HAYIRSEVERLİĞİN ÖTESİ: TÜRKİYE’DE NÜFUS VE TARIM POLİTİKALARINDA ROCKEFELLER ETKİSİ

Kamu politikalarının geliştirilmesinde veya reforma tabi tutulmasında hayırseverler, politika ağıaktörleri olarak önemli bir rol oynamaktadırlar. 1913 yılında kurulan Rockefeller Vakfı da geliştirdiği ‘bilimselhayırseverlik’ yaklaşımı ile birçok alanda kamu politikası sürecinin önemli bir aktörüdür. İkinci Dünya Savaşısonrası, nüfus artışı ve açlıkla mücadele sorunlarına Vakfın yaklaşımı, nüfus planlaması ve tarımsal üretimartışı stratejilerini hayata geçirmek olmuştur. Bu amaçla, bir yandan gıda üretiminde yeşil devrim olarak bilinenMeksika Tarım Programı başlatılmış, diğer yandan çeşitli ülkelerde nüfus araştırma merkezi kurularak nüfusplanlaması programları hayata geçirilmiştir. Böylece Vakıf, Soğuk Savaş hegemonya mücadelesi bağlamındaözellikle üçüncü dünya ülkelerinde tarımı metalaştırma ve nüfus planlaması yoluyla nüfus sorunu ve gıda arzınıgüvenceye almayı hedeflemiştir. Bu çalışma, Rockefeller Vakfı’nın 1950 sonrası Türkiye’de tıbbi eğitim, nüfuskontrol ve tarım politikalarının dönüşümünde oynadığı rolü incelemektedir. Vakfın Neo-maltusyen ideoloji iledesteklenen bu hayırseverliğinin, Amerikan kapitalizminin ekonomik ve siyasi çıkarlarını arttırma çabasınınbir ürünü olduğu ileri sürülmektedir. Bu açıdan Vakfın, nüfus ve tarım gibi özel amaçlı bazı politikaları finansalaraçlarla desteklemesi, “stratejik hayırsever yatırım” olarak da değerlendirilebilir.

Beyond Philanthropy: Rockefeller Effects on Population and Agricultural Policy in Turkey

Philanthropists play an important role as policy network actors in the development or reform of public policies. The Rockefeller Foundation, which is founded in 1913, is an important actor in the public policy process in many areas with ‘scientific philanthropy' approach. After the Second World War, The Foundation's approach to the problems of population growth and hunger was to realize the "family planning" and "agricultural production increase" strategies. For this purpose, the Mexican Agriculture Program, which is known as the green revolution in food production, has been initiated. On the other hand, population control programs have been implemented by establishing a population research center in various countries. Thus, in the context of the Cold War hegemony struggle, the Foundation aimed to secure the population problem and food supply through commodification in agriculture and population planning especially in third world countries. This study, after 1950 examines the role to play of the Rockefeller Foundation in the transformation of medical education, agriculture and population control policies in Turkey. It is argued that this philanthropy supported by the Neo-malthusian ideology is the product of an effort to increase the economic and political interests of American capitalism. In this respect, it can be considered as a "strategic philanthropic investment" supported some special purpose policies such as population and agriculture with financial instruments by the Foundation.

