"Avrupa'nın Hasta Adamı"nın İspanyol Kadın'la Son Tangosu

1918-19 yıllarında İspanyol Nezlesi adıyla bilinen H1N1 pandemisi tıp tarihindeki en çok felaket yaratmıș olaylardan birisidir. Genelde çocuklar ve yașlılar hastalığa yakalanırken, bu salgında aksine yetișkinler öncelikle etkilenmișlerdir. Konuyla ilgili son yayınlar, gerçek mortalitenin 50- 100 milyon civarında olduğunu vurgulamaktadır. Bu makale, Osmanlı İmparatorluğu’ nun bu salgından etkilenip etkilenmediği sorusuna ayrılmıștır. Salgının genel yayılımına göre, bu soruyu olumlu bir biçimde yanıtlamak gerekir. “Avrupa’ nın hasta adamı”nın agoni günlerinde yakalandığı H1N1’in ülkedeki ayrıntılı görünümü, Istanbul’ daki Osmanlı ve Ankara Kızılay arșivlerindeki belgeler ıșığında çizilmiștir.

Anahtar Kelimeler:

Influenza pandemisi, 1918-1919, İspanyol nezlesi, Osmanlı İmparatorluğu, Tıp tarihi

Last Tango of the “Sick Man of Europe” with the Spanish Lady

Keywords:

-,

PDF

___

Collier, Richard. The Plague of the Spanish Lady: The Influenza Pandemic of 1918-1919. London, New York: Mac Millan, 1974, pp. 139, 200, 376.
Patterson, K.D and G.F. Pyle. “The Geography and Mortality of the Influenza Pandemic.” Bulletin of the History of Medicine 65 (1991): 4-21.
Johnson, Nial P.A.S. and Juergen Mueller, “Updating the Accounts: Global Mortali- ty of the 1918-1920 “Spanish” Influenza Pandemic.” Bulletin of the History of Medicine 76 (2002): 105-115.
Encyclopedia Britannica, 1963 printing, s.v. “World War I.”
Kutay, Cemal. “Bir müstesna insanın fani hayat sahnesinden çekilişi.” Sohbetler, Cem- al Kutay’ın Aylık Mecmuası 12 (1969): 24-49 [in Turkish].
Arslan, Mustafa. “Görele Tarihi,” /oku/5000000008495529/GORELE- TARIHI> (14 October 2009)
Sedad Nuri. “İspanyol Nezlesi Şeh- rimizde.” Ati, 14 Temmuz 1918, p. 3 [in Turkish].
Rondopoulos, P.J. “Influenza in Greece.” JAMA, 1919, 72, 1947.
Letulle, M. “Influenza in Albania.” Bulle- tin de l’Académie de Medécine (Paris), 1919, 81, 58.
Mayer, K. “Uber Schutzkorpermangel bei Grippe 1918 Unter den Deutschen Trup- penteilen in Kostantinopel.” Munchner Medizinische Wochenshrift 66 (1919): 461- 464 [in German].
Weinberg, M. “Malaria und Grippe,” Beihefte zum Archiv für Schiffsund Tropen- Hy- giene 23, Supplement 4 (1919): 176-185.
Weinberg, M. “Die Grippeepidemie von Oktober bis Dezember 1918 in der Tur- kei,” Beihefte zum Archiv für Schiffsund Tro- pen- Hygiene 23, Supplement 4 (1919): 186- 96.
Öztürk, Recep. “1918-1919 Pandemisi.” Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Dergisi 20 (1989): 479-85 [in Turkish].
“İspanyol nezlesi.” Ati, 14 Temmuz 1918, p. 3 [in Turkish].
“İspanyol hastalığı.” İkdam, 18 Temmuz 1918, p. 2 [in Turkish].
“İspanyol nezlesinin tahribatı,” İkdam, 5 Ağustos 1918, p. 2 [in Turkish].
(Özden), Akil Muhtar. “İstanbul’daki İspanyol nezlesi hakkında (1).” Dar al- funun Tıbb Fakultesi Mecmuası 3, 7 (1918): 558-9 [in Turkish]. 18. (Özden), Akil Muhtar. “İspanyol nezlesine dair bazı mülahazat (2),” Dar al- funun Tıbb Fakultesi Mecmuası 3, 7 (1918): 567-8 [in Turkish].
Şopler, Herman. “Morbus İberikus (İspanyol nezlesi) tesmiye idilmiş olan illetin maraziyesine dair,” Akil Muhtar (Özden) (trans.). Dar al-funun Tıbb Fakultesi Mecmuası 3, 7 (1918): 561-2 [in Turkish], [from M.M.W. 1918, p 873]. teşrih-i
Semondos. “Bu seneki gripin teşrih-i marazisi üzerine,” Akil Muhtar (Özden) (trans.). Dar al-funun Tıbb Fakultesi Mecmuası 3, 7 (1918): 560 [in Turkish], [from M. M. W. 1918, p 873].
Dietrich. “Saha-i harbde husule gelen enfluenza üzerine müşahedat-i nesice,” H.R (trans.). Dar al-funun Tıbb Fakultesi Mecmuası 3, 7 (1918): 563-5 [in Turkish], [from M. M. W. No: 34, p 928]
Noyan, Abdülkadir. Son Harplerde Salgın Hastalıklarla Savaşlarım. Ankara: Son Ha- vadis Matbaası, 1956, pp. 86-9, 113 [in Turkish].
Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı. Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, 6. Cilt, Hicaz, Asir, Yemen Cepheleri ve Libya Harekatı 1914-1918. An- kara: Gnkur. Basımevi, 1978, p. 790 [in Turkish].
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), DH. İ. UM., Dosya no: 19-03, Vesika no: 1-7, 13 M 1337 [in Turkish].
BOA, DH. MB. HPS-M., Dosya no: 35, Vesika no: 71, 23 M 1337 [in Turkish].
BOA, DH.MB.HPS., Dosya no: 79, Vesika no: 27, 24 Ra 1337 [in Turkish].
BOA, DH.EUM.KLH., Dosya no: 5, Vesika no: 150, 22 M 1337 [in Turkish].
Okur, Mehmet. “Mondros Mütarekesi Sonrasında Osmanlı Devleti’nde Bulunan Alman ve Avusturya Vatandaşlarının Ül- kelerine Gönderilme Meselesi.” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 20 (2004): 705- 26 [in Turkish].
BOA, MF. MKT. Dosya no: 1236, Göm- lek sıra no: 89, 3 Ra 1337 [in Turkish].
BOA, MF. MKT., Dosya no: 1236, Göm- lek no: 77, 5 Ra 1337 [in Turkish].
BOA, MF. MKT., Dosya no: 1229, Göm- lek no: 45, 24 Za 1335 [in Turkish].
BOA, MF. MKT., Dosya no: 1237, Gömlek no: 20, 6 R 1337 [in Turkish]
BOA, DH. MB.HPS., Dosya no: 107, Gömlek no: 28, 29 S 1338 [in Turkish].
BOA, DH.UMVM., Dosya no: 96, Vesika no: 25, 11 Ca 1338) [in Turkish].
Kızılay Arşivi (KA), Kutu no: 216, Belge no: 13, 28 Ke 1335 [in Turkish].
Hüsameddin Şerif. Emraz-ı Entaniyye ve Epidemiyoloji. İstanbul: Şirket-i Mürettibiye Matbaası, 1927, pp. 340-4 [in Turkish].
Tercüman Spor Ansiklopedisi, 1st ed., s.v. “Ayetullah Bey.”
BOA, DH. EUM. AYŞ., Dosya no: 52, Vesika no: 18, 10 B 1339 [in Turkish].
BOA, DH. EUM. AYŞ., Dosya no: 52, Vesika no: 29, 17 B 1339 [in Turkish].
BOA, DH. EUM. AYŞ., Dosya no: 52, Vesika no: 41, 23 B 1339 [in Turkish].
BOA, DH. EUM. AYŞ., Dosya no: 53, Vesika no: 2, 2 Ş 1339 [in Turkish].
BOA, DH. EUM. AYŞ., Dosya no: 53, Vesika no: 49, 29 Ş 1339 [in Turkish].
BOA, DH. EUM. AYŞ., Dosya no: 53, Vesika no: 32. 14 Ş 1339 [in Turkish].
Macpherson, W.G., W.H. Horrocks and W.W.O. Beveridge, eds. History of the Great War: Medical services, hygiene of the war, vol. II. London, 1923, pp. 133-56.
Cliff, Andrew, Peter Haggett and Mat- thew Smallman-Raynor. Deciphering Global Epidemics: Analytical Approaches to the Dis- ease Records of World Cities, 1888-1912. Cambridge: Cambridge University Press, 1998, pp. 414-5.
Alderson, Michael R. International Mortality Statistics. London: MacMillan, 1981, pp. 113, 477, 509