TİFTİK VE KENEVİR İPLİĞİNİN DOĞAL BOYAMACILIK İLE RENKLENDİRİLMESİ VE DOKUMA TEKSTİL YÜZEY ÇALIŞMALARI

Doğal boyalar, bitkilerin kök, ağaç kabuğu, yaprak, çiçek ve meyve gibi çeşitli kısımlarından ve böceklerden elde edilen renklendiricilerdir. Boya bitkileri doğada çok fazla olmasının yanı sıra renk çeşitliliği bakımdan da boyacılığın en önemlilerinden sayılmaktadır. İnsanlar bitkileri araştırırken, ezerek, sürterek veya kaynatarak boyarmadde olup olmadığını incelemeye başlamış ve renklendirme işlemi de bu şekilde zamanla gelişme göstermiştir. Doğal boyalar, bitkilerin kök, ağaç kabuğu, yaprak, çiçek ve meyve gibi çeşitli kısımlarından ve böceklerden elde edilen renklendiricilerdir. Boya bitkileri doğada çok fazla olmasının yanı sıra renk çeşitliliği bakımdan da boyacılığın en önemlilerinden sayılmaktadır. İnsanlar bitkileri araştırırken, ezerek, sürterek veya kaynatarak boyarmadde olup olmadığını incelemeye başlamış ve renklendirme işlemi de bu şekilde zamanla gelişme göstermiştir. Son yıllarda boya bitkisi yetiştiriciliği ve kullanımının artmasıyla doğal liflerin doğal kaynaklı boyarmaddeler ile renklendirilmesine yönelik çalışmalara daha çok ilgi çekmektedir. Bu çalışmada; tiftiğin ve kenevir ipliğinin nar (Punica granatum L.), ceviz (Juglans regia), soğan (Allium cepa), aspir (Carthamus tinctorius L.) ve kök boya (Rubia tinctorum L.) kullanarak mordansız/mordanlı olmak üzere boyamaları yapılmıştır. Boyamalardan elde edilen renkler tablo halinde sunulmuştur. Sonuçlar karşılaştırmalı olarak değerlendirilerek; tiftik liflerinin boyanmasından elde edilen renkler parlak ve canlı iken, kenevir liflerinin boyanmasından ise daha soft ve mat renkler elde edilmiştir.Çalışma sonucunda boyanan ipliklerin sürtünme haslık değerleri belirlenmiştir. Sürtme haslığı özellikleri bakımından her iki lif türünden en iyi sonucun aspir (Carthamus tinctorius L.) bitkisinden elde edildiği tespit edilmiştir. Çalışma kapsamında elde edilen boyalı ipliklerin, dokuma tekstil tasarımlarında kullanılmasına yönelik çalışmalar yapılmıştır. Tiftik yüzey tasarımlarında ağaç dokusundan; kenevir yüzey tasarımlarında ise; ağaçların üzerinde oluşan yosun dokusundan esinlenilerek tema oluşturulmuş ve hikâye panoları hazırlanmış, görsellerden yola çıkarak armürlü dokuma tezgahlarında, dokuma tekstil yüzey çalışmaları yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

tiftik, kenevir, bitkisel boya, haslık, dokuma

NATURAL DYEING AND NATURAL DYEING OF MOHAIR AND HEMP YARN WITH WOWEN TEXTILE SURFACE WORKS

Natural dyes are colorants obtained from various parts of plants, such as roots, bark, leaves, flowers and fruits, and insects. Besides the large number of dye plants in nature, in the extent of color variety, they are considered the most important ones in dyeing. When people were researching plants, they began to analyze them by crushing, rubbing, or boiling them to see whether they were dyestuff or not, and the coloring process evolved through time in this way. With the increase in the production of dye plants and their usage in recent years, studies about the coloring of natural colorants with natural fiber colors have become more attractive. In this study; mohair and hemp yarn was dyed with mordant/ without mordant by using pomegranate (Punica granatum L.), walnut (Juglans regia), onion (Allium cepa), safflower (Carthamus tinctorius L.) and root dye (Rubia tinctorum L.). The colors collected from the colorings were submitted by tables. Evaluating the results by compression, the colors produced by dying the mohair yarns are shiny and bright, while the colors created from dying the hemp yarns are softer and matte. In the result of the study, the friction fastness of the dyed yarns was determined. In the context of friction fastness, it was determined that the best outcome fromboth of the fiber types was made from the safflower plant. Studies have been carried out on the usage of dyed yarns produced in the scope of the study in woven textile designs. It had been inspired by trees in the mohair surface designs, and from the moss, texture occurred on the trees in hemp surface designs, and storyboards prepared based on images of woven textile surface studies have been made in dobby looms.

Keywords:

Mohair, Hemp, Natural Dye, Fastness, Weaving,

PDF

___

Akan, Meral. “Uygun Renk, Işık ve Sürtünme Haslığı Değerlerine Sahip Bitkisel Boyalarla Boyanmış İlmelik Yün Halı İpliklerinde En Az Kopma Mukavemeti Kaybına Yönelik Boyama Yönteminin Geliştirilmesi”. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2007.
Ali, Ngia Farag. ve El-Khatib, Eman Mohamed . “Green strategy for Dyeing Wool Fibers by madder Natural Dye”. Journal of Chemical and Pharmaceutical Research, 8/4 (2016): 635-642.
Ali, Shaukat, Nisar, N. ve Hussain, Tanveer. “Dyeing properties of natural dyes extracted from eucalyptus”, Journal of the Textile Institute, 98/6, (2007): 559-562.
Arlı, Mustafa, Nuran Kayabaşı, Hürrem Sinem Şanlı ve Sema Etikan. Türkiye’de Bitkisel Boyacılıkta Kullanılan Bazı Bitkilerden Elde Edilen Renklerin Colorımeter İle Tayini Üzerine Bir Araştırma. Ankara: Ankara Üniversitesi Ev Ekonomisi Mezunları Derneği Yayınları Bilim Serisi:4, 2003.
Atav, Rıza. “Tiftik (Ankara Keçisi) Liflerinin Terbiye İşlemlerine Genel Bir Bakış”. Electronic Journal Of Vocational Colleges. (2013): 121-129.
Aydın (Şanlı), Hürrem Sinem. “Bazı Boya Bitkileriyle İpekli Tekstil Ürünlerinin Boyanması ve Haslık Değerlerinin Belirlenmesi”. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2001.
Aydın, Şengül. “Nar Bitkisinden Elde Edilen Boyarmaddenin Boyama Özellikleri Ve Bazı Haslık Düzeylerinin Belirlenmesi, Tekstil Tasarımlarında Kullanılması”. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, 2020.
Başer, İnci. Elyaf Bilgisi. (2. Baskı). İstanbul: Marmara Üniversitesi Döner Sermaye İşletmesi Teknik Eğitim Fakültesi Matbaa Birimi, 2002.
Brown, Rachel. The Weaving, Spinning, and Dyeing Book. New York: Alfred A. Knopf, 1978.
Delamare, François. ve Guineau, Bernard. Renkler ve Malzemeleri. çev., Orçun Türkay. (4. Baskı). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2015.
Flint, India. Eco Colour Botanical Dyes For Beautiful Textiles. U.S: Interweave, 2008.
Gönen, Berna. “Van Kilimlerinde Kullanılan İpliklerin Bitkisel Boyarmaddelerle Geleneksel Boyama İşlemi ve Renk Denemeleri”. Yüksek Lisans Tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, 2008.
Göre, Merve. ve Kurt, Orhan. “Bitkisel Üretimde Yeni Bir Trend: Kenevir”. International Journal of Life Sciences and Biotechnology. 4/1 (2020): 138-157.
Harmancıoğlu, Mustafa. Türkiye’de Bulunan Önemli Bitki Boylarından Elde Olunan Renklerin Çeşitli Müessirlere Karşı Yün Üzerinde Haslık Dereceleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları: 77, 1955.
Kabaalioğlu, Nadide. ve Tezcan, Hülya. “Osmanlı Döneminde Kök Boyamacılığın Önemi, Kimyasal Boyaların Tekstil Sanayisinde Olumlu ve Olumsuz Etkileri”, International Social Sciences Studies Journal, 7/86 (2021):3573-3578.
Kaya, Firdevs. ve Yazıcıoğlu, Yahşi. Lif Teknolojisi. Ankara: Seçkin Ofset Matbaacılık, 1992.
Kayabaşı, Nuran. “Aspir (Carthamus Tinctorius) Çiçeklerinden Elde Edilen Renklerin Işık ve Sürtünme Haslık Değerleri”, Tarım Bilimleri Dergisi, 4/1 (1998): 56-62.
Kılıç, Bakiye. “Nar (Punica Granatum L.) Meyva Kabuğundan Elde Edilen Renkler ve Bu Renklerin Yün Halı İplikleri Üzerindeki Işık ve Sürtünme Haslıkları”. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 1994.
Öztürk, İsmail. Doğal Bitkisel Boyalarla Yün Boyama. (Birinci Baskı). İzmir: Dokuz Eylül Yayınları, 1999.
Şanlı, Hürrem Sinem. ve Arlı, Mustafa. “Bazı Boya Bitkileriyle İpekli Tekstil Ürünlerinin Boyanması ve Elde Edilen Renklerin Belirlenmesi”. Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi, 21 (2007): 55-78.
Üçgül, Hikmet. “Yünlü Dokuma Kumaşlarda Tiftik Kullanımının Kumaş Fiziksel Ve Tutum Özelliklerine Etkisi”. Yüksek Lisans Tezi, Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi, Namık Kemal Üniversitesi, 2019.