Niyazi Berkes’in Türkiye Cumhuriyeti’nin 50. yılında yayınlanan eseri “Türkiye’de Çağdaşlaşma”, esas olarak 17. yüzyıldan 20. yüzyıl başında çözülüşüne kadar Osmanlı İmparatorluğunu ele alan bir tarih çalışmasıdır. Berkes’in çalışmasını benzeri Osmanlı tarihi çalışmalarından ayıran önemli bir özelliği Berkes’in tarih anlayışıdır. Berkes kendisinden önce gelen geleneksel tarih yazımından farklı olarak Osmanlı tarihinin gelişmelerini bir kırılma veya bozulma olarak değil, Türkiye Cumhuriyeti’ne gidişin ön koşuları olarak ele almaktadır. Başka bir ifadeyle tarih Türkiye Cumhuriyeti’ne varmak üzere ilerlemiştir. İlerlemeci tarih anlayışının tipik bir ifadesi olan bu yaklaşım, tarihi Prusya Devleti’ne doğru ilerleyen ve burada son bulan bir olgu olarak elen Hegel’in yaklaşımıyla önemli benzerlikler taşımaktadır. Bu çalışmanın amacı Berkes’in “Türkiye’de Çağdaşlaşma” eserinden yola çıkarak Berkes ve Hegel’in tarih yazımlarını ilerlemeci tarih anlayışı çerçevesinde incelemektir. Bu bağlamda öncelikle her iki düşünürün tarih tasavvurunun temel referans noktası olarak görülen ilerleme düşüncesinin incelenmesinin ardından her iki düşünürün tarih tasavvurları ayrı ayrı analiz edilerek son aşamada aradaki benzerlik ve/veya farklılıklar üzerinden bir çıkarıma ulaşılması amaçlanmaktadır. Bu bağlamda Niyazi Berkes’e dair analiz, diğer eserlerini ve bu eserlerde ortaya koyduğu fikirleri de göz ardı etmeden, “Türkiye’de Çağdaşlaşma” (Berkes, 2014) eserine dayanırken (Berkes, 2014), Hegel analizinde esas olarak Philosophy of History’den (Hegel 2001) yararlanılmıştır.

Niyazi Berkes’ Türkiye’de Çağdaşlaşma, which was published in the fiftieth year of the Turkish Republic, is a history book that studies the history of the Ottoman Empire from the seventeenth century to its end in the early twentieth century. The significance of Berkes’ work that differentiates it from other similar history books is his approach to history. Berkes discusses the events of the Ottoman history as the preconditions that led to the establishment of the Turkish Republic. In other words history had progressed in a way to reach the Turkish Republic. As a classical expression of the progressive history, this approach holds significant similarities with Hegel’s approach to history which he treats as a phenomenon that has progressed towards the Prussian State and ended there. The aim of this article isto study the historiography of Berkes and Hegel within the framework of progressive history theory. With this aim following a brief survey of the notion of progress, which is considered as the base of both Berkes’ and Hegel’s conceptualization of history, their historiographies will be analyzed separately and finally their similarities and/or differences will be discussed.