PDF

___

Adalet, Begüm (2017), Wheat, Land, and Politics in Cold War Turkey, Research Reports, (New York: Rockefeller Archive Center).
Akın, Ayşe (2007), “Emergence of the Family Planning Program in Turkey”, in The Global Family Planning Revolution: Three Decades Of Population Policies And Programs, W. Robinson and J. Ross (Eds), (Washington: World Bank): 85-103.
Bashford, Alison (2014), Global Population: History, Geopolitics, and Life on Earth, (New York: Columbia University Press)
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi-BCA (1965), Merkezi Ankara’da olmak üzere kurulmasına teşebbüs edilen Türkiye Aile Planlaması Derneği’nin merkezi Londra’da bulunan Milletlerarası Aile Planlaması Federasyonu ile işbirliği yapmasına izin verilmesi, Yer, 30-18-1-2/183-4-7, (18.01.1965).
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi-BCA (1966), Aile Planlaması Hakkında Amerikalı John D.Rockefeller 3 Rd Tarafından Başbakana Gönderilen Mektup, Yer, 30-1-0-0/64-398-10, (21.10.1966).
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi-BCA (1967a), İsveç’ten Aile Planlaması Konusunda Sağlanacak Teknik Yardımla İlgili Anlaşmanın İmzalanması Hususunda Dışişleri Bakanlığının Yetkili Kılınması, Yer, 30-18-1-2/204-23-1, (31.03.1967).
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi-BCA (1967b), Milletlerarası Aile Planlaması Konusunda Başbakan Süleyman Demirel ile John D.Rockefeller 3 Rd Arasındaki Yazışmalar, Yer, 30-1-0-0/9-52- 1, (31.01.1967).
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi-BCA (1969), Buğday üretiminin geliştirilmesi amacıyla Rockefeller Foundation ile işbirliği halinde Türkiye’de bir Buğday Araştırma Merkezi’nin kurulması, bu konuda görüşmeler yapmak ve anlaşma imzası için Tarım Bakanlığına yetki verilmesi, Yer, 30-18-1-2/232-22-3, (02.04.1969).
Bondestam, Lars (1982), "The Political Ideology of Population Control" in Alavi, Hamza and Teodor Shanin (Eds) Introduction to the Sociology of "Developing Societies." (London: Palgrave): 252-259.
Cillov, Haluk (1962), “Türkiye’de Nüfus Artışının Doğurduğu Meseleler”, İstanbul Ticaret Odası Gazetesi, 5 (208): 1-2.
Çam, Esat (1987), “Çokuluslu Şirketler ve Gelişen Ülkeler”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 45 (1-4): 93-120.
Erdem, Murat ve Kenneth W. Rose (2000), “American Philanthropy in Republican Turkey: The Case of Rockefeller and Ford Foundations”, The Turkish Yearbook of International Relations, 31 (2): 131-157.
Erken, Ali (2015), “Rockefeller Vakfı, John Marshall ve Modern Türkiye’de Beşerî Bilimlerin Gelişimi:1950-1965”, Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 20 (38): 113-145.
Fişek, Nusret H. (1964), “Türkiye’de Nüfus Meselesinin Ele Alınış Tarzı ve Planlar”, Sağlık Dergisi, 38 (3-4): 5-18.
Georges, Nicole M. (2017), "Philanthropic Neo-Malthusianism: The Rockefeller Foundation and the Mexico Agricultural Program, 1906-1945", The Graduate History Review, 6 (1): 63-97.
Gramsci, Antonio (2014), Hapishane Defterleri, Yedinci Baskı, (İstanbul: Belge Yayınları)
Güler, Birgül Ayman (2005), Yeni Sağ ve Devletin Değişimi: Yapısal Uyarlama Politikaları 1980-1995, İkinci Baskı, (Ankara: İmge Kitabevi).
Humphrey, Llewellyn Mealey (1969), Mexican Wheat Comes to Turkey, Food and Agriculture Division, (United States: USAID/Turkey).
Keyder, Çağlar ve Zafer Yenal (2013), Bildiğimiz Tarımın Sonu: Küresel İktidar ve Köylülük, (İstanbul: İletişim Yayınları).
Küçük, Aziz (2018a), “Hayırsever Kapitalizmi ve Erken Cumhuriyet Döneminde Sağlık Hizmetlerinin Örgütlenmesi: Rockefeller Vakfının Rolü”, Amme İdaresi Dergisi, 51 (2): 87-116.
Küçük, Aziz (2018b), Kapitalizm, Devlet, Sağlık ve Türkiye, (Ankara: Akademisyen Kitabevi)
Marshall, John (1955), “Near East Trip- 9 March 1955 Wednesday Ankara”, 1955 March 5-May 31 Officers' Diaries, Rockefeller Foundation records, RG 12, M-R, (New York: Rockefeller Foundation).
