19785

Bursa Yeşil Cami İmamı Hattat İbrâhim Efendi

Öz Bursa Yeşil Cami imamlığı ve Hacı Şevkî Efendi Dergâhı şeyhliği görevlerini ifa etmiş, aynı zamanda hattat olan İbrâhim Efendi’nin Kütahyalı olduğu bilinir. İbrâhim Efendi’nin hüsn-i hat sanatında hangi silsileden geldiği ve hocasının kim olduğuna dair malumat bulunmaz. Fakat kendisi tarafından yazılmış yazılar, Bursa’nın en önemli camileri olan Ulu Cami, Yeşil Cami ve Yıldırım Cami duvarlarını süslemektedir. Bursa için böylesine önemli mabedlerde yazıları bulunan İbrâhim Efendi’ye kaynaklarda hakkıyla yer verilmemiş olması, bu araştırmayı önemli kılmaktadır. Çünkü bu makale; İbrâhim Efendi’nin hayatı ve eserleri hakkındaki bilgiler içermesinden başka, İbrâhim Efendi’ye ait olabileceği düşünülen eserleri de ihtiva etmektedir. İbrâhim Efendi’ye ait yazı kalıplarıyla desteklenen bu düşünceler neticesinde, İbrâhim Efendi’nin Bursa’ya hizmet etmiş ve eserleri vesilesiyle imzasını bırakmış önemli bir hattat olduğu anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Bursa Yeşil Cami, Bursa Ulu Cami, Bursa Yıldırım Cami, Bursa Hacı Mehmed Şevkî Efendi Dergâhı

