Doğu Anadolu Bölgesi Geç Demir Çağı Ritonları

ÖZET Bu çalışmada Haluk Perk Özel Müzesi, Adana, Ahlat, Ankara Anadolu Medeniyetleri, Elazığ, Erzurum, İstanbul, Kars, Malatya ve Van Arkeoloji Müzelerine satın alma yoluyla gelen törensel içki kabı olan ri- tonların incelemesi yapılmıştır. Pişmiş topraktan özel formlarda ve özel üretimler olan, Tanrılara sunulan kutsal içecekleri barındıran ritonlar biçim ve teknik olarak madeni kapların taklididir. Bunlar iri fincan, bardak, tankart (çift kulplu bardak), yonca ağızlı testi, askos, riton, anfora-riton, kadeh, çaydanlık, metal kâse ve omphaloslu taslardan oluşurlar. İran ve Transkafkasya orijinliler ile büyük bir paralellik içeri- sinde olan müzelerdeki tüm haldeki ritonların çoğu mezar buluntuları olmalıdır. Geç Demir Çağı; Post Urartu ve Akhamenid olarak iki evreye ayrılarak incelenmiştir. Ana tipolojik özellikleri çerçevesindeHayvan Biçimli , Protomlu , Anfora-ritonÇaydanlık Biçimli/Akıtacaklı ve Gruplandırılama- yan olarak 5 ana tip belirlenmiş, bunlar arasında bazı ana tiplerin ayrıdedilebilir biçimsel özellikleri göz önüne alınarak kendi içinde kimi alt gruplara ayrılmıştır. MÖ 5.-4. Yüzyıllara tarihlediğimiz ritonlar, yapım tekniği, form tipolojisi ve bezeme motiflerine göre Klasik Olmayan/Batı Üçgen Bezeli Seramikgrubuna girmektedir.

Anadolu Bölgesi Geç Demir Çağı Ritonları [LATE IRON AGE RHYTONS OF EASTERN ANATOLIA

ABSTRACT This study examines rhytons (ceremonial drinking vessels) that arrived at museums such as Haluk Perk Private Museum, Adana Museum, Ahlat Museum, Ankara Museum of Anatolian Civilizations, Elazığ Mu- seum, Erzurum Museum, Istanbul Museum, Kars Museum, Malatya Museum, and Van Archaeological Museum by buying. The rhytons which contain holy drinks offered to Gods, have special forms, and are special productions made of terra-cotta imitate metallic containers in terms of form and technique. They include large cups, glasses, tankards (double-handled cups), trefoil jugs, askos, rhyton, amphora-rhyton, goblet, teapots, metallic bowls, and omphalos bowls. Most of the complete rhytons in the above-mentioned museums that show great parallelism with Iranian- and Transcaucasian-origin ones must be grave finds. They are examined in the phases of Late Iron Age, Post Urartian and Achaemenid. Based on main typo- logical features, 5 main types have been determined: Animal-Shaped , Protom , Amphora-rhyton ,Teapot-Shaped/Drainer , and Non-Categorized . Some sub-groups have been created within some main types based on their distinguishable formal characteristics. The rhytons dated to 5th to 4th century B.C are included in Non-Classic/Western Triangle Ornamented Ceramics by production technique, form typology and ornamental motifs.

