SÜMERBANK SÜMERHALI ISPARTA FABRİKASININ ÖZGÜN ÇALIŞMA MODELİ VE ANADOLU HALICILIK KÜLTÜRÜNDEKİ ROLÜ

Bu makalede Isparta halıcılığı ve onu modern halıcılık geleneğine ve sanayiine bir okul görevi yapmış olan Sümerbank Isparta Fabrikasının Anadolu halıcılık mirası için taşıdığı anlamlar incelenmiştir. Bu fabrika varlığını sürdürdüğü uzun bir dönem içinde, geniş bir kadro yetiştirmiş, ancak 1935 yılında kurulan Sümerbank’ın bünyesine katılarak yerel halıcılık alanındaki temel direklerden birisi olmuştur. Geleneksel halı üretimi kültürel miras değeri yanında çok kapsamlı bir ekonomik değer taşır. Geleneksel Türk halısı, Orta Asya’dan Anadolu’ya, tarihin derinliklerinden, günümüze kadar gelen ve çok değerli geleneksel mesajları taşımış olan özel bir üründür. Türk halıcılık geleneğini Batı Anadolu’da da sürdüren birçok ünlü ve eski merkez vardır. Bu merkezlerde kurulmuş bulunan Türk halıcılık geleneği, küresel halıcılığın önde gelen örnekleri arasında hak ettiği yere ve üne sahiptir. Bu ünlü ve eski merkezlerden biri olan Isparta, İzmir Limanı ile Batı’ya yönelmiş, yeni pazarın gerektirdiği yeniliklere hızla uyum göstermiş ve böylece geliştirmeye başladığı halıcılık düzeni ile de yüzlerce yıllık Batı Anadolu halıcılık merkezleri arasında önemli bir noktaya çıkabilmiştir. Sümerbank ise Isparta halıcılığının geçmişteki dış pazarlardaki marka değeri ve talebini yeniden sağlamak ve yerel kalkınma kaynağı haline getirmeyi hedef alan çalışmalar gerçekleştirmiştir. Sümerbank Holding’in, bir kuruluşu olan “Sümerhalı, Sümer Halıcılık, El Sanatları Sanayi ve Ticaret A.Ş.” adıyla geleneksel halıcılığın değişen ve gelişen teknolojisinin uygulayıcısı olarak 1987 yılında Anadolu halıcılık geleneğinin güçlü merkezi haline gelmiştir. Bu çalışmada Sümerhalı Isparta Fabrikasının “Türk El Dokuma Halıcılığını Geliştirme Projesi” olarak bilinen atılımla yeni bir geleneksel halı üretimi dönemini başlatarak halı geleneğinin sürdürülebilirliği açısından önemli bir model yarattığı görülür. Makalenin amacı, bu modeli oluşturan kaynaklar, modelin gerçekleşmesini sağlayan hedefler ve sonuçlarının tartışmaya açılmasıdır. Sümerbank, Sümerhalı Isparta Fabrikası 2008’de faaliyeti durana dek Anadolu’daki sanayileşme ve modernleşme çabaları ve dokuma sektöründeki gelişmelerin bir bileşeni olarak varlığını sürdürmüştür. Isparta Halıcılığının Anadolu Kültürel Mirasının sahip olduğu, özgünlük ve yerelliği ve aynı zamanda ekonomik potansiyelini desteklemiştir.

Anahtar Kelimeler:

Anadolu Halıcılık Kültürü, Kültürel Miras, Sümerbank, Isparta, Sümerhalı Fabrikası, Geleneksel El Halıcılığı, Sümerhalı Üretim Modeli

INSPECTION OF SUMERBANK SUMERHALI ISPARTA FACTORY AS A UNIQUE WORKING MODEL IN TERMS OF PERSISTENCE OF ANATOLIAN CARPET WEAVING CULTURE

In this article, Isparta Carpet Weaving, and the impact of Sümerbank Isparta Factory on modern carpeting tradition and Anatolia hand-woven Carpet Heritage as a school of industry were reviewed. Many personnel were trained in this factory during of its existence; then, it acted as a pillar of the local carpeting field by being included in Sümerbank organization in 1935. Traditional carpet production is not only a cultural heritage but also has a very extensive economic value. There are many famous and ancient centers in West Anatolia that keep up the Turkish carpeting tradition. Turkish carpet weaving tradition that has been created in these centers has a place and fame among prominent samples of global carpeting. Isparta that is one of these famous and ancient centers have been oriented to the West through Izmir Port, readily adapted to novelties necessary for new markets and thus reached an important level among centuries-old West Anatolian hand-woven carpet centers by its unique carpet weaving order. By 1987, “Sümerhalı, Sümer Carpet Weaving, Handicraft Industry and Trade Inc.” which was an establishment of Sümerbank became a powerful center of Anatolia hand-woven carpet tradition as an implementer of changing and developing technologies of traditional carpet weaving. In this study, it was seen that Sümerhalı Isparta Factory provided an important model in terms of the maintenance of carpet tradition by initiating a new era of traditional carpet production by an attempt known as the “Development of Turkish Hand-Woven Carpeting” Project. The aim of this article was to discuss the sources of this model, the objectives that enabled the model to be realized and the outcomes. Sümerhalı Isparta Factory maintained its existence as a component of endeavors for industrialization and modernization and developments of the carpet weaving sector in Anatolia until its activity ceased in 2008. It supported Isparta Carpet Weaving’s uniqueness and locality in Anatolia Cultural Heritage and also its economic potential.

