Babanzāde Aḥmed Naīm’in İslam Savunusunun Temel Argümanları

Babanzāde Aḥmed Naīm, (1872-1934) on dokuzuncu yüzyılın son çeyreği ile yirminci yüzyılın ilk yarısında yaşamış, dil, felsefe, psikoloji, aḫlāk ve ḥadīs alanlarındaki çalışmalarıyla temayüz etmiş müderris, mütercim ve düşünürdür. Osmanlı entelektüelleri arasında mektep ve medrese çatışmasının yoğun olarak yaşandığı bir dönemde mektep mezunu olup medrese ilimlerini de tahsil eden Babanzāde, İslam kültürünün yanı sıra dönemin modern kültürüne de vakıftır. Aḥmed Naīm, Osmanlıdan Cumhuriyete geçiş sürecine tanıklık etmesinin yanı sıra Osmanlı’nın son dönemleri ile Cumhuriyetin ilk yıllarındaki modernleşmenin doğası, sınırları ve muhtemel etkileri bağlamında yaşanan yoğun fikri tartışmalara görüşleri ile katkı sağlamıştır. İslam savunusu temelinde serdettiği bu görüşlerinde; dinî, ahlaki ve kültürel değerlerden uzaklaşmadan Batı’nın sunduğu ilmi ve fennî imkanlardan faydalanmayı esas almıştır. Bununla birlikte Babanzāde, tarihsel süreçte ilim, fen, felsefe, sanat gibi alanlardaki çalışmaları ile çığır açan ve bir medeniyet inşa eden Müslümanların bugün geldikleri noktayı eleştirerek geçmiş ile yaşanılan çağ arasındaki büyük uçuruma dikkat çekmiş; bu bağlamda İslam’a yöneltilen eleştirilere cevap niteliğinde savunu metinleri yazmıştır. Bu makale, Babanzāde’nin düşünsel arka planını dikkate alarak İslam savunusuna dair görüşlerini sistematik bir şekilde tespit etmeyi amaçlamaktadır. Bu çerçevede Aḥmed Naīm’in İslam savunusunun merkezinde, fıtrat dini olarak gördüğü İslam’ın sunduğu evrensel değerler ile Batı’nın kültürel hegemonyasının dayattığı değerlerin kıyaslanması ve Batı değerlerinin taklit edilmesine yönelik eleştirileri bulunmaktadır. O, bazı Müslüman aydın ve bürokratların İslam toplumunun içinde bulunduğu ahvalden kurtuluşu için önerdikleri Batı/Frenk taklitçiliğini, Müslümanların selameti için bir çıkış yolu olarak görmediği gibi toplumsal fesadın temel saiki kabul etmektedir. Makalede, Babanzāde’nin İslam savunusunda hareket noktası olarak İslam’ın evrensel ilkeler içeren, akli, ahlaki, tutarlı ve ekmel bir din olduğu düşüncesini kabul ettiği, İslam toplumunun kurtuluşunu da bu ekmel dinin ilkelerine kesin bir dönüşe bağlı gördüğü tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

İnsan, Din, İslam, İslam Savunusu, Babanzâde Ahmed Naîm

The Fundamental Arguments of Babanzāda Aḥmad Naʿīm’s Defense of Islam

Babanzāde Aḥmed Naīm (1872/1934) was a scholar, translator and thinker who lived in the last quarter of the nineteenth century and the first half of the twentieth century and distinguished himself with his works in the fields of language, philosophy, psychology, ethics, and hadith. Babanzāde, who graduated from a school and studied madrasa sciences at a time when the conflict between the school and madrasa was intense among Ottoman intellectuals, was well versed in the modern culture of the period as well as Islamic culture. In addition to witnessing the transition from the Ottoman Empire to the Republic, Aḥmed Naīm contributed to the intense intellectual debates on the nature, limits, and possible effects of modernization in the late Ottoman period and the early years of the Republic. In these views, which he presented on the basis of the defense of Islam, he was based on utilizing the scientific and scientific opportunities offered by the West without moving away from religious, moral and cultural values. In addition, Babanzāde criticized the point reached at the time by Muslims who made a breakthrough and built a civilization with their works in fields such as science, science, philosophy, and art in the historical process and drew attention to the great gap between the past and the current age, and in this context, he wrote defensive texts in response to the criticisms directed against Islam. This article aims to systematically identify Babanzāde's views on the defense of Islam by considering his intellectual background. In this framework, at the center of Aḥmed Naīm's defense of Islam is the comparison of the universal values offered by Islam, which he sees as the religion of nature, with the values imposed by the cultural hegemony of the West and his criticism of the imitation of Western values. He does not consider the imitation of the West/Frenk, which was proposed by some Muslim intellectuals and bureaucrats as a way out of the current situation of Islamic society, as a way out for the salvation of Muslims, and he considers it as the main cause of social mischief. In the article, it is determined that Babanzāde embraced the idea that Islam is a rational, moral, and consistent religion that contains universal principles as the starting point in his defense of Islam, and that the salvation of Islamic society depends on a definite return to the principles of this perfect religion.

Keywords:

Human, Religion, Islam, Defense of Islam, Babanzāde Aḥmed Naīm,

PDF

___

Ahmed Naim, “Bir Mukâyese”, Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercümesi, mlf. Zeynü’d-dîn Ahmed b. Ahmed b. Abdi’l-Lâtîfi’z-Zebîdî, içinde 1/91-100. çev. Ahmed Naim. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1976.
Ahmed Naim, Babanzâde. “Akīde-i Ehl-i Sünnet’in Mücmelen Beyânı.” Sırâtımüstakîm, çev. İskender Türe, Metin Mergen, Fuat Recep, Osman Uslu, Nevzat Sağlam, Sabri Atay, Cafer Yücel. ed. M. Ertuğrul Düzdağ. haz. İskender Türe, içinde, 1/5:75–76. İstanbul: Bağcılar Belediye Başkanlığı, 2012.
Ahmed Naim, Babanzâde. “Akīde-i Ehl-i Sünnet’in Mücmelen Beyânı: Mâba’d Sırâtımüstakîm. çev. İskender Türe, Metin Mergen, Fuat Recep, Osman Uslu, Nevzat Sağlam, Sabri Atay, Cafer Yücel. ed. M. Ertuğrul Düzdağ. haz. İskender Türe, içinde, 1/7: 101–103. İstanbul: Bağcılar Belediye Başkanlığı, 2012.
Ahmed Naim, Babanzâde. “Akīde-i Ehl-i Sünnet’in Mücmelen Beyânı: Maba’d.” Sırâtımüstakîm, çev. İskender Türe, Metin Mergen, Fuat Recep, Osman Uslu, Nevzat Sağlam, Sabri Atay, Cafer Yücel. ed. M. Ertuğrul Düzdağ. haz. İskender Türe, içinde 1/9: 137–138. İstanbul: Bağcılar Belediye Başkanlığı, 2012.
Ahmed Naim, Babanzâde. “Bizde Din ve Devlet: İslâm Gazetesiden.” Sebîlürreşâd, çev. İskender Türe, Numan Yekeler, Nedim Pakırdağ, Yılmaz Karaca, Fuat Recep, Osman Uslu, Mehmet Taştan, Nevzat Sağlam. ed. M. Ertuğrul Düzdağ. haz. İskender Türe, içinde 15/380, 293–295. İstanbul: Bağcılar Belediye Başkanlığı, 2019.
Ahmed Naim, Babanzâde. “Devr-i İstibdâdda Mekteb-i Sultânî’de Verilen Derslerden: İlm-i Tevhîd’in Ta’rîfi, Sûret-i Tedvîni, Gâyeti.” Sırâtımüstakîm, çev. İskender Türe, Metin Mergen, Fuat Recep, Osman Uslu, Nevzat Sağlam, Sabri Atay, Cafer Yücel. ed. M. Ertuğrul Düzdağ. haz. İskender Türe, içinde 1/3: 38–39. İstanbul: Bağcılar Belediye Başkanlığı, 2012.
Ahmed Naim, Babanzâde. “İlm-i Târîh, Sıdk-ı Nübüvvet-i Muhammediyyeyi Cenâb-ı Peygamber’in Sûret-i Neş’et ve Zuhûruyla İsbât Eder.” Sırâtımüstakîm, çev. İskender Türe, Metin Mergen, Fuat Recep, Osman Uslu, Nevzat Sağlam, Sabri Atay, Cafer Yücel. ed. M. Ertuğrul Düzdağ. haz. İskender Türe, içinde 1/10: 153–155. İstanbul: Bağcılar Belediye Başkanlığı, 2012.
Ahmed Naim, Babanzâde. “İlm-i Tevhîd’in Ta’rîfi, Sûret-i Tedvîni, Gâyeti.” Sırâtımüstakîm, çev. İskender Türe, Metin Mergen, Fuat Recep, Osman Uslu, Nevzat Sağlam, Sabri Atay, Cafer Yücel. ed. M. Ertuğrul Düzdağ. haz. İskender Türe, içinde 1/4: 56–57. İstanbul: Bağcılar Belediye Başkanlığı, 2012.
Ahmed Naim, Babanzâde. “İslâmiyetin Esâsları, Mâzisi ve Hâli.” Sebîlürreşâd, çev. İskender Türe, Numan Yekeler, Nedim Pakırdağ, Yılmaz Karaca, Fuat Recep, Osman Uslu, Mehmet Taştan, Nevzat Sağlam. ed. M. Ertuğrul Düzdağ. haz. İskender Türe, içinde, 11/284, 355–357. İstanbul: Bağcılar Belediye Başkanlığı, 2017.
Ahmed Naim, Babanzâde. “Muhtaç Olduğumuz Âsâr-ı Diniye”. Babanzâde Ahmed Naim, Babanzâde Ahmed Naim: Hayatı, Eserleri, Fikirleri, ed. Kara, İsmail, M. Cüneyt Kaya, haz. M. Cüneyt Kaya, içinde 308-313. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları 2018.
Ahmed Naim, Babanzâde. “Müdâfaât-ı Dîniyye Yine Teaddüd-i Zevcâta Dâir: Yine Mansûrî-zâde Said Beyefendi’ye.” Sebîlürreşâd, çev. İskender Türe, Numan Yekeler, Nedim Pakırdağ, Yılmaz Karaca, Fuat Recep, Osman Uslu, Mehmet Taştan, Nevzat Sağlam. ed. M. Ertuğrul Düzdağ. haz. İskender Türe, içinde 12/308: 377–384. İstanbul: Bağcılar Belediye Başkanlığı, 2018.
Ahmed Naim, Babanzâde. “Müdâfaât-ı Dîniyye-Teaddüd-i Zevcât İslâmiyet’de Men’ Olunabilir Mi İmiş? Mansûrîzâde Sa’îd Beyefendi’ye.” Sebîlürreşâd, çev. İskender Türe, Numan Yekeler, Nedim Pakırdağ, Yılmaz Karaca, Fuat Recep, Osman Uslu, Mehmet Taştan, Nevzat Sağlam. ed. M. Ertuğrul Düzdağ. haz. İskender Türe, içinde, 12/298: 216–222. İstanbul: Bağcılar Belediye Başkanlığı, 2018.
Ahmed Naim, Babanzâde. “Müdâfaât-ı Dîniyye-Teaddüd-i Zevcât İslâmiyet’de Men’ Olunabilir Mi İmiş? Yine Mansûrî-zâde Said Beyefendi’ye.” Sebîlürreşâd, çev. İskender Türe, Numan Yekeler, Nedim Pakırdağ, Yılmaz Karaca, Fuat Recep, Osman Uslu, Mehmet Taştan, Nevzat Sağlam. ed. M. Ertuğrul Düzdağ. haz. İskender Türe, içinde 12/301-1: 248-250. İstanbul: Bağcılar Belediye Başkanlığı, 2018.
Ahmed Naim, Babanzâde. “Sıdk-ı Nübüvvet-i Muhammediyye’nin Târîhen Sübûtu: Mâba’d.” Sırâtımüstakîm, çev. İskender Türe, Metin Mergen, Fuat Recep, Osman Uslu, Nevzat Sağlam, Sabri Atay, Cafer Yücel. ed. M. Ertuğrul Düzdağ. haz. İskender Türe, içinde 1/11: 172–713. İstanbul: Bağcılar Belediye Başkanlığı, 2012.
Ahmed Naim, Babanzâde. “Sıdk-ı Nübüvvet-i Muhammediyye’nin Târîhen Sübûtu.” M. Sırâtımüstakîm, çev. İskender Türe, Metin Mergen, Fuat Recep, Osman Uslu, Nevzat Sağlam, Sabri Atay, Cafer Yücel. ed. M. Ertuğrul Düzdağ. haz. İskender Türe, içinde 1/15: 232–233. İstanbul: Bağcılar Belediye Başkanlığı, 2012.
Ahmed Naim, Babanzâde. “Sıdk-ı Nübüvvet-i Muhammediyye’nin Târîhen Sübûtu: Mâba’d ve Son.” Sırâtımüstakîm, çev. İskender Türe, Metin Mergen, Fuat Recep, Osman Uslu, Nevzat Sağlam, Sabri Atay, Cafer Yücel. ed. M. Ertuğrul Düzdağ. haz. İskender Türe, içinde 1/19: 297–299. İstanbul: Bağcılar Belediye Başkanlığı, 2012.
Ahmed Naim, Babanzâde. “Tesettür İşine Zâbıta Karışmasın Mı?: Ebuzziya-Zâde Velid Beyefendi’ye.” Sebîlürreşâd, çev. İskender Türe, Numan Yekeler, Nedim Pakırdağ, Yılmaz Karaca, Fuat Recep, Osman Uslu, Mehmet Taştan, Nevzat Sağlam. ed. M. Ertuğrul Düzdağ. haz. İskender Türe, içinde, 16/391: 13–14. İstanbul: Bağcılar Belediye Başkanlığı, 2019.
Ahmed Naim, Babanzâde. “Yine Tesettür Mes’elesi: Ahmed Cevdet Bey’e” Sebîlürreşâd çev. İskender Türe, Numan Yekeler, Nedim Pakırdağ, Yılmaz Karaca, Fuat Recep, Osman Uslu, Mehmet Taştan, Nevzat Sağlam. ed. M. Ertuğrul Düzdağ. haz. İskender Türe, içinde 16/393: 37–40. İstanbul: Bağcılar Belediye Başkanlığı, 2019.
Ahmed Naim, Babanzâde. Felsefe Dersleri. haz. Cahid Şenel-M. Cüneyt Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 2015.
Ahmed Naîm, İslam Ahlâkının Esasları. sad. Recep Kılıç. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2014.
Akçura, Yusuf. Üç Tarz-ı Siyaset. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1976.
Altun, Hilmi Kemal. “Babanzâde Ahmed Naim’in Ele Aldığı Kelâmî Problemler.” Diyanet İlmî Dergi 57 (2021): 377–402.
Bacon, Francis. Novum Organum: Tabiatın Yorumu ve İnsan Âlemi Hakkında Özlü Sözler. çev. Sema Önal. Ankara: Say Yayınları, 2012.
Ceyhan, Abdullah. Sırat-ı Müstakîm ve Sebîlürreşad Mecmuaları Fihristi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1991.
Demircan, Adnan. “Ahmed Emin: Hayatı, Eserleri ve Bazı Görüşleri.” Doğu Araştırmaları 1 (2008): 99-114.
Eşit, Yusuf. “Babanzâde Ahmed Naîm’in Din-Devlet-Birey İlişkisine Dair Görüşleri.” Babanzâde Ahmed Naim (Ailesi ve İlmi Kişiliği), ed. İbrahim Özcoşar, Ali Karakaş, Uğur Yiğiz, Mahsun Atsız, içinde 345–351. İstanbul: Divan Kitap, 2022.
Hampson, Norman. Aydınlanma Çağı. İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları, 1991.
Hansu, Hüseyin. Babanzâde Ahmed Naim: Secdede Biten Bir Ömür. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2018. Hegel, Georg Wilhelm Friedrich. Tarihte Akıl. çev. Önay Sözer. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 1995.
Kahraman, Hasan Bülent. “Bir Zihniyet, Kurum ve Kimlik Kurucusu Olarak Batılılaşma.” Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce: Modernleşme ve Batıcılık, ed. Uygur Kocabaşoğlu ve Murat Belge, içinde 3/125–141. Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce 3. İstanbul: İletişim Yayınları, 2012.
Kara, İsmail. “Rüsuh ve İstikamet Sahibi Bir Zat Babanzâde Ahmed Naim Bey’in Hayatı ve Eserleri.” Babanzâde Ahmed Naim, Babanzâde Ahmed Naim: Hayatı, Eserleri, Fikirleri, ed. Kara, İsmail, M. Cüneyt Kaya, içinde 13–49. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları 2018.
Kara, İsmail. İslamcıların Siyasi Görüşleri. İstanbul: İz Yayıncılık, 1994.
el-Kāsānī, ʻAlāuddīn Ebū Bekr b. Mes‘ūd b. Aḥmed. Bedāʾiʿu’ṣ-Ṣanāʾiʿ fī Tertībi’ş-Şerāʾiʿ. 7c. Beyrūt: Dāru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye, 1406-1986.
Kaya, M. Cüneyt. “Ahmed Naim’in Felsefe Çalışmalarına Giriş: Felsefeyi Yeniden Konumlandırma Çabası Olarak Hikmet/Felsefe Dersleri”, Felsefe Dersleri. haz. Cahid Şenel- M. Cüneyt Kaya, içinde 17-33. İstanbul: Kalsik Yayınları, 2015.
Kılıç, Recep. “Babanzâde Ahmed Naîm’in Felsefî Görüşleri.” Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 36/ 1 (1997): 297–339.
“Kur’an-ı Kerim.” https://kuran.diyanet.gov.tr/ (11.05.2021) el-Munāvī, Muḥammed ʻAbdurraūf. Feyḍu’l-Ḳadīr Şerḥu’l-Cāmiiʻṣ-Ṣağīr. thk. Aḥmed Abdusselām. 6 c. Beyrūt: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2001.
Mustafa Sabri Efendi. İnsan ve Kader. çev. İsa Doğan. İstanbul: Bayrak Yayımcılık, 1989.
es-Ṣāġānī, Raḍiyu’d-dīn el-Ḥasen b. Muḥammed b. el-Ḥasen Ḥaydar el-ʻAdvī el-ʻUmarī el-Ḳureşī el-Ḥanefī. el-Mevḍūʼāt. Necm ʼAbdi’r-Raḥmān el-Ḫalef. Dımaşḳ: Dāru’l-Me’mūn li’tturās, 1405.
Tunaya, Zafer Tarık. İslamcılık Cereyanı. 3/1. İstanbul: Cumhuriyet Gazetesi, 1998.
Vecdî, Muhammed Ferîd. “İnsan 2.” çev. Babanzâde Ahmed Naim, Babanzâde Ahmed Naim: Hayatı, Eserleri, Fikirleri, ed. Kara, İsmail, M. Cüneyt Kaya, haz. M. Cüneyt Kaya, içinde 320–25. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, 2018.