehri üretimini olumsuz yönde etkilemiştir. Kendiliğinden yetişen bir bitki olsa da yetiştiği bölgelerde cehri bağlarının oluşturulduğunu görüyoruz. Ayrıca söz konusu bölgelerde üretimin artırılması için bu konuda usta kişilerin yardımına ihtiyaç duyulmuş ve bu yönde girişimlerde bulunulmuştur. Çalışmamızda boyama maddesi olarak kullanılan cehrinin Osmanlı ekonomisindeki yeri, konjonktürel değişimlerden neden ve nasıl etkilendiği değerlendirilmiştir. Arşiv kayıtları ekseninde yürütülen çalışmada cehri üreticisinin ne tür anlaşmazlıklar yaşadığı da tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Boyama, Cehri, Boya Sanayi, Osmanlı, Dokuma

Buckthorn Productıon ın The Ottoman State ın The 19th Century

In nature, a self-growing plant, buckthorn is one of the most important sources of natural dyestuff. In the Ottoman period, it was used to obtain yellow color particularly in thread and fabric dyeing. Due to the color and economic value obtained in the Ottoman Empire, buckthorrn, namely “golden tree” made significant contribution to economy of the region where it was grown. It was also included in the Ottoman foreign trade, although to a lesser extent than the root paint. However, the paint industry which developed in the 19th century adversely affected the buckthorn production in the Ottoman Empire. Even though it is a self-growing plant, we see that buckthorn orchards were formed in the regions where it was grown. Furthermore, in order to increase the production in these regions, the help of the skilled persons was needed and initiatives were taken in this direction. In our study, the place of the buckthorn used as a coloring agent in the Ottoman economy and why and how it was affected by the cyclical changes were evaluated. In the study carried out on the axis of archival records, it was also determined what kind of disputes the buckthorn producers experienced.

Keywords:

Buckthorn, Dyeing Industry, Ottoman, Weaving, Dyeing,

PDF

___

BOA, H.RTO: 217/56
BOA, A.DVN:109/6 BOA, A.MKT.UM :415/73
BOA, A.MKT.UM :63/37
BOA, A DVN: 72/36
BOA, A.MKT.DV :24/1
BOA, İ.DH:166/8770
BOA, A.MKT.MHM: 421/85-1
BOA, A.MKT.UM: 58/12
BOA, BOA, İ.DH : 166/8770
BOA, A.MKT: 218/413
BOA, İ.MVL :301/12290
BOA, MVL: 525/59
BOA, HR.MKT: 119/37
BOA, A.MKT :148/36
BOA, A.MKT. MVL :20/5
BOA, DH.MKT: 1535/58
BOA, A.MKT :42/44
BOA, A.MKT: 35/20
BOA, BEO :2590/194234
BOA, A.MKT :181/68
BOA, MVL: 487/89-1
BOA, MVL :418/17; 362/63; 399/77
BOA, MVL :534/64
BOA, MVL: 475/32; 469/28
BOA, MVL :434/47
B OA, A.MKT.UM: 510/37
BOA, A.MKT.DV: 94/62
BOA, A.MKT: 218/43
BOA, A.DVN: 109/6
Ankara Vilayet Salnamesi. (1318)
Ankara Vilayet Salnamesi.(1291)
Baykara, T. (1992). Osmanlılarda Medeniyet kavramı ve ondokuzuncu yüzyıla dair araştırmalar. İzmir: Akademi kitapevi.
Baykara, T. (1967). Cehri üzerine notlar, İstanbul üniversitesi coğrafya enstitüsü dergisi, (16), İstanbul.
Canatar, M. (1998). Osmanlılarda bitkisel boya sanayii ve boyahaneler üzerine, Osmanlı araştırmaları, (VIII), İstanbul.
Cuinet, V. (1894). La Turquie d’Asie, IV, Paris.
Emecen, F. (1989). XVI. Asırda Manisa kazâsi, Ankara: TTK.
Gülsoy, U. (2010). Kutsal proje Ortadoğu’da Osmanlı demiryollari, İstanbul: Timaş yayinlari.
Hüseyin (1303). Memalik-i Osmaniyenin ziraat coğrafyası, İstanbul.
Kocabaşoğlu, U. & Murat U. (1998). Salnamelerde Kayseri, Kayseri: Kayseri ticaret odası yayını.
Kütükoğlu, M.S. (2013). Balta limanına giden yol Osmanlı- İngiliz İktisâdî münâsebetleri (1580-1850), Ankara: TTK.
Quataert, D. (2008a). Anadolu’da Osmanlı reformu ve tarım 1876-1908, (Çev. Nilay Özok Gündoğan-Azat Zana Gündoğan), İstanbul: Türkiye iş bankası.
Quataert, D. (2008b). Sanayi devrimi çağında Osmanlı imalat sektörü, (Çev. Tansel Güney), İstanbul: İletişim.
Genç, M.(2014). Başbakanlık Osmanlı Arşiv belgelerinde kökboya ve cehri ile ilgili bazı kayıtlar, Süleyman Demirel Üniversitesi güzel sanatlar fakültesi hakemli dergisi, Mayıs-Haziran, (13).
Arıkan, Z.(2001). Eğin kasabası’nın tarihsel gelişimi, OTAM, (12).
Baykara, T.(1967). Cehri üzerine notlar, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, (16), İstanbul.
Canatar, M. (1998).Osmanlılarda Bitkisel Boya Sanayii ve Boyahaneler Üzerine, Osmanlı Araştırmaları, (VIII), İstanbul.
Somuncu, M (2004). Cehri Üretimi ve Ticaretinin 19. Yüzyılda Kayseri Ekonomisindeki Önemi, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (22), Kayseri.
Hayli, S. (1998) .Tarihi coğrafya açısından Harput şehrinin fonksiyonları ve etki sahası, Dünü ve bugünü ile Harput sempozyumu, (2), Elazığ.
Kuş, C. (2013). Osmanlı döneminde Anadolu ticaret yolu ağında Harput’un yeri ve önemi, Fırat üniversitesi Harput uygulama ve araştırma merkezi geçmişten geleceğe harput sempozyumu, Elazığ.
Şahin, H. (2012), Osmanlı döneminde Maraş’ta ticaret (XIX: yüzyılın sonu ve XX. yüzyılın başlarında), Akademik bakış dergisi, (29).
Hurç, R. (2005), XIX. Yüzyılın ikinci yarısında Kahramanmaraş’ın sosyo-ekonomik ve kültürel yapısı, I. Kahramanmaraş sempozyumu, c. II, (Yayına Haz.: Said Öztürk) ,İstanbul: Maraşder
İpşirli, M. (2002). “Kayseri”, DİA, c.25, s. 96-101.
Somuncu, M. (2004). Cehri üretimi ve ticaretinin 19. yüzyılda Kayseri ekonomisindeki önemi, Erciyes üniversitesi iktisadi ve idari bilimler fakültesi dergisi, (22), Kayseri.