PDF

___

KAYNAKÇA Akurgal 1995: E. Akurgal, Hatti ve Hitit Uygarlıkları, İzmir. Amandry 1959: P. Amandry, Toreutique Achéménide, AntK 2, 38-56. Alp 2001: S. Alp, Hitit Çağında Anadolu, Ankara. Atalay 2004: İ. Atalay, Türkiye Coğrafyası ve Jeo politiği, İzmir. Bayliss 1973: M. Bayliss, The Cult of Dead Kin in Assyria and Babylonia, Iraq 35. 2, 115-125. Belli 1998: O. Belli, Anzaf Kaleleri ve Urartu Tanrıları, İstanbul. Bilgiç ve Öğün 1965: E. Bilgiç, B. Öğün, Second Season of Excavation at Kef Kalesi of Adilcevaz, Anatolia 9, 11-20. Collon 2005: D. Collon, First Impressions Cylinder Seals in the Ancient Near East, London. Curtis 1994: J. Curtis, Ancient Persia, Teheran. Çevik 1999: N. Çevik, Hayat Ağacının Urartu kült törenlerindeki yeri ve kullanım biçimi, AnadoluAraş 15, 335-367. Darga 1992: M. Darga, Hitit Sanatı, İstanbul. Delitsch 1901: F. Delitsch, Schriftdenkmäler aus ba- bylonischen Särgen, MDOG 11, 15-16. Diler 2004: A. Diler, Erzurum Arkeoloji Müzesinden Bir Pişmiş Toprak Boğa Bibru T. Korkut, H. İşkan, G. Işın (Eds.), Anadoluda Doğdu-60. Yaşında Fahri Işıka Armağan, İstanbul, 285-286. Dyson 1965: R. H. Jr. Dyson, Problems of Protohistoric Iran as seen from Hasanlu, JNES 24, 193-217. Dyson 1999a: R. H. Jr. Dyson, The Achaemenid Paint ed Pottery of Hasanlu IIIA. In: A. Çilingiroğlu- R.J. Matthews (Eds.), Anatolian Iron Ages IV, AntSt 40, 101-110. Dyson 1999b: R. H. Jr. Dyson, Triangle-Festoon Ware Reconsidered, IrAnt 34, 115-144. Erzen 1978: A. Erzen, Çavuştepe I, Ankara. Ghirshman 1964: R. Ghirshman, The Arts of Ancient Iran, New York. Gönültaş 2003: B. Gönültaş, Anadoluda Kaya Çanak ları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum. Haerinck 1978: E. Haerinck, Painted pottery of the Ardabil Style in Azerbaidjan (Iran), IrAnt 13, 75-91. Haerinck 1980: E. Haerinck, Twinspouted vessels and their distributionin the Near East from the Achaemenian to the Sasanian period, Iran 18, 43-54. Helwıng ve Fehmi 2005: B. Helwing ve H. Fehmi, İranda Demir Çağı, ArkeoAtlas 4, 134-143. Herodotos: Herodotos, Herodot Tarihi, (Çev. M. Ökmen), İstanbul. İlhan 1999: S. Selvi, Anadoluda Seramik Rhytonlar, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir. Kabaağaç ve Alova 1995: S. Kabaağaç ve E. Alova, Latince/Türkçe Sözlük, İstanbul. Kalkan 2008: H. Kalkan, M.Ö. 6-4. Yüzyılda Doğu Anadolu: Arkeolojik Veriler Işığında Tarihsel ve Kültürel Değerlendirme (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir. Kalkan 2009: H. Kalkan, Akhaimenid Armenia, At ve Rhyta, ADerg 13.1, 141-148. Khatchadourian 2008: L. Khatchadourian, Social Logics under Empire: The Armenian Highland Satrapy and Achaemenid Rule, ca. 600-300 B.C., (Ph.D. Dissertation), University of Michigan, Ann Arbor. Knauss 2006: F. Knauss, Ancient Persia and The Caucasus, IrAnt 41, 79-118. Koch 1992: H. Koch, Es kündet Dareios der König: Vom Leben im persischen Grossreich, Philipp von Zabern, Mainz am Rhein. Konyar vd. 2013: E. Konyar, C. Avcı, B. Genç, R.G. Akgün, A. Tan, Eski Van Şehri, Kalesi ve Höyüğü Kazıları 2012 Yılı Çalışmaları, KST 35, 358-370. Korucu 2005: H. Korucu, Kars İli Höyükleri, (Yayın lanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversi tesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum. Kroll 1979: S. Kroll, Meder in Bastam IX, In: W. Kleiss et al. (Eds), Bastam I: Ausgrabungen in den Urartaischen Anlangen 1972-1975, TeherF 4, Berlin, 229-234. Mahboubian 1997: H. Mahboubian, Art of Ancient Iran. Copper and Bronze, London. Mellink 1987: M. Mellink, Anatolian Libation Pourers and the Minoan Genius, In: A. E. Farkas, P. O. Harper, E. B. Harrison (Eds.), Monsters and Demons in the Ancient and Medieval Worlds, Mainz on Rhine. Moorey 1974: P. R. S. Moorey, Ancient Persian Bronzes, in the Adam Collection, University of Oxford, Ashmolean Museum. Muscarella 1966: O. W. Muscarella, Hasanlu 1964, BMetrMus 25, 121-135. Narimanivili 2000: V. G. Narimanivili, Die Keramik Kartlis (Iberiens) in Achaimenidischer und Postachaimenidischer Zeit, AMI 32, 227-242. Overlaet 