Renk Simgeciliği ve Din: Türk Kültür Yapısı İçinde Ak-Kara Renk Karşıtlığı ve Bu Karşıtlığın Modern Türk Söylemindeki Tezahürleri Üzerine

Doğal ışık durumları olan renkler, aynı zamanda kültürel simgelerdir. Renkler, değişik toplum ve kültürlerde özel bir takım inançlar, kategoriler ve insanları simgeselleştirmek üzere kullanılmışlardır. Gerek İslam öncesi, gerekse İslam sonrası tarihte bu durum değişmemiş görünmektedir. Renklerin klasik ve modern kullanımları arasında kayda değer süreklilikler bulunmaktadır. Bu çalışmada kara ve ak renk simgeselciliği ve bunun dini kültürle ilişkisi ele alınmaktadır. İki renk arasındaki eski zıtlıkların özellikle de din ile ilgili olanları dahil olmak üzere bugün de geçerli olduğu görülmektedir. Modern Türkiye‟de Aydınlanmaya sıkı bir şekilde inanmış seçkinci kesimlerin, Türk toplumunun gerici kesimlerinin bir aracı olarak kabul ettikleri belli dinî konular hakkındaki görüşlerini dile getirmek üzere bu zıtlığı kullandıkları görülmektedir. Günümüzde „kara ses‟, „kara el‟, „karafatma‟ türünden ifadeler, bu duruma ilişkin örneklerden sadece birkaçını oluşturmaktadır

Anahtar Kelimeler:

Renk simgeciliği, ak, kara, Türk kültürü, din, modern Türkiye

Color Symbolism and Religion: Black and White Contrast in Turkish Culture and its Implications in Modern Turkey

Color Symbolism and Religion: Black and White Contrast in Turkish Culture and its Implications in Modern Turkey Colors, natural light situations, are at the same time cultural symbols. In various societies and cultures colors have been used to symbolize particular beliefs, categories, peoples and others. Throughout the pre-Islamic and post-Islamic Turkish history, it seems that the situation has not been changed. It is noteworthy that there are cultural continuities between traditional and modern uses about colors. This study examines white and black color symbolism and its relation with religious culture. White and black are two main colors in Turkish culture and history. The color black has been used to north, earth, night, evil, mourning, infidelity and others. On the other hand, white has been represented the West, the daylight, goodness, elderliness, innocence, purity, etc. It is possible to say that this contrast, especially ones about religion is still valid. Modern Turkish elites who strictly believe in Enlightenment principles use this contrast to express their opinions about religion which they assume that it is an instrument of reactionary parts of Turkish society. Expressions in Turkish such as „kara ses‟, „kara el‟, „karafatma‟ (for veiled women) are only a few examples which demonstrate this situation

Keywords:

Color symbolism, white, black, Turkish culture, religion, modern Turkey,

PDF

___

Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul: Doğu-Batı Yayınları, tsz.
Birdoğan, Nejat, Anadolu’nun Gizli Kültürü Alevilik, [İstanbul]: Berfin Yayınları, 1995.
Bussaglı, Mario, “Colors,” The Encyclopedia Of Religion, Mcmillan Pub. Company, 1987.
Ekrem, Nuraniye, “Hunlar‟da Renk Ve Yön Bilgisi,” Sadık Tural, Elmas Kılıç (ed.), Nevruz Ve Renkler. Türk Dünyasında Nevruz İkinci Bilgi Şöleni Bildirileri (Ankara, 19-21 Mart 1996), Ankara: Atatürk Kültür, Dil Ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 1996, ss.85-94.
Genç, Reşat, “Türk Düşüncesi, Davranışı Ve Hayatında Renkler Ve Sarı, Kırmızı, Yeşil,” S. Tural, E. Kılıç (ed.), Nevruz Ve Renkler, Ankara: Atatürk K. M. Yayını, 1996, ss.41- 48.
---------, Türk İnanışları İle Milli Geleneklerinde Renkler Ve Sarı-Kırmızı-Yeşil, Ankara: Atatürk Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 1999.
Gökyay, Orhan Şaik, Dede Korkut Hikayeleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2000.
Göle, Nilüfer, Modern Mahrem, İstanbul: Metis Yayınları,1993.
Göle, Nilüfer, Mühendisler Ve İdeoloji (Öncü Devrimcilerden Yenilikçi Seçkinlere), İstanbul: İletişim Yayıncılık, 1986.
Hey‟et, Cevad, “Türklerin Tarihinde Renklerin Yeri,” S. Tural, E. Kılıç (ed.), Nevruz Ve Renkler, Ankara: Atatürk K. M. Yayını, 1996, ss.55-61.
Kadaşeva, Karlıgaş, “Kazak Medeniyetindeki Semboller,” S. Tural, E. Kılıç (ed.), Nevruz Ve Renkler, Ankara: Atatürk K. M. Yayını, 1996, ss. 95-97.
Kafalı, Mustafa, “Türk Kültüründe Renkler”, S. Tural, E. Kılıç (ed.), Nevruz Ve Renkler, Ankara: Atatürk K. M. Yayını, 1996, ss. 49-54.
Kafesoğlu, İbrahim, Türk Milli Kültürü, İstanbul: Ötüken Neşriyat,1999.
“Kara,” maddesi, Türk Dili Ve Edebiyatı Ansiklopedisi, İstanbul: Dergah Yayınları, 1977.
Karabaş, Seyfi, Dede Korkut’ta Renkler, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1996.
---------, “Çalıkuşunun Yazınsal Ve Budunbilimsel Bir İncelemesi,” Türk Halkbilim Araştırmaları Yıllığı 1977, Ankara, 1979, ss.119-163.
Mardin, Şerif, Din Ve İdeoloji, İstanbul: İletişim Yayınları, 1986.
Nerimanoğlu, Kamil Veli, “Türk Dünya Bakışında Reng”, S. Tural, E. Kılıç (ed.), Nevruz Ve Renkler, Ankara: Atatürk K. M. Yayını, 1996, ss. 63-73.
Nurmemmet, Annagulu, “Türkmenlerde Renk Dünyası Ve Nevruz”, S. Tural, E. Kılıç (ed.), Nevruz Ve Renkler, Ankara: Atatürk K. M. Yayını, 1996, ss. 75-83.
Ögel, Bahaeddin, Türklerde Devlet Anlayışı (13. Yüzyıl Sonlarına Kadar), Ankara: Başbakanlık Basımevi, 1982.
---------, Türk Kültür Tarihine Giriş, I-IX, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1991.
---------, Türk Mitolojisi, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1971.
Şahinler, Necmettin, Siyah Ve Yeşil, Kur’an’da Renk Sembolizmi, İstanbul: İnsan Yayınları, 1999.