Mustafa Volkan KAVAS, Derya ÖZTUNA, Nuriye Nurtaç ÇELEBİ, Hazal SELVİ, Damla SAYAR, Alican AKASLAN

Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğrencilerinde Ölüm ve Ölümcül Hastadan Kaçınıcı Tutum Düzeyleri

Amaç: Bu çalıșmada, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi (AÜTF) öğrencilerinin “ölüm ve ölümcül hastadan kaçınıcı tutum düzeyleri”nin ölçülmesi amaçlanmıștır. Elde edilen veriler zemininde, AÜTF’de yürütülmekte olan mesleki eğitimin “ölüm ve ölümcül hastaya yaklașım” açısından etkisi tartıșılmıștır. Gereç ve Yöntem: Çalıșma kesitsel bir araștırma olup, 2010-2011 akademik yılında AÜTF’de eğitim görmekte olan Dönem 1, 3, 5 ve 6 öğrencileri üzerinde gerçekleștirilmiștir. Gereç olarak “Ölüm ve Ölümcül Hastaya Yaklașım Tutum Ölçeği” (ÖÖHYTÖ) kullanılmıștır. Çalıșmada, tıp fakültesi öğrencilerinin, “ölümcül hasta ve yakınları ile iletișim güçlüğü” ve “ölüm ve ölümcül hastadan kaçınma” düzeyleri, dönem, cinsiyet, birinci dereceden akrabalarda ölüm öyküsü varlığı ve ölmekte olan bir kișiye bakım vermiș olma durumu açısından incelenmiștir. Bulgular: Farklı eğitim dönemlerinde bulunan öğrenciler arasında “ölüm ve ölümcül hastadan kaçınma” düzeyleri arasında farklılık saptanmamıștır. “Ölümcül hasta ve yakınlarıyla iletișim güçlüğü” boyutunda Dönem 6 öğrencilerinin puanları, önceki dönemlerdekilere göre düșüktür. İletișim güçlüğü açısından Dönem 1, 3 ve 5’teki kadın öğrencilerin puanları aynı dönemlerdeki erkek öğrencilerinkine göre yüksek iken; Dönem 6 öğrencilerinde her iki cinsiyet arasında farklılık yoktur. Ölmekte olan bir hastanın bakımında veya takibinde rol almıș ya da birinci dereceden akrabaları arasında ölüm öyküsü bulunan öğrencilerin hem iletișim güçlüğü, hem kaçınma düzeyleri daha düșüktür. Sonuç: Sonuçlar, AÜTF’de verilmekte olan mesleki eğitimin, öğrencilerin ölüm olgusu ve ölümcül hastalarla yakınlarına yaklașımlarında tutum değiștirici herhangi bir etkide bulunmadığını düșündürmektedir. Öğrenciler, mesleki eğitim öncesinde sahip oldukları “kaçınıcı tutum” düzeylerini mezun olurken korumaktadırlar. Bu tabloya göre, “ölüm ve ölümcül hastaya yaklașım” konusuna özgü olarak yapılandırılmıș, kapsamlı eğitim çalıșmalarının AÜTF için acil bir gereksinim olduğu açıktır.

Anahtar Kelimeler:

Ölüm, ölümcül hasta, kaçınıcı tutum, tıp eğitimi, ÖÖHYTÖ

Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi öğrencilerinde ölüm ve ölümcül hastadan kaçınıcı tutum düzeyleri

Keywords:

-,

PDF

___

) Lloyd-Williams M., Dogra N. Caring for dying patients—what are the attitudes of medical students? Supportive Care in Cancer, ; 11: 696–699 Billings J. A., Block S. Palliative care in undergraduate medical education: Status report and future directions. JAMA, ; 278: 733-738. ) Wear D. “Face-to-face with it”: Medical students’ narratives about their end-of- life education. Academic Medicine, 2002; 77: 277.
) Buss M. K., Marx E. S., Sulmasy D. P. The preparedness of students to discuss end-of-life issues with patients. Academic Medicine, 1998; 73: 418-422.
Rhodes-Kropf J., Carmondy S. S., Seltzer D., Redinbaugh E., Gadmer N., Block S. D., Arnold R. M. “This is just too awful; I just can’t believe I experienced that…”: Medical students’ reactions to their “most memorable” patient death. Academic Medicine, 2005; 80: 634-640.
Branch W. T., Pels R. J., Hafler J. P. Medical understanding of their patients. Academic Medicine, 1998; 73: 360-362. empathic
Williams C. M., Wilson C.C., Olsen C.H. Dying, death, and medical education: student voices. Journal of Palliative Medicine, ; 8: 372-381
) Volkan V. D., Zintl E. Kayıptan sonra yaşam Life after loss: The lessons of grief]. (Çev. M. Kocadere, I. Vahip). 2. Baskı. İzmir: Halime Odağ Psikanaliz ve Psikoterapi Vakfı; 2006. (Orijinal çalışma: )
) Okyayuz Ü. Ölümcül hastalık tanısı almak: Bir yaşam krizi. Kötü haber veril- meli mi? Kriz Dergisi, 2003; 11: 29-35
) Bahar A. Ölüm sürecinde olan hasta: Terminal bakım ve hospis. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, 2007; 2: 147-158
) Gerber I. Medical care of the dying patient: Physicians’ attitudes and behavior. In: Klagsburn S. C., Goldberg I. K., Rawnsley M. M., Kutscher A. H., Marcus E. R., Siegel M. E. (Eds.) Psychiatric Philadelphia: The Charles Press; 1988. 24. illness.
) Curtis J. R., Wenrich M. D., Carline J. D., Shannon S. E., Ambrozy D. M., Ramsey P. G. Understanding physicians’ skills at providing end-of-life care. Journal of Gene- ral Internal Medicine, 2001; 16: 41-49.
) Seravalli E. P. The dying patient, the physician, and the fear of death. The New England Journal of Medicine, 1988; 319: 1730.
) Buckman R. Breaking bad news: Why is it still so difficult? British Medical Journal, ; 288: 1957-1959.
Meier D. E., Back A. L., Morrison R. S. The inner life of physicians and care of the seriously ill. JAMA, 2001; 286: 3007
Field M. J., Cassel C. K. (Eds.) Approaching death: Improving care at the end of life. Washington, DC: National Academy Press; 1997.
) Hafferty F. W. Beyond curriculum re- form: Confronting medicine’s hidden curriculum. Academic Medicine, 1998; 73: 407
) Namal A. Tıp etiği perspektifiyle “son evre”yi yaşayan çocuk ve ailesine bakış. Tıp Etiği-Hukuku-Tarihi, 2003; 11: 120
) Aries P. Batılının ölüm karşısındaki tavırları Western attitudes towards death: From the Middle Ages to the present]. (Çev. M. A. Kılıçbay). Ankara, Turkey: Gece Ya- yınları; 1991.
) Kübler-Ross E. Ölüm ve ölmek üzerine [On death and dying]. (Çev. B. Büyükkal). İs- tanbul: BZD Yayıncılık; 1997. (Orijinal çalışma: 1969)
Aulino F., Foley K. Professional education in end-of-life care: A US perspective. Journal of the Royal Society of Medicine, 2001; 94: 472-476.
) Dickinson G. E., Field D. Teaching end- of-life issues: Current status in United Kingdom and United States medical schools. American Journal of Hospice & Palliative Care, 2002; 19: 181-186.
) Sullivan A. M., Lakoma M. D., Block S. D. The status of medical education in end-of-life care. Journal of General Internal Medicine, 2003; 18: 685-695.
) Block S. D. Medical education in end-of- life care: The status of reform. Journal of Palliative Medicine, 2002; 5: 243-248. ) Dowling S., Broomfield D.
Undergraduate teaching in palliative care in Irish medical schools: A questionnaire survey. Medical Education, 2003; 37: 455
) Field D., Wee B. Preparation for palliative care: Teaching about death, dying and bereavement in UK medical schools 2000–2001. Medical Education, ; 36: 561-567.
) Porter-Williamson K., Von Gunten C. F., Garman K., Herbst L., Bluestein H. G., Evans W. Improving knowledge in palliative medicine with a required hospice rotation for third-year medical students. Academic Medicine, 2005; 79: 777
) Dickinson G. E. Thirty-five years of end- of-life issues in US medical schools. American Journal of Hospice & Palliative Medicine, 1177/1049909110397608. DOI:
) Kavas M.V., Öztuna D. Thanatophobia in medical students: “Approach to death and dying patients attitude scale” for undergraduate (ADDPAS). Journal of Cancer Education, ; 26:774–778 medicine ) Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi. 2010–
Öğretim yılı öğrenci kılavuzu. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi; 2010.
) Luo G., Seow A., Chin C. L. Linking and anchoring techniques in test equating using the Rasch model. In: Proceedings of the 5th CAA Conference, Loughborough: Loughborough University; 2001.
Gibbins J., McCoubrie R., Maher J., Forbes K. Why are newly qualified doctors unprepared to care for patients at the end of life? Medical Education, 2011; : 389-399.
) Kavas M. V. “Ölüm ve ölmekte olan hastaya yaklaşım” konusundaki etik eğitiminde anlatı- sal uygulamaların etkililiği; 2008. [Yayınlan- mamış doktora tezi]
) Pereira S. M., Fonseca A. M., Carvalho A. S. Burnout in palliative care: A systematic review. Nursing Ethics, 2011; 18: 317-326.
Şenol S., Özgüven H. D., Dağ I., Oğuz, Y. Hekimler için ötanazi, ölüm ve ölüm- cül hastaya ilişkin tutum ölçeği (ÖTÖ)’nin faktör yapısı ve iç tutarlılığı. 3P Psikiyatri Psikoloji Psikofarmakoloji, 1996; 4, 185-190.
) Yıldırım G., Aksu M. Tıp öğrencilerinin yaşamın son dönemi ile ilgili tutumları. Cumhuriyet Tıp Dergisi, 2010; 32: 140-148.
) Gürkan A., Gümüş A. B., Dorak H. Öğrenci hemşirelerin terminal dönem hasta sorunları hakkındaki görüşleri: Hemşirelik girişimleri, hasta hakları ve etik sorunlar kapsamında bir inceleme. Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sana- tı Dergisi, 2011; 4: 2-12
Özkıriş A., Güleç G., Yenilmez Ç., Musmul A., Yanaş M. Hekim tutumları üzerine bir çalışma: Ölüm ve ölümcül hastaya yaklaşım. Düşünen Adam Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi, 2011, 24: 89
) Ratanawongsa N., Teherani A., Hauer Karen E. Third-year medical students' experiences with dying patients during the internal medicine clerkship: A qualitative curriculum. Academic Medicine, 2005; 80: 647 informal
Hegedus K., Zana A., Szabó G. Effect of end of life education on medical students’ and health care workers’ death attitude. Palliative Medicine, 2008; 22: 264-269
) Kelly E., Nisker J. Medical students’ first clinical experiences of death. Palliative Medical Education, 2010; 44: 421–428
Rappaport W., Witzke D. Education about death and dying during the clinical years of medical school. Surgery, 1993; : 163-165.
Mutto E. M., Cavazzoli C., Ballbe J. A., Tambone V., Centeno C., Villar M. J. Teaching dying patient care in three universities in Argentina, Spain, and Italy. Journal of Palliative Medicine, 2009; 12: 603
) Jiang X., Liao Z., Hao J., Guo Y., Zhou Y., Ning L., Bai J., Zhang P.,Tang C., Zhao X., Guo H. Palliative care education in China: Insight into one medical university. Journal of Pain and Symptom Management, 2011; 41: 796-800.
) Fraser H. C., Kutner J. S., Pfeifer M. P. Senior medical students’ perceptions of the adequacy of education on end-of-life issues. Journal of Palliative Medicine, 2001; 4: 343
) Ross D. D., Fraser H. C., Kutner J. S. Institutionalization of palliative and end- of-life care educational program in a medical school curriculum. Journal of Palliative Medicine, 2001; 4: 512-518.
) Sulmasy D. P., Cimino J. E., He M. K., Firshman W. H. U.S. medical students’ perceptions of the adequacy of their schools’ curricular attention to care at the end of life: 1998-2006. Journal of Palliative Medicine, 2008; 11: 707-716.
) Weissmann D. E., Griffie J. Integration of palliative medicine at the Medical College of Wisconsin 1990-1996: The status of medical education in end-of-life care. Journal of Pain and Symptom Management, 1998; 15: 195-201.
Gibbins J., McCoubrie R., Maher J., Forbes K. Incorporating palliative care into undergraduate curricula: Lessons for curriculum Education, 2009; 43: 776-783. Medical
Meekin S. A., Klein J. E., Fleischman A. R., Fins J. J. Development of a palliative education assessment tool form medical student education. Academic Medicine, ; 75: 986-992. ) Ogle K. S., Mavis B., Rohrer J. Graduating medical and experiences in palliative care. Journal of Pain and Symptom Management, 1997; 14: 285. educational
) Branch W. T., Kern D., Haidet P., Weissmann P., Gracey C. F., Mitchell G., Inui T. Teaching the human dimensions of care in clinical settings. JAMA, 2001; : 1067-1074.
) Kavas V., İlhan İ. Ö. Türkiye’de sağlık sisteminin piyasalaşması ve tıp eğitimi. Toplum ve Hekim, 2010; 25: 448-466.
) Elbek O. “Performans” ve hekimlik. Toplum ve Hekim, ; 25: 432-447. T.C. Sağlık Bakanlığı. Sağlık istatistikleri yıllığı taplar/saglikistatistikleriyilligi2010.pdf> Erişim Tarihi: 18.10.2011 ;
) Bilaloğlu E. Performansın başarısı Toplum ve Hekim, ; 19: 228-432. ) TTB Etik Kurulu. Hekimlerin değerlendirme- si ile performansa dayalı ödeme, Ankara: Türk Tabipleri Birliği Yayınları; 2009.
) Güleç C. Tıp eğitimi, hekimlik kimliği ve sağlık bilinci. Sağlık ve Toplum, 1990; 1: 53
) Hafferty F. W., Franks R. The hidden curriculum, ethics teaching, and the structure of medical education. Academic Medicine, 1994; 69: 861-871.
) Haidet P., Stein H. F. The role of the student-teacher relationship in the formation of physicians: The hidden curriculum as process. Journal of General Internal Medicine, 2006; 21: S16-20
) Dailey J. I. Modeling manuplation in medical education. Advances in Health Sciences Education, 2010; 15: 291-295.
) Anderson J. G., Williams J. E., Bost J. E., Barnard D. Exposure to death is associated with positive attitudes and higher knowledge about end-of-life care in graduating medical students. Journal of Palliative Medicine, 2008; 11: 1227-1233.
) Dickinson G. E., Lancaster C. J., Winfield I. C., Reece E. F., Colthorpe C. A. Detached concern and death anxiety of first-year medical students: Before and after the gross anatomy course. Clinical Anatomy, 1997; 10: 201-207.
) Canbaz S., Sünter A. T., Aker S., Pekşen Y. Tıp fakültesi son sınıf öğrencilerinin kaygı düzeyi ve etkileyen faktörler. Genel Tıp Dergisi, 2007; 17: 15-19.
) Akın A., Demirel S. Toplumsal cinsiyet kavramı ve sağlığa etkileri. C.Ü. Tıp Fakül- tesi Dergisi, 2003; 25: 73-82.
) Çakır Ö. Türkiye’de kadının çalışma yaşamından dışlanması. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, ; 31: 25-47. Swenson S. L., Rothstein J. A. Navigating the wards: Teaching medical students to use their moral compasses. Academic Medicine, 1996; 71: 591-594.
) Hill T. P. Treating the dying patient: The challenge for medical education. Archives of Internal Medicine, 1995; 155: 1265-1269. ) Olthuis G., Dekkers W. Medical education, palliative care and moral attitude: Some objectives and future perspectives. Medical Education, 2003; 37: 933.
Arnold R. M. Formal, informal, and hidden curriculum in the clinical years: Where is the problem? Journal of Palliative Medicine, ; : 648.