Çokanlamlılık-Eşadlılık İkileminde İştirâk-i Lâfzî
Çokanlamlılık, genel olarak dünya dillerinde görülen bir olgudur. Arap dilinde bu olgudan iştirâk-i lafzî/teaddudu’l-ma‘nâ; bu olguyu ifade eden kelimelerden ise müşterek lafızlar olarak bahsedilmektedir. Türkçeyle birlikte pek çok dilde, çokanlamlılık ile karıştırılması muhtemel olan eşadlılık veya eşseslilik olgusunu karşılamak üzere ayrı terimler kullanılmaktadır. Bu iki olguyu birbirinden ayıran en önemli fark şudur: Çokanlamlılıkta aynı kelimenin değişik anlamları arasında mutlaka bir ilişkinin bulunması gerekirken, eşadlılıkta bunun tersi söz konusudur. Yani bir kelimenin farklı anlamları arasında ortak bir yön bulunuyorsa, bu kelime çokanlamlı; aksi takdirde eşadlı/eşseslidir. Arap dilinde ilk dönemlerden itibaren lafz-ı müşterekle alakalı öne sürülen şartların esasında Türkçedeki eşadlılık, İngilizcedeki homonymy/homography olgusu için geçerli olduğu görülmektedir
Two horns of a dilemma: Polysemy or homonymy?
Two horns of a dilemma: Polysemy or homonymy?Polysemy is a general phenomenon in most of languages in the world. This phenomenon is termed in Arabic as (ىنعملا ددعت/يظفللا كارتشالا). In turkish and some other languages there are different terms to refer to the phenomenon of polysemy and the phenomenon of homography/homonymy (يظفللا كارتشالا). The difference between both terms is as: When there is relationship between the different meanings of the word, this is called polysemy. On the other hand, if there are not any relationship between the different meanings of the word this is called homonymy. Such a distinction between the two terms are found in many languages such as English and French. For example, both of these terms -homography and homonymy- is often called «eşseslilik/eşadlılık» in the Turkish language. And polysemy is the term which used in English to denote the words having many meanings. We do not see such a distinction between the terms polysemy and homonymy in the Arabic language. Seems that the views of earlier linguists on the terms of the (يظفللا كارتشالا), are fitting with the phenomenon of homonymy in English and “eşadlılık” inTurkish. As we have seen that the more appropriate solution in this matter is the use of different terms to two different phenomena
___
- Akdemir, Hikmet, Belâgat Terimleri Ansiklopedisi, İzmir: Nil Yayınları, 1999.
- Aksan, Doğan, Anlambilim- Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi, Ankara: Engin Yayınları, 1999.
- ____, Her Yönüyle Dil-Ana Çizgileriyle Dilbilim, Beşinci Baskı, Ankara: TDK Yayınları, 1995.
- Albayrak, Halis, Tefsir Usûlü, İstanbul: Şule Yayınları, 1998.
- el-Antâkî, Muhammed, Dirâsât fî Fıkhil-Luğa, Beyrut: Dâruş-Şarkil-Arabî, 1969.
- Atakan Altınörs, Dil Felsefesi Sözlüğü, İstanbul: Paradigma, 2000.
- Bilgegil, M. Kaya, Edebiyat Bilgi ve Teorileri, İstanbul: Enderun Kitabevi, 1989.
- Bolelli, Nusrettin, Belâgat-Arap Edebiyatı Bilgi ve Teorileri, İstanbul: İFAV Yay., 1993.
- el-Bustânî, Butrus, Kitâbu Dâiratil-Meârif (LEncyclopédie Arabe), Beyrut: Dârul-Marife, tsz.
- Cebel, Abdulkerîm Muhammed Hasan, Fî İlmid-Dilâle-Dirâse Tatbîkıyye fî Şerhil Enbârî lil-Mufaddaliyyât, Kahire: Dârul-Marife el-Câmiiyye, 1997.
- Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Tarihi I-II, Ankara: Fecr Yayınevi, 1996.
- Cündioğlu, Dücane, Anlamın Buharlaşması ve Kuran, İstanbul: Tibyan, 1997, İkinci Baskı.
- ____, Sözlü Kültürden Yazılı Kültüre Anlamın Tarihi, İstanbul: Tibyan, 1997.
- Çetin, Esma, Dâmegânînin el-Vücûh ven-Nezâir İsimli Eserindeki Metodu (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Bursa: Uludağ Ü. Sos.Bil.Enst., 2006.
- Çetin, Nihad M., Arap Dili ve Edebiyatı TDV İslâm Ansiklopedisi, c.III, ss. 282-309.
- ed-Dâmegânî, Ebû Abdillah Hüseyin b. Muhammed, Kâmûsul-Kurân ev Islâhul-Vucûh ven-Nezâir fil-Kurânil-Kerîm, thk: Abdulaziz Seyyidul-Ehl, Beyrut: Dârul-İlm lil-Melâyîn, 1985.
- Doğan, D. Mehmet, Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: İz Yayınları, 1996.
- Ebû Zehra, Muhammed, İslâm Hukuku Metodolojisi Fıkıh Usûlü, çev. Abdülkadir Şener, Ankara: Fon Matbaacılık, 1981.
- el-Ezrârî, Takiyyuddîn Ebî Bekr Ali b. Abdillâh el-Hamevî, Hizânetul-Edeb, Beyrut: Dâru ve Mektebetul-Hilâl, 1987.
- el-Gazâlî, Ebû Hâmid, Miyârul-İlm, thk: Suleyman Dunyâ, Kahire: Dârul- Meârif, 1961.
- Güven, Şahin, Kurânın Anlaşılması ve Yorumlanmasında Çokanlamlılık Sorunu, İstanbul: Denge Yayınları, 2005.
- İbn Cinnî, Ebul-Feth Usmân, el-Hasâis, thk. Muhammed Ali en-Neccâr, Beyrut: Âlemul-Kutub, tsz.
- İbn Fâris, Ebul-Huseyn Ahmed, es-Sâhibî fî Fıkhil-Luğatil-Arabiyye ve Mesâilihâ ve Sunenil-Arab fî Kelâmihâ, Beyrut: Dârul-Kutubil-İlmiyye, 1997.
- İbn Manzûr, Mumammed b. Mukerrem, Lisânul-Arab, Beyrut: Dâru Sâdır, Birinci Baskı, I- XV, tsz.
- İşler, Emrullah, Çokanlamlılık, Anlam Daralması ve Kuranın Türkçe Çevirilerinde Yapılan Yanlışlar, Kuran ve Dil Sempozyumu, içinde, ss. 385-397.
- ____, Secde Kelimesi ve Türkçeye Çeviri Sorunu, İslâmiyât, 1998, c. 1, S. 3, ss. 105-115.
- el-Kazvînî, Celâluddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Saduddîn b. Umar, el-Îdâh fî Ulûmil-Belâğa, Beyrut: Dâru İhyâil-Ulûm, 1998.
- Koç, Nurettin, Açıklamalı Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 1992.
- el-Mubârek, Muhammed, Fıkhul-Luğa ve Hasâisul-Arabiyye, Beyrut: Dârul-Fikr, 1960.
- el-Muneccid, Muhammed Nureddîn, el-İştirâkul-Lafziyyu fil-Kurânil-Kerîm-Beynen-Nazariyyeti vet-Tatbîk, Dimaşk: Dârul-Fikr, 1998.
- Palmer, Frank Robert, Semantik-Yeni Bir Anlambilim Projesi, çev. Ramazan Ertürk, I. Baskı, Ankara: Kitâbiyât, 2001.
- er-Râzî, Muhammed b. Umar b. el-Huseyn, el-Mahsûl, thk. Tâhâ Câbir Feyyâz el-Alvânî, Riyad: Câmiatul-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, 1980.
- es-Sâlih, Subhî, Dirâsât fî Fıkhil-Luğa, Beyrut: Dârul-İlm lil-Melâyîn, 1989.
- es-Sarân, Mahmud, İlmul-Luğa- Mukaddimetun lil-Kâriil-Arabî, Beyrut: Dârun-Nahdatil-Arabiyye, tsz.
- Sîbeveyhi, Ebû Bişr Amr b. Osman, el-Kitâb, thk. Abdusselâm Muhammed Harun, Kahire: Mektebetul-Hâncî, 1988, III. Baskı.
- Sözen, Edibe, Söylem/Belirsizlik, Mübadele, Bilgi/Güç ve Refleksivite, İstanbul: Paradigma, 1999, Birinci Basım
- es-Suyûtî, Celâluddin Abdurrahman b. Ebî Bekr, el-Muzhir fî Ulûmil-Luğa ve Envâihâ, thk. Fuâd Ali Mansûr, Birinci Baskı, Beyrut: Dârul-Kutubil-İlmiyye, 1998.
- ____, el-İtkân fî Ulûmil-Kurân, Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1996.
- Şabân, Zekiyyuddîn, İslam Hukuk İlminin Esasları (Usûlül-Fıkh), çev. İbrahim Kâfi Dönmez, Ankara: TDV Yayınları, 1996.
- Şimşek, Mehmet Ali, Arap Dilinde Çok Anlamlılık ve Karine İlişkisi, Basılmamış Doktora Tezi, Konya:2000.
- Tâhirül-Mevlevî, Edebiyat Lügatı, İstanbul: Enderun Kitabevi, 1994.
- Takiyyuddîn el-Mısrî, Ebur-Rebî Suleyman b. Buneyn b. Halef b. Ivaz, İttifâkul-Mebânî veftirâkul-Meânî, Ammân: Dâru Ammâr, 1985.
- TDK Sözlük, Ankara: TDK Yayınları, 1998.
- The Golden Dictionary-İngilizce-Türkçe-Türkçe-İngilizce, haz. Necmettin Arıkan, Gülderen Yenal, Gülsevin Taşpınar, İstanbul: Altın Kitaplar Yayınları, 1986.
- el-Vâfî, Alî Abdul-Vâhid, Fıkhul-Luğa, Kahire: Dâru Nahdati Mısr lit-Tıbâa ven-Neşr, tsz.
- Yakûb, İmîl Bedî- Mîşâl Âsî, el-Mucemul-Mufassal fil-Luğati vel-Edeb, (Beyrut: Dârul-İlm lil-Melâyîn, 1987.
- ez-Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Abdillah, el-Burhân fî Ulûmil-Kurân, Beyrut: Dârul-Fikr, 1988.
- Zeydân, Abdulkerîm, el-Vecîz fî Usûlil-Fıkh, İstanbul: Dersaâdet, tsz. http://www.angelfire.com/tx4/ lisan/ fiqhlughah/polysemy.htm (12.02.2010).