2005: B. Overlaet, The Chronology of the Iron Age in the Pusht-ı Kuh, Luristan, IrAnt 40, 1-33. Ökse 1999: T. Ökse, Önasya Arkeolojisi Seramik Terimleri, İstanbul. Özgüç 1979: T. Özgüç, Assur Ticaret Kolonileri Çağına Ait İnsan Biçimli Kap, Belleten 43, 261-272. Özgüç 1988: T. Özgüç, İnandıktepe, Eski Hitit Çağında Önemli Bir Kült Merkezi, Ankara. Özgüç 2005: T. Özgüç, Kültepe, Kaniş/Neşa, İstanbul. Parker 1996: A. Parker, Northeastern Anatolia in the Iron Age: On the Periphery of Empires, (A thesis submitted in fulfilment of the requirements fort the degree of Master of Arts), the Department of Classics and Archaeology, Faculty of Ats, University of Melbourne. Parker 1999: A. Parker, Northeastern Anatolia: On the Periphery of Empires, AntSt 49, 133-141. Pfrommer 1999: M. Pfrommer, Ein Achämenisches Amphorenrhyton mit Ägyptischem Dekor, AMI 23, 191-209. Sackler 1992: A. M. Sackler, Ancient Iranian Ceramics: from the Arthur M. Sackler Collections, (Ed. T.S. Kawami), Newyork. Sagona 1992: A. Sagona, Excavations at Büyüktepe Höyük 1991. Second Preliminary Report, AntSt 42, 29-46. Sagona vd. 1998: A. Sagona, M. Erkmen, C. Sagona, Excavations at Sos Höyük 1997, KST 20.1, 205- 206. Schnyder 1975: R. Schnyder, Keramik und Glasfunde vom Takht-ı Suleiman 1959-1968, Arch. Anz. 90, 181-183. Seipel 2001: W. Seipel, 7000 Jahre persische Kunst. Meisterwerke aus dem Iranischen Nationalmuseum in Teheran, Bonn. Stern 1982: E. Stern, Material Culture of the Land of the Bible in the Persian Period, 538-332 B.C., Warminster. Stronach 1974: D. Stronach, Achaemenid Village I at Susa and the Persian Migration to Fars, Iraq 26, 239-248. Şenyurt 2005: S. Y. Şenyurt, Tasmasor, Erzurum Ovasında Bir Demir Çağı Yerleşmesi/An Iron Age Settlement in Pasinler Plain, Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı Projesi Arkeolojik Kurtarma Kazıları Proje Dökümanları 4, Ankara. Şenyurt ve Ekmen 2002: S. Y. Şenyurt ve H. Ekmen, Tetikom, Pasinler Ovasında Bir Demir Çağı Yerleşmesi/An Iron Age Settlement in Pasinler Plain, Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı Projesi Arkeolojik Kurtarma Kazıları Proje Dökü manları: 1, Ankara. Temür 2014: A. Temür, Amasya Yassıkaya Açık Hava Tapınım Alanı Üzerine Gözlemler, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 7.35, 432-440. Türkteki ve Hürmüzlü 2007: S. Türkteki ve B. Hürmüzlü, Eski Çağda İçki ve Sunu Kapları, İstanbul. Umurtak 1996: G. Umurtak, Anadolunun Batı Bölgelerinde ve Trakyada Tunç Çağları Öncesi Yerleşmelerde Bulunmuş Olan Ayrışık Kaplar AnadoluAraş 10, 479-517. Walser 1996: G. Walser, Die Völkerschaften auf den Reliefs von Persepolis: Historische Studien über den sogenannten Tributzug an der Apadanatreppe. Vol. 2, Tehraner Forschungen, Berlin, Mann. Yiğitpaşa 2009: D. Yiğitpaşa, Erzurum Müzesinden Bir Grup Boya Bezemeli Geç Demir Çağ Seramiği, Atatürk Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi 22, 167-202. Yiğitpaşa 2010a: D. Yiğitpaşa, Arkeolojik Veriler Işığında Doğu Anadolu Geç Demir Çağı (MÖ 6.- 4. Y.Y.) Çanak Çömleği, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van. Yiğitpaşa 2010b: D. Yiğitpaşa, Urartu Ölü Gömme Gelenekleri ve Ölümle İlgili Ritüeller, Atatürk Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi 25, 203-212. Yiğitpaşa 2012: D. Yiğitpaşa, Investigations on Late Iron Age Pottery Traditions in Van Lake Area and Surrounding Regions, ARAMAZD- AJNES 100.7, 84103. Yiğitpaşa 2013: D. Yiğitpaşa, Doğu Anadolu Geç Demir Çağı Seramikleri Üzerinde Görülen Figürlü ve Bitkisel Bezemeler, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi (Prof. Dr. Hamza Gündoğdu Özel Sayısı) 6.25, 612-628. Young 1965: T. C. Young, A Comparative Ceramic Chronology for Western Iran, 1500-500 B.C., Iran 30, 53-85. İnternet Sitesi: http://www.livius.org/a/iran/persepolis/ apadana-eaststairs/03 armenians .JPG İnternet Sitesi: http://www.livius.org/a/iran/persepolis/ apadana-eaststairs/lydian.JPG

ISSN: 1300-5685
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 1991
Yayıncı: Ege Yayınları

Arşiv