Terakki ve Tekâmül Meselesine Tekkeden Yükselen Bir Ses: “Darvin’e Cevab İrşadu’l-Ğâvîn Bi-Reddi Nazariyeti Feylesof Darvin” İsimli Risalenin Çeviri Yazısı ve Tahlili

Bu makalede, Osmanlı modernleşmesinin temel meselelerinden terakki vetekâmül fikrini, bunun Darvin nazariyesi ile irtibatını, Hz. Âdem’in yaratılışinancıyla insanın maymundan geldiği iddiasının mukayesesini, nihayet Darvincifelsefenin tenkidini ihtiva eden bir yazmanın çevrimyazısı verilecek, yazmanınmuhtevası tahlil edilecektir. Darvin’e Cevab İrşadu’l-Ğâvîn Bi-Reddi NazariyetiFeylesof Darvin isimli bu yazmanın müellifi, Osmanlı İstanbulu’nun en mühimtekkelerinden Eyüp Hasîrîzâde Dergâhı’nda 1880’den tekkelerin sırlandığı1926’ya kadar postnişin olan Mehmed Elif Efendi’dir. Muhtemelen Cumhuriyet’inilk yıllarında yazılan bu yazmanın, 2016’ya kadar literatürde sadece ismibilinmektedir. Bu yazma vesilesiyle, Osmanlı’nın son döneminde farklımahfillerde tartışılan terakki ve tekâmül fikrinin bir tekke müntesibi tarafındannasıl anlaşılıp tahlil edildiği ortaya konulacaktır.

The Rising Voice from the lodge of Progress and the Idea of Evolution: Translation and Analysis of the Name of “Darvin’e Cevab: İrşadu’l-Ğâvîn BiReddi Nazariyeti Feylesof Darvin”

In this article, the transcription of a manuscript on the main issues of Ottoman modernization, the idea of evolution and evolution, its connection with the Darwinian Theory, the comparison of the claim that man came from ape with the belief of creation and finally the criticism of Darwinian philosophy will be given; the content of the manuscript will be evaluated. The author of this manuscript named Darvin’e Cevab İrşadu’l-Ğâvîn Bi-Reddi Nazariyeti Feylesof Darvin is Mehmed Elif Efendi, who was a sheikh from 1980 until the year of 1926, when the lodges were closed in the Eyüp Hasîrîzâde Dergâhı, one of the most important lodges of Ottoman Istanbul. This manuscript, probably written in the early yearsof the Republic, was only the name of this manuscript known until 2016. On the occasion of this manuscript, it will be examined how the concept of evolution and evolution discussed in different circles in the last period of the Ottoman Empire was understood and analyzed by a sufi.

PDF

___

Azamat, Nihat. “Elif Efendi, Hasîrîzâde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1995, XI, 37-38.
Bayraktar, Mehmet. İslam’da Evrimci Yaratılış Teorisi. Ankara: Kitabiyat, 2001.
Bolay, Süleyman Hayri. Türkiye’de Ruhçu ve Maddeci Görüşün Mücadelesi. İstanbul: Yağmur Yayınevi, 1966.
Cündioğlu, Dücane. “Ernest Renan ve ‘Reddiyeler’ Bağlamında İslâm-Bilim Tartışmalarına Bibliyografik Bir Katkı”. Dîvân, 2 (1996): 1-94.
Dener, Halit. Süleymaniye Umumi Kütüphanesi. İstanbul: Maarif Vekâleti, 1957.
Doğan, Atilla. Osmanlı Aydınları ve Sosyal Darwinizm. İstanbul: Küre Yay., 2012.
Duralı, Ş. Teoman. Hayatın Anatomisi. İstanbul: Dergâh Yay., 2018.
Hanioğlu, M. Şükrü. Bir Siyasal Örgüt Olarak Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük (1889-1902). İstanbul: İletişim Yay., 1985.
Hasîrîzâde Mehmed Elif Efendi. Darvin’e Cevab İrşadu’l-Ğâvîn bi-reddi Nazariyeti Feylesof Darvin. Süleymaniye Kütüphanesi, Sütlüce Dergâhı, no: “456”.
İbanoğlu, Fulya. “Aksekili’nin Biyolojik ve Sosyal Evrim Yaklaşımı: Beşeriyetin Kaynağı Hz. Âdem ise Kemal-i Medeniyet Niçin Muhal Olsun?”. Ahmed Hamdi Akseki Sempozyumu, Antalya 2013, ed. Ahmet Ögke, Sabri Yılmaz, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., 2017, 463-468.
İbanoğlu, Fulya. “Mevcûdu Muhafaza Ederek Terakkî Etmek: Elmalılı Hamdi Efendi’de Terakki Fikri”. Elmalılı Hamdi Yazır Sempozyumu, Antalya 2012, ed. Ahmet Ögke, Rıfat Atay, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2015, 517-526.
İbanoğlu, Fulya. “Osmanlı Coğrafyasında Basılmış Farsça Kitaplara Bir Başka Açıdan Bakmak: 19. yüzyıl İstanbul Tekke Kütüphanelerindeki Matbu Farsça Eserler”. Müteferrika, 54/2 (2018): 199-218.
İbn Ebi Cumhur. Avalili’l-leâli. http://ar.lib.eshia.ir/11013/4/98, (Erişim Tarihi: 16.12.2018).
Kara, İsmail. Cumhuriyet Türkiyesi’nde Bir Mesele Olarak İslâm. İstanbul: Dergâh Yay., 2008.
Kara, İsmail. Din İle Modernleşme Arasında Çağdaş Türk Düşüncesinin Meseleleri. İstanbul: Dergâh Yay., 2003.
Kaya, Bayram Ali. “Osman Selâhaddin Dede”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2016, Ek-2, 382-383.
Korlaelçi, Murtaza. Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi. İstanbul: İnsan Yay., 1986.
Kurt, Hüseyin. “Hasırîzâde Mehmed Elif Efendi’nin Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri”. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2003.
Okay, Orhan. Beşir Fuad: İlk Türk Pozitivist ve Naturalisti. İstanbul: Dergâh Yay., 2008.
Özdinç, Rıdvan. Akıl, İrade, Hürriyet Son Dönem Osmanlı Dinî Düşüncesinde İrade Meselesi. İstanbul: Dergâh Yay., 2013.
Şehbenderzade Filibeli Ahmed Hilmi. Tarih-i İslam. Kostantiniyye: Hikmet Matbaası, 1326.
Tanman, Baha. “Hasîrîzâde Tekkesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1997, XVI, 384.
Tanrıverdi, Eyüb. “Hasîrîzâde Mehmed Elîf Efendi’nin Muhtâru’l-Enbâ Adlı Eseri”. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi (SBArD), 14/27 (2016): 221-230.
Timur, Taner. Felsefe, Toplum Bilimleri ve Tarihçi. İstanbul: Yordam Kitap, 2011.
Tunç, Mustafa Şekip. Terakki Fikrinin Menşei ve Tekâmülü. İstanbul: Âmedî Matbaası, 1928.
Ülken, Hilmi Ziya. Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Ülken Yay., 1998
Wallerstein, Immanuel. Jeoplolitik ve Jeokültür. çev. Mustafa Özel, İstanbul: İz Yayıncılık, 1993.
Yıldız, Emrah. Tanzimat’tan Meşrutiyet’e Osmanlı Tarih Yazımında Dünya Algısının Dönüşümü. İstanbul: Libra Kitap, 2017.
Yücer, Hür Mahmut. “Hoca Hüsâmeddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2016, Ek-1, 560-561.