PDF

___

Atalay, Ömer, Siirt Târihi, İstanbul: Çeltut Matbaası, 1946.
Babanî, İsmail b. Muhammed Emin b. Mîr Selim, Hediyyetü’l-‘ârifîn esmâü‟l-müellifîn ve asârü‟l-musannifin, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
Bennâ, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Abdilganî edDimyâtî, İthafu fudalâi’l-beşer fî’l-kırâati’l-erbaa ‘aşer, Thk. Enes Mahra, Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-‘İlmiyye, 1427/2006.
Bilmen, Ömer Nasuhi, Büyük Tefsir Tarihi, İstanbul: Semerkand Yayınları, 2014. Birışık, Abdülhamit, “Kırâat” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2002, 25, 426-433.
Bursalı, Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, İstanbul: Meral Yayınevi, ts.
Dânî, Ebû Amr Osman b. Saîd b. Osman, el-Mukni’ fi resmi mesâhifi ehli’l-emsâr, Thk. Muhammed Sâdık Kamhavî, Kahire: Mektebetü’l-Külliyâti’l-Ezheriyye, ts;
_______ . el-Ferku beyne’d-dâdi ve’z-zâ’ fi kitâbillahi ve fi’l-meşhûri mine’l-kelâm. Dımeşk: Dâru’l-Beşâr, 2006.
Doskî, Ali Nebi Salih, el-Molla Halil es-Siirdî ve menhecühü fi’l isbâti’l-‘akâidi’l-İslâmiyye min hilâli menzûmetihî nehcü’l-enâm, Erbil: Daru Spirez, 2007.
Ebû Ubeyd, el-Kāsım b. Sellâm b. Miskîn el-Herevî, Fedâilü’l-Kur’ân, Thk. Mervân Atiyye vd., Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1415/1995.
Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed b. Ezher, Kitâbü meâni’l-kıraât, Riyad: Camiatü’l-Melik Suûd, 1412/1991.
Ferâhîdî, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm, Kitâbu’l-ayn, Thk. Mehdî el-Mahzûmî-İbrahim es-Sâmirâî, Beyrut: Daru ve Mektebetu’l-Hilâl, ts.
Harîrî, Ebû Muhammed Kāsım b. Alî b. Muhammed, Makâmâtü’l-Harîrî, Beyrut: Matbaatü’l-Maârif, 1873.
İbn Dâvûd, Süleymân b. Necâh, Muhtasaru’t-tebyîn li hecâi’t-tenzîl, Medîne: Mecmau’lMelik Fehd, 1423/2002.
İbn Ebî Dâvûd, Ebû Bekr Abdullah Süleymân b. Eş‘as es-Sicistânî, Kitâbu’l-mesâhif, Thk. Muhammed b. Abdüh, Kahire: el-Fârûku’l-Hadîsiye, 2002.
İbn Galbûn, Ebü’t-Tayyib Abdülmünim b. Ubeydillâh el-Halebî, İhtilâfü’l-kurrâi’s-sab’a fî’l-bââti ve’t-tââti ve’s-sââti ve’n-nûnâti ve’l-yâât, Thk. Abdülkerim Mustafa Müdlic, Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1438/2017.
İbn Haleveyh, Ebû Abdillah Hüseyn b. Ahmed b. Hamdân, el-Hucce fi’l-kırâati’s-seb’, Thk. Abdü’l-Âl Sâlim Mükrim, Beyrut: Dâru’ş-Şurûk, 1401 h.
İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr, Vefeyâtü’l-aʿyân ve enbâʾü ebnâʾi’z-zamân, Thk. İhsan Abbas, Beyrut: Daru Sadr, ts.
İbn Mücâhid, Ebû Bekr Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâs et-Temîmî, Kitâbü’s-seb‘a fi’l-kırâat, Thk. Şevkî Dayf, Kahire: Dâru’l-Maârif, 1400 h.
İbnu’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf, en-Neşr fi’l-kırâati’l-‘aşr, Thk. Ali Muhammed Dabba’, Beyrut: Matba‘atü’t-Ticâriyeti’l-Kübra, ts.
İbnü’l-Kâsıh, Ebü’l-Bekā Nûrüddîn Alî b. Osman b. Muhammed el-Uzrî, Telhîsu’lfevâid ve tertîbü’l-mutebâid şerhu Akîleti etrabi’l-kasâid, Thk. Muhammed edDüsûkî Emin Kehîle, Kahire: Dâru’s-Selâm, 1432/2011.
İbnü’n-Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya‘kūb İshâk b. Muhammed b. İshâk, el-Fihrist, Thk. İbrahim Ramazan, Beyrut: Dâru’l- Ma‘rife, 1417/1997.
Kazan, Faruk, Molla Halil’in Bilgi ve Varlık Anlayışı, Yüksek Lisans Tezi, Dicle Ünv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır 2013.
Kehhâle, Ömer Rıza, Mu‘cemü’l-müellifîn, Beyrut: Dâr-u İhyai’t-Türasi’l-‘Arabî, ts.
Mağnîsî, Mahmud, es-Seyfü’l-meslûl fi tashihi’d-dâdi ve’z-zâi ve’r-râ, Beyrut: Daru’lKutubi’l- ‘İlmiyye, 2010.
Makdisî, Ali b. Muhammed b. Halil İbn Ğânım, Tenbihât ‘alâ kitâbi buğyeti’l-mürtâb fi tashihi’d-dâd, Thk. Faraglî Seyyid Arbavî, Kahire: Mektebetü Evlâdi’ş-Şeyh Li’t-Turâs, 2009.
Maşalı, Mehmet Emin, “Mushaf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2006, 31, 242-248.
Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed Hammûş b. Muhammed el-Kaysî, el-İbâne an meâni’l-kırâat, Thk. Abdulfettah İsmail Şelebî, Kâhire: Dâru Nahza, ts.
Molla Halil, Şerhu diyâi basîrati kalbi’l-arûf, 648, Süleymaniye Kütüphanesi.
Öncü, Mustafa, Molla Halil es-Siirdî'nin Basîretü-l-Kulûb fî Kelâmi ‘Allâmi'l-Ğuyûb Adlı Eserinin Arap Dili Açısından İncelenmesi, Doktora Tezi, Dicle Ünv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır 2013.
Önen, Hacı, Taberî Tefsirinin Dirâyet Boyutu, Araştırma Yayınları, Ankara 2014.
Önen, Hacı, Kırâat İlminin Gelişme ve Sistemleşme Süreci, Diyarbakır 2015.
Özdaş, Haşim, Kürtçe Meallerde Tercüme Sorunları -Meala Fîrûz Şerha Qur’ana Pîroz Örneği-, Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2019.
Özdaş, Haşim. “‘Meala Fîrûz Şerha Qur’ana Pîroz’ Adlı Kürtçe Mealde Sözcük Düzeyinde Tercüme Hataları”, Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, 2/3, (2016): 148-164.
Özdaş, Haşim. “Kürtlerde Arapça Tefsir Çalışmaları”. 3. Genç Akademisyenler Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Edt: Mehmet Akbaş, Ziya Polat, Muhammet Cevat Acar, Bilal, Toprak, (Mardin: Kadim Akademi Yayınları, 2017), 113-134.
Pakiş, Ömer, “Molla Halil Siirdî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2005, 30, 250-251.
Pakiş, Ömer, Molla Halil es-Si’irdî ve Tefsirdeki Metodu, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Ünv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1996.
Râzî, Ebû Abdillâh Zeynüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdilkādir, “rsm”, Muhtaru’s-sihâh, Thk. Yusuf Şeyh Muhammed, Dimeşk: Daru’l-Fayha, 1420/1999.
Sîbeveyhi, Ebû Bişr (Ebû Osman, Ebü’l-Hasen, Ebü’l-Hüseyn) Amr b. Osman b. Kanber, el-Kitâb, Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1988.
Sevgili, Şeyh Fudayl, Tercemetü hali ceddina’l-aʻla Molla Halil es-Siirdî, 1400/1980.
Sîrâfî, Ebû Saîd el-Hasen b. Abdillâh b. Merzübân, Şerhu Kitâbi Sibeveyhi, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2008.
Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî, elİtkân fi ulûmi’l-Kurân, Thk. Muhammed Ebû Fadl İbrahim, Kahire: elHey’etu’l-Misriyye’l-Amme li’l-Kitâb, 1494/1974.
Şakakî, Rihâb Muhammed Müfîd, Kur’ân Tilâvetinde Mükemmellik, İstanbul: Guraba Yayınları, 1436/2014.
Şan, Lokman, “Goldiher’e Göre Kırâatlerin Kaynağı”, Diyanet İlmi Dergi, 53/4, (Aralık 2017): 11-34.
Şerefşâh, Rüknüddîn Hasen b. Muhammed, Şerhu Şâfiyeti İbni’l-Hacib, Thk. Abdülmaksûd b. Muhammed b. Abdülmaksûd, Kâhire: Mektebetü’sSekâfeti’d-Dîniyye, 2004.
Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî, Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’lḲurʾân, Thk. Ahmed Muhammed Şakir, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1420/2000.
Tavîl, Seyyid Rızk, Medhal fi ulûmi’l-kırâat, Mekke: Mektebetü’l-Feysaliyye, 1405/1985.
Tekin, Ahmet, İbnu’l-Hâcib İle Molla Halil es-Si‘İrdî’nin El-Kâfiye Adlı Eserlerinin Mukayesesi, Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, s. 3, s. 887–902, 2018.
Tekin, Ahmet, Molla Halil es-Si‘irdî ve el-Manzûmetu’z-Zumurrudiyye Adlı Eseri, Uluslararası Taras Shevchenko Kongresi, 1–3, Ankara, 2019.
Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh, el-Burhân fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân, Thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim, Kahire: Matbaatü İsâ el-Bâbî el-Halebî, 1376/1957.
Ziriklî, Hayreddîn, el-A‘lâm kamûsu terâcimi li-eşheri’rricâl ve’n-nisâ, Beyrut: Dâru’l-ilm li’l-melâyîn, 2002.
Zurkânî, Muhammed Abdülazîm, Menâhilü’l-‘İrfân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân, Kahire: Matbaatü İsâ el-Bâbî el-Halebî, ts.