Moore, Hugh (1954a), The Population Bomb, (New York: Hugh Moore Fund).
Moore, Hugh, Clayton, Will L. and Bunker, Ellsworth to John D. Rockefeller 3rd (1954b), RG 2, Box 45, RA. Quoted in Crichtlow, 26 November 1954, (New York: Rockefeller Foundation).
Morvaridi, Behrooz (2012), “Capitalist Philanthropy and the New Green Revolution for Food Security”, Int. Jrnl. of Soc. of Agr. & Food, 19 (2): 243–256.
Mosher, Steven W. (2008), Population Control: Real Costs, Illusory Benefits, (Edison, NJ: Transaction Publishers).
Nigro, Rise T. (1986), "An Analysis of Us Population Control Policy in the Third World: The Role of Economic and Developmental Aid and Private Interest", Master's Theses, Loyola University of Chicago, http://ecommons.luc.edu/luc_theses/3500 (10.4.2018)
Raulet, Harry M. (1970), “Family Planning and Population Control in Developing Countries”, Demography, 7 (2): 211-234.
Reed, James W. (1996), “The birth control movement before Roe v. Wade”, in The Politics of Abortion and Birth Control in Historical Perspective, Donald Critchlow (Ed.), (University Park: Pennsylvania State University Press); 22-52.
Rockefeller Foundation-RF (1951-1999), Annual Report, (New York: The Rockefeller Foundation).
Rockefeller Foundation-RF (2017), Agriculture, (New York: The Rockefeller Foundation- A Digital History), rockfound.rockarch.org (31.12.2017).
Rockefeller Foundation-RF (2018), Health: Family Planning, (New York: The Rockefeller FoundationA Digital History), rockfound.rockarch.org (01.04.2018).
Rose, Kenneth W. (2008), The Rockefeller Foundation’s Fellowship Program in Turkey, 1925-1983, http://www.rockarch.org/publications/resrep/pdf/roseturkey.pdf, (01.02.2016).
Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Hıfzıssıhha Okulu (1967), Türkiye Nüfus Araştırmasının İlkeleri ve İlk Sonuçları, (Ankara: Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı).
Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı (1963), Population Council’in Türkiye’deki Nüfus Planlamasına Dair Raporu, Çev. Necip Ulusay, (Ankara: Akın Matbaası).
Tarla: Köycü Eğitim, Sanat Dergisi (1967), Nüfus Planlaması Özel Sayısı, 2 (21): 13.
Terzioğlu, Meliha (1957), “Rockefeller Fondasyonunun Fizyoloji Enstitüsüne Yaptığı Yardım Hakkında”, İstanbul Üniversite Tıp Fakültesi Mecmuası, 20 (3): 464-466.
Tören, Tolga (2007), Dünyada ve Türkiye’de Tarım Sektöründe Genel Eğilimler, Almanak 2006 Analizleri, (İstanbul: Sosyal Araştırmalar Vakfı-SAV), 206-222.
Tuncer, Baran (1968), Nüfus Artışı ve Türkiye Ekonomisi, (Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları).
Türkay, Orhan (1961), “Türkiye’nin Nüfus Problemi”, Planlama: DPT Dergisi, 1: 84-91.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (1966, 29 Haziran), Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem 2, Toplantı 1, Birleşim 103.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (1967, 19 Haziran), Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem 2, Toplantı 1, Birleşim 121.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (1968, 1 Temmuz), Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem 2, Toplantı 3, Birleşim 83.
United Nations (1973), Multinational Corporations in World Development, (New York: United Nations)
USAID-Türkiye (1966), Dünya Nüfusu ve Yiyecek İstihsalinde Gelişen Buhran: Bunun Türkiye için İfade Ettiği Anlam, USAID-Türkiye.
Weaver, Warren (1951), “The world food problem”, 100 Years: The Rockefeller Foundation, https://rockfound.rockarch.org/digital-library-listing. (10.5.2018).
Wright, C. Bill (1975), Bill C. Wright to John Pino, November 14, 1975. Folder: Wheat Improvement Organization and Planning 1975. Box: R 2003, Series 105: CIMMYT; Subseries 804: CIMMYT Turkish Wheat Project, RG 1-9-RG 1.15 (A83-A89), (New York: Rockefeller Archive Center).
Ziraat Mühendisleri Odası (1970), Yabancı Menşeli Buğday Tohumluklarının Durumu, (Ankara: TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Yayınlar