Keywords:

Anatolian Hand-Woven Carpeting, Anatolian Cultural heritage, Sümerbank, Isparta, Traditional hand carpet weaving, cultural heritage,

PDF

___

Abu Bakar, Aisyah., Mariana Mohamed, Osman., Syariah, Bachok. Intangible Cultural Heritage: Understanding and Manifestation. International Conference on Universal Design in Built Environment. Kuala Lumpur, Malezya, 22-23 Kasım 2011.
Beyhan, Şefika Gülin., Ülkü Çelebi Gürkan. “Kültürel Mirasın Korunmasına Yönelik Bir Tespit Çalışması: Isparta Halı İpliği Fabrikaları ve Boyahaneleri.” Zeitschrift für die Welt der Türken/Journal of World of Turks. 7 (2015): 79-101
Böcüzade, Suat Seren. Kuruluşundan Bugüne Kadar Isparta Tarihi. İstanbul: Serenler Yayını, 1983.
Centre for the Promotion of Imports (CBI). “The European market potential for handwoven rugs”. Erişim 4 Ekim, 2022. https://www.cbi.eu/market-information/home-decoration-home-textiles/handwoven- rugs/market-potential
Dirik, Kazım. Türk Halıcılığı ve Cihan Halı Tipleri Panoraması. İstanbul: Alaattin Kıral Basımevi, 1938.
Grazuleviciute-Vileniske, Indre. “Cultural heritage in the context of sustainable development.” Environmental Research, Engineering & Management 37.3 (2006): 74-79.
Hoang, Khoa Vu. “The benefits of preserving and promoting cultural heritage values for the sustainable development of the country.” E3S Web of Conferences. Vol. 234. EDP Sciences, 2021.
Isparta Yıllığı. Cumhuriyetimizin 60. Yılında Isparta. 1983.
Isparta’nın Halıcılık Serüveni. Erişim 4 Ekim, 2022. https://www.haber32.com.tr/isparta-hakkinda/ isparta-nin-halicilik-seruveni-h69976.html
Küçükerman, Önder. “Geleneksel Türk Evi Kavramının Kültürel Temelleri.” Konferans Sunumu, İTÜ, İstanbul, 2020.
Küçükerman, Önder. “Saray’da Yaratılan Gelenek, Hereke Halıcılığı.” Milli Saraylar. 1 (1987): 78-85.
Küçükerman, Önder. “Türk Halıcılığında Kimlik Korunması.” arış. 1.3 (1997): 40-47.
Küçükerman, Önder. Batı Anadolu’daki Türk Halıcılık Geleneği İçinde İzmir Limanı ve Isparta Halı Fabrikası. İstanbul: Sümerbank/Sümerhalı Yayınları, 1990.
Küçükerman, Önder. Kendi Mekânının Arayışı İçinde Türk Evi (Turkish House In Search Of Spatıal Identity). İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, İkinci Basım, 1985.
Küçükerman, Önder. Porselen Sanatı: Dünya Saraylarının Prestij Teknolojisi ve Yıldız Fabrikası. Ankara: Sümerbank Yayını, 1987.
Küçükerman, Önder. Türk Giyim Sanayii Tarihindeki Ünlü Fabrika “Feshane” Defterdar Fabrikası. Ankara: Sümerbank, 1988.
Meissner, Marlen. Intangible Cultural Heritage and Sustainable Development: The Valorisation of Heritage Practices. Germany: Springer, 2021.
Ökçün, Gündüz. Osmanlı Sanayii 1913-1915 İstatistikleri. İstanbul: Hil Yayın, 1984.
Özkartal, Zeki. “Isparta’da Halıcılık (19-20. Yüzyıl Örneği).” Elektronik Sosyal Bilgiler Eğitimi Dergisi. 2.1 (2016): 72-81.
Öztürk, Bahadır. “Cumhuriyet Türkiye’si Halıcılığı- II: 1980-2000 Yılları Arası”. arış. 18 (2021): 122-140.
Sönmez, Zeki. “Batı Anadolu Türk Halıcılığının 19. Yüzyıldaki Durumu Üzerine.” Türk Dünyası Araştırmaları. 32 (1984): 95-106.
Sümer Holding. Sümer Holding Faaliyet Raporu (2013). Erişim 11 Kasım, 2022. http://www.sumerholding. gov.tr/files/faaliyet_raporlari/sumer_kurulus.pdf
Sümerbank Isparta Fabrikası 1987 Yılı Faaliyet Raporu, Önder Küçükerman Arşivi, İstanbul, 1987.
T.C. Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu. Sümerbank Halıcılık Müessesesi 1984 Yılı Raporu. Ankara, 1984.
Temurçin, Kadir. “Isparta İlinde Sanayinin Gelişimi ve Yapısı.” Coğrafi Bilimler Dergisi. 2.2 (2004